Γιατί χρειάζεται και τι κίνημα χρειάζεται η σπουδάζουσα νεολαία;

του Νίκου Παπαβασιλείου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 2003

Μέρα με τη μέρα οι εξελίξεις, η ίδια η ζωή δείχνουν πως η συγκρότηση μαζικού, αγωνιστικού, πολιτικοποιημένου φοιτητικού και σπουδαστικού κινήματος, είναι επιτακτική αναγκαιότητα. Για τα δικαιώματα της σπουδάζουσας νεολαίας σε ΑΕΙ - ΤΕΙ. Για τη νεολαία συνολικά που βρίσκεται στη δίνη μιας άγριας και πολύπλευρης επίθεσης. Για το λαό και την υπόθεση της Αριστεράς, που σημαντικό και κρίσιμο "μέρος" της περνάει μέσα από την ανασυγκρότηση του νεολαιίστικου κινήματος.

Πρέπει λοιπόν να μην "περιμένουμε" τα αποτελέσματα των επόμενων φοιτητικών -σπουδαστικών εκλογών, για να τεθούν ερωτήματα και να ακουστούν κάποιοι προβληματισμοί, που εξάλλου στην πλειοψηφία τους "προσπερνούν" ή συγκαλύπτουν - στρεβλώνουν τα πραγματικά πολιτικά χαρακτηριστικά του ζητήματος. Αλλά αντίθετα, χρειάζεται τα ερωτήματα αυτά -διατυπωμένα με τον πιο ειλικρινή και ανοιχτό τρόπο- να τεθούν στην ημερήσια διάταξη, να αφορούν την καθημερινή δράση, την καθημερινή εικόνα και κατάσταση των σχολών και των Συλλόγων. Εκεί είναι -στην καθημερινή ζωή των φοιτητών - σπουδαστών, στα προβλήματα και στις μικρές και μεγάλες αγωνίες που αντιμετωπίζουν- που διαμορφώνονται όροι και προϋποθέσεις για τη μια ή την άλλη κατεύθυνση.

Όμως, ποια είναι τα ερωτήματα που πρέπει να τεθούν; Εδώ βρίσκεται η πρώτη κρίσιμη μάχη, γιατί ο ευρύτερος και ειδικότερος διαμορφωμένος συσχετισμός αποκρύβει - αποτρέπει την ανάδειξή τους. Και έχει πολύ μεγάλη αξία να τεθούν τα πραγματικά ερωτήματα για να μη γυρίζει ο τροχός στον αέρα. Για να αναδειχθεί η κατεύθυνση που προωθεί τα λαϊκά νεολαιίστικα συμφέροντα και όχι αυτά του συστήματος. Ποια είναι λοιπόν η σημερινή κατάσταση -χωρίας ωραιοποιήσεις και υπεκφυγές- στις σχολές, στο φοιτητικό και σπουδαστικό κίνημα; Ποιες είναι οι ρίζες αυτής της άσχημης κατάστασης; Και ποια μπορεί να είναι η πολιτική κατεύθυνση διεξόδου από αυτήν για τη σπουδάζουσα νεολαία;

Μια βασική προσέγγιση

Εδώ και δεκαετίες το εργατικό - λαϊκό κίνημα στη χώρα μας και παντού στον κόσμο βρίσκεται σε πορεία αποσυγκρότησης, ως έκφραση και αποτέλεσμα της ήττας - διάλυσης του κομμουνιστικού κινήματος, που αποτέλεσε στην προηγούμενη φάση τον πολιτικό κορμό και την καθοδηγητική δύναμη της εργατικής τάξης και των λαϊκών αγώνων. Ήταν ακριβώς γύρω από τον άξονα και την προοπτική που δημιουργούσε η ύπαρξη και η πάλη του κομμουνιστικού κινήματος που αναπτυσσόταν η λαϊκή πάλη, που οικοδομούνταν καταχτήσεις, που τροφοδοτούνταν ο ριζοσπαστισμός, η αμφισβήτηση και η αντίληψη της μαζικής πάλης στις γραμμές του νεολαιίστικου κινήματος. Για τον ίδιο λόγο, έδειχναν και ήταν ανίσχυρα στη συνείδηση της νεολαίας τα προτάγματα και οι πολιτικές - ιδεολογικές κατευθύνσεις του συστήματος.

Παράλληλα με την ήττα και τη διάλυση, εκτυλίχτηκε και εξελίσσεται αυτό που ονομάζουμε ανατροπή των συσχετισμών σε βάρος των μαζών και υπέρ των κυρίαρχων και αντιδραστικών δυνάμεων και σε όλα τα επίπεδα: στις καταχτήσεις, στους όρους ζωής, στο ιδεολογικό, στο πολιτικό, στο οργανωτικό πεδίο της αντιπαράθεσης των κάτω με τους πάνω. Μιας αντιπαράθεσης που δεν μπορεί να "τελειώσει" όσο η κοινωνία είναι ταξική, όσο ο κόσμος χωρίζεται σε δυνάστες και δυναστευόμενους. Μιας αντιπαράθεσης που τα τελευταία χρόνια δείχνει να δυναμώνει, κυρίως γιατί η επίθεση του ιμπεριαλισμού και του κεφαλαίου παροξύνεται και η αντίσταση των από κάτω γίνεται ολοένα και πιο αναγκαία. Γι' αυτό εξάλλου, η περίοδος που διανύουμε είναι κρίσιμη. Ή θα επικρατήσει ένας σωστός πολιτικά προσανατολισμός που θα φέρει νίκες και όρους ανασυγκρότησης του κινήματος ή η αντιδραστική επίθεση θα επιδεινώσει παραπέρα την κατάσταση και θα απομακρύνει την προοπτική που έχουν ανάγκη ο λαός και η νεολαία.

Έχουν όλα αυτά κάποια σχέση με την υπόθεση της ανασυγκρότησης του κινήματος της σπουδάζουσας νεολαίας;

Ναι, αν αυτή εννοείται σαν μέρος της υπόθεσης της λαϊκής πάλης, σαν μέρος του ζητήματος "Αριστερά και Λαϊκό Κίνημα". Δηλαδή ναι, αν στοχεύουμε και προσβλέπουμε σ' ένα ΠΟΛΙΤΙΚΟ κίνημα νεολαίας που να αντιπαλεύει τις επιλογές του συστήματος, που να χειραφετείται από τα ιδεολογήματά του, γιατί συντάσσεται με το λαό, τους εργαζόμενους, την πάλη τους και την προοπτική τους.

Όχι, αν αυτή εννοείται σαν μια συντεχνιακή υπόθεση, σαν μια υπόθεση "προγραμμάτων παιδείας" (με λιγότερα ή περισσότερα "αριστερά" προτάγματα). Δηλαδή όχι, για όσους καλούν τη νεολαία να "αγωνιστεί" στη γυάλα της σχολής της, με πολιτικό πυρήνα την επιδίωξη αναίρεσης ανορθολογισμών, ακόμα και αντιφάσεων και των κάθε είδους διαχωρισμών που η Εκπαίδευση κουβαλάει στον καπιταλισμό.

Η σημερινή κατάσταση

Μετράει ήδη πάνω από 20 χρόνια (αν μετρήσουμε από το '82 με τον τότε νόμο-πλαίσιο για ΑΕΙ-ΤΕΙ) η επίθεση του συστήματος στα φοιτητικά - σπουδαστικά δικαιώματα. Μια επίθεση που δεν εξελίσσεται κυρίως στη βάση διαμόρφωσης ενός "μοντέλου", όπως αυτό τάχα υπαγορεύεται από τις "ανάγκες της παραγωγής" (!), αλλά για να προωθήσει συγκεκριμένους στόχους όσον αφορά στους όρους σπουδών, ζωής, πολιτικής "συμπεριφοράς" και επαγγελματικής-εργασιακής προοπτικής για τους φοιτητές-σπουδαστές των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων. Δηλαδή, σπουδές ακριβές, σπουδές πειθαρχημένες και υπερεντατικοποιημένες, σπουδές χωρίς δημοκρατικά δικαιώματα και "χωρίς πολιτική", σπουδές προετοιμασίας για το μέλλον της ...ελαστικής ανεργίας. Ευθέως ανάλογα με όλα αυτά, εκτείνεται η θάλασσα νέων τμημάτων και ιδρυμάτων της Γ’ βαθμίδας που το ...ασαφές και απροσδιόριστο (στην καλύτερη περίπτωση) αντικείμενό τους, επιβεβαιώνει το διαχειριστικό χαρακτήρα τους και την όξυνση της ταξικότητας του "πραγματικού Πανεπιστημίου", που απομακρύνεται από τα λαϊκά στρώματα.

Αυτή η κατάσταση που πλησιάζει τα όρια της χρεωκοπίας ή έστω της πλατιάς αποκάλυψης των αδιεξόδων του συστήματος και της Γ’βάθμιας (και όχι μόνο) Εκπαίδευσής του, όχι μόνο δεν τροφοδότησε κύματα αντίστασης και αμφισβήτησης στη σπουδάζουσα νεολαία, αλλά αντίθετα χρησιμοποιήθηκε ως ο "υλικός όρος", πάνω στον οποίο πάτησε και ισχυροποιήθηκε η κατεύθυνση της υποχώρησης και αποπολιτικοποίησης του κινήματος. Αυτό προφανώς δεν ήταν ούτε "αντικειμενικό" ούτε "αναπόφευκτο"! Αλλά ήταν το αποτέλεσμα, στο οποίο συνέβαλαν τουλάχιστον σε σημαντικό βαθμό οι πολιτικές κατευθύνσεις που κυριάρχησαν στο "εσωτερικό" της σπουδάζουσας νεολαίας, οι οποίες με τη μια ή την άλλη μορφή συναντώνται όλες στη λογική κάποιας πρότασης για την Παιδεία ("μας"), στη λογική των προτάσεων "διεξόδου από την κρίση". Αναμενόμενο είναι λοιπόν, σ' ένα τέτοιο πεδίο να εμπεδώνεται η κυριαρχία των ΔΑΠ-ΠΑΣΠ, που στη φοιτητική-σπουδαστική συνείδηση μπορούν να αποτελούν τις "αρμοδιότερες" για τη διαχείριση των εκπαιδευτικών ζητημάτων. Εξάλλου, οι δυνάμεις που εμφανίζονται "από τα αριστερά" (ΚΝΕ, ΕΑΑΚ), εκτός του ότι προτείνουν εμφανώς ...δυσπρόσιτα εκπαιδευτικά μοντέλα, παρουσιάζουν και μια σειρά άλλα προβληματικά στοιχεία που αυτοϋπονομεύουν την παρουσία τους. Το κύριο -και κοινό σε αυτές- τέτοιο στοιχείο είναι η άρνησή τους να αντιμετωπίσουν τη σπουδάζουσα νεολαία με όρους κινήματος. Η ΚΝΕ-ΠΚΣ ζητάει από τους φοιτητές-σπουδαστές να... ενθουσιαστούν από τον "μπρεζνιεφικό σοσιαλισμό" και ως εκ τούτου να... υποκύψουν και να ενταχθούν σε αυτό που η ηγεσία του ΚΚΕ ονομάζει "λαϊκή εξουσία και οικονομία". Η ΕΑΑΚ αντίστοιχα, απαιτεί στράτευση στη δική της "χάρτα δικαιωμάτων", δηλαδή στο δικό της κόμμα που υλοποιεί εδώ και τώρα τον "κομμουνισμό" των ιαχών, των μεταπτυχιακών για όλους και των πιο φθαρμένων αυτονομιστικών αντιλήψεων.

Τελικά όμως, αυτή η αντιμετώπιση της σπουδάζουσας νεολαίας ως "αντικειμένου" που τμήμα του "μπορεί να κερδιστεί" στην ομάδα μας, και όχι ως ενός εν δυνάμει κινήματος, είναι αποτέλεσμα και όχι αιτία. Αποτέλεσμα μιας σιωπηρής αποδοχής του διαμορφωμένου συσχετισμού, μέσα στον οποίο το μέγιστο που μπορεί να επιδιώκεται είναι η αναπαραγωγή της παρουσίας μας. Αποτέλεσμα μιας κοινής κληρονομιάς ("πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στον αγώνα", τα "Πανεπιστήμια coca-cola" της ΚΝΕ του '88, πρόδρομος του "επιχειρηματικού Πανεπιστημίου") που ο πυρήνας της δεν διαφοροποιήθηκε από τις διαφορετικές διαδρομές και από τα δάνεια από την αυτονομία.

Αυτή η άσχημη κατάσταση -στην οποία πρέπει να συμπεριλάβουμε την αναποτελεσματική και ανίσχυρη παρουσία των Αγωνιστικών Κινήσεων και όποιων άλλων αγωνιστικών φωνών- δεν μπορεί βέβαια να ανατραπεί από τη μια στιγμή στην άλλη. Ωστόσο, η διαπίστωσή της μπορεί να συμβάλλει θετικά σε δύο κρίσιμα σημεία. Πρώτον, να αντικρουστεί ο μύθος της "ενσωματωμένης" νεολαίας, που πλασάρεται -συνοδεία "κοινωνιολογιζουσών αναλύσεων"- και απολυτοποιεί εκτιμήσεις σχετικά με την αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης των φοιτητών - σπουδαστών, για να δικαιολογήσει το σημερινό δεξιό συσχετισμό. Αλήθεια αν είναι έτσι, τότε γιατί ακριβώς στα ΤΕΙ, όπου βρίσκονται νεολαίοι από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, τα ποσοστά της (έτσι κι αλλιώτικης) αριστεράς είναι θεαματικά χαμηλότερα απ' ό,τι στις πιο "ακριβές" σχολές των ΑΕΙ, όπως Ιατρικές και ΕΜΠ; Δεύτερο και σε συνάφεια με το πρώτο, για να αναδειχθεί πως το πρόβλημα ήταν και είναι πολιτικό και στην ανάλογη πολιτική κατεύθυνση βρίσκεται και η λύση του. Γιατί, αν κάτι επιχειρηματολογούν όλα τα παραπάνω, αυτό δεν είναι άλλο απ' το ότι ο βασιλιάς (σύστημα, εκπαίδευση, προοπτικές για τη νεολαία) είναι γυμνός. Όμως, για να φανεί αυτό πλατιά και να προκαλέσει μαζικές κινήσεις, ζυμώσεις, μετατοπίσεις στη συνείδηση και τη στάση της σπουδάζουσας νεολαίας, απαιτείτο, η ανάδειξη και η προώθηση μιας πολιτικής κατεύθυνσης που βρίσκεται στον αντίποδα του ρεφορμισμού, του "εκπαιδευτισμού" και του μικροαστικού αντικομμουνισμού, που σήμερα εμφανίζονται να καλύπτουν τις αριστερές αναζητήσεις και αγωνίες της σπουδάζουσας νεολαίας.

Στοιχείο μιας πολιτικής κατεύθυνσης

Η εδραίωση της αμφισβήτησης της νεολαίας έχει ανάγκη το "όραμα", αλλά όχι μ' ένα μεταφυσικό, μεσσιανικό τρόπο. Όχι με την έννοια μιας αναλυτικής περιγραφής "βουνών από πιλάφι και ποταμών από μέλι", αλλά από τη σκοπιά των δικαιωμάτων των μαζών, της ιστορικής διαδρομής της πάλης για τα δικαιώματα αυτά και της ουσιαστικής επίγνωσης των σημερινών συσχετισμών. Εξάλλου, η επαναστατικότητα δεν μετριέται ούτε από τα έτοιμα σχέδια για τη "λαϊκή παιδεία", ούτε από τις "χάρτες" που τα κάνουν "όλα δικά μας εδώ και τώρα". Μ' αυτά εκδηλώνεται ο ρεφορμισμός, η ηττοπάθεια, ο συμβιβασμός. Το στέριωμα της αμφισβήτησης και η κατάχτηση μιας επαναστατικής αντίληψης, απαιτεί τη δυνατότητα του πολιτικού χλευασμού του συστήματος, την αποκάλυψη - απόρριψη των χαρακτηριστικών του και των κυρίαρχων και εναλλακτικών σχεδίων που αυτό προσφέρει για το παρόν και το μέλλον της ζωής της νεολαίας.

Η βάση ενοποίησης της σπουδάζουσας νεολαίας είναι πολιτική και δεν μπορεί να είναι άλλη από τη μαζική πάλη για τα δικαιώματά της στις σπουδές, στη δουλειά, στις ελευθερίες, τελικά για το δικαίωμά της στη ζωή. Αυτή η θέση ορίζει και "παράγει" -στο βαθμό που διατυπώνεται από τη σκοπιά των λαϊκών συμφερόντων και σ' ένα δεδομένο πολιτικό τοπίο- μια σειρά στόχων και μετώπων πάλης σε ολόκληρο το φάσμα των πολιτικών ζητημάτων. Το κίνημα της σπουδάζουσας νεολαίας χειραφετείται από τις κυρίαρχες δυνάμεις, μόνο στο βαθμό που σπάει τη γυάλα που επιβάλλουν οι αστικές αντιλήψεις, μόνο στο βαθμό που καταχτά θέση στην πολιτική διαπάλη μέσα από τη δική του πάλη ενάντια στον πόλεμο, τον ιμπεριαλισμό, τον εθνικισμό ρατσισμό, ενάντια στο πλέγμα τρομοκρατίας και καταστολής των λαϊκών ελευθεριών κ.ο.κ.

Προϋπόθεση και κρίσιμος όρος για τη συγκρότηση ενός τέτοιου κινήματος, είναι η σύγκρουση με τη λογική της "Πανεπιστημιακής κοινότητας", δηλαδή ουσιαστικά με τη θεωρία της αταξικής Εκπαίδευσης. Πάνω σ' αυτή τη λογική στηρίζεται -εκτός των άλλων- και όλη η αντιδραστική λογική της "αναβάθμισης" της Εκπαίδευσης, που οδηγεί στη γνωστή "εφοδιολογία", δηλαδή σε μια ατέρμονη κούρσα εντατικοποίησης, χειρισμού, υποταγής των φοιτητών - σπουδαστών. Γύρω από αυτήν την κατάσταση, καλλιεργείται ένα πολιτικό δέος για το σύστημα και ένας αντιδραστικός μύθος για τις "αντικειμενικές" απαιτήσεις, την έννοια της μόρφωσης, τους πραγματικούς όρους που καθορίζουν την οικονομία, την παραγωγή, το δικαίωμα στη δουλειά... Σε κάθε περίπτωση, χωρίς την πολιτική αντιπαράθεση που θα αναδεικνύει πλατιά την απάτη και την αντιδραστικότητα αυτής της κατεύθυνσης, χωρίς κόντρες ενάντια στις εμπεδωμένες πρακτικές που την υλοποιούν, δεν μπορεί να συγκροτηθεί μια αγωνιστική πολιτική προοπτική για το κίνημα της σπουδάζουσας νεολαίας. Πολύ περισσότερο, δεν μπορεί να συγκροτηθεί μια τέτοια προοπτική, όταν οι υποτιθέμενες αριστερές δυνάμεις υιοθετούν τον πυρήνα αυτής της αστικής αντίληψης και τον ντύνουν με "φιλολαϊκές" και "ριζοσπαστικές" προτάσεις για την οργάνωση των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών(!) σπουδών, για τη δομή και τη διάρθρωση της Γ’βάθμιας Εκπαίδευσης, κι όταν με σημαία αυτές τις προτάσεις "αγωνίζονται" (συχνά -πυκνά και στα "συνδιοικητικά" όργανα) για να... νομιμοποιήσουν στη φοιτητική - σπουδαστική συνείδηση τους ταξικούς φραγμούς και την υποταγή στα αδιέξοδα και την κρίση του συστήματος.

Υπάρχει προοπτική;

Οι δυσκολίες και οι απαιτήσεις της κατάστασης "δικαιολογούν" το ερώτημα. Όχι τόσο οι αντικειμενικές όσο οι υποκειμενικές, αν μπορεί να υπάρξει ένας τέτοιος "καθαρός" διαχωρισμός. Οι υποκειμενικές λοιπόν δυσκολίες, είναι αυτές που θολώνουν το πεδίο και κάνουν δυσδιάκριτο αυτό που είναι το κύριο εφόδιο σε μια επίμονη και συστηματική προσπάθεια για την αγωνιστική ανασυγκρότηση του νεολαιίστικου κινήματος. Ποιο; Το γεγονός ότι η σπουδάζουσα νεολαία βιώνει πολλαπλές και μεγάλες πιέσεις και αντιμετωπίζει ένα πολύ δύσκολο μέλλον. Οι καταφυγές της περιορίζονται, οι διαφυγές αποδεικνύονται ψεύτικες, προσωρινές, επώδυνες. Συχνά, με διάφορες αφορμές τίθεται έστω και στρεβλά από τη νεολαία το ίδιο το ζήτημα της ζωής της με την έννοια των αξιών, των ιδανικών, των αρμών πάνω στους οποίους μπορεί να σταθεί και να περπατήσει. Σ' αυτά τα ερωτήματα και τις ανάγκες μόνο οι μαχόμενες αριστερές ιδέες και ένα μαζικό αγωνιστικό κίνημα μπορούν να απαντούν και να ανταποκρίνονται. Αυτό όμως, δε θα πέσει από τον ουρανό ούτε κάποιοι θα μας το χαρίσουν. Όσο αποκαλύπτονται τα πραγματικά χαρακτηριστικά και τα όρια του συστήματος και των πολιτικών δυνάμεων του, όσο ανατρέπονται οι αυταπάτες για αυτό που σήμερα υπάρχει (και αυτό που μπορεί να δώσει) στα αριστερά του φοιτητικού και σπουδαστικού κινήματος, όσο πληθαίνουν οι μικρές και μεγαλύτερες κινήσεις και πρωτοβουλίες προς μια αναγκαία κατεύθυνση, τόσο θα ξεθολώνει το πεδίο για τη σπουδάζουσα νεολαία και θα αποδεικνύεται στην πράξη πως υπάρχει προοπτική!