1896. Οι κολασμένοι στο Λαύριο εξεγείρονται

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 862, στις 25/1/2020

«…το αυθόρμητο στοιχείο δεν αποτελεί στην ουσία τίποτα άλλο παρά την εμβρυακή μορφή του συνειδητού. Ακόμα και οι πρωτόγονοι ξεσηκωμοί εκφράζανε ως ένα βαθμό το ξύπνημα της συνείδησης». (Λένιν, «Τι να κάνουμε»)

1896. Ξημερώματα της 8^ης Απριλίου. 1800 μεταλλωρύχοι του Λαυρίου ανεβαίνουν από τα έγκατα της γης, κλείνουν όλες τις εισόδους και ξεκινούν απεργία. Ήταν η δεύτερη μεγάλη εργατική απεργία στην Ελλάδα μετά από αυτήν της Σύρου στα 1879. 

Το 1864 ο Ιταλός επιχειρηματίας Σερπιέρι παίρνει άδεια από το ελληνικό κράτος για την εκμετάλλευση των ορυχείων του Λαυρίου. Σε συνεργασία με μια γαλλική τράπεζα και αργότερα με τον Ανδρέα Συγγρό ιδρύει την εταιρία Roux - Serpieri - Fressynet C.E και το 1875 τη Γαλλική Εταιρία Μεταλλείων Λαυρίου. Χτίζει μια μικρή πόλη με άθλιες καλύβες για τους εργάτες στην περιοχή της Λαυρεωτικής, την Καμάριζα (σημερινός Άγιος Κωνσταντίνος) καθώς και καταστήματα που βρίσκονται στην ιδιοκτησία του. Δημιουργεί έναν ιδιωτικό στρατό από καλοπληρωμένους ένοπλους μπράβους ώστε οι εργάτες που δουλεύουν σε άθλιες συνθήκες να είναι συνεχώς υπό καθεστώς τρόμου και να μη σηκώνουν κεφάλι. Τα μεροκάματα που έδινε στους μεταλλωρύχους ήταν πενιχρά (2-3 δραχμές). Η συμφωνία που είχε κάνει με το κράτος τον απάλλασσε από την πληρωμή φόρων στο δημόσιο. Τα κέρδη του Ιταλού είναι τεράστια αλλά βουτηγμένα στο αίμα εκατοντάδων εργατών που τραυματίζονταν ή πέθαιναν δουλεύοντας καθημερινά 12-14 ώρες μέσα στις στοές των ορυχείων, σε βάθος 200 μέτρων. Ακόμα κι αυτοί που γλίτωναν από τα ατυχήματα, πέθαιναν από μολυβδίαση, μια πολύ συχνή αρρώστια των μεταλλωρύχων που προκαλείται από την τοξική δράση του μολύβδου στα όργανα του σώματος και προσβάλλει τελικά το νευρικό σύστημα.

Όπως μας πληροφορεί ο Γ. Κορδάτος είχαν προηγηθεί δύο προσπάθειες για απεργία το 1883 και το 1887 (με αιτήματα για μεγαλύτερα μεροκάματα, προστατευτικά έργα για την αποτροπή ατυχημάτων και κατάργηση της κυριακάτικης εργασίας) οι οποίες όμως δεν ήταν καλά οργανωμένες. Όσο για τις συνθήκες εργασίας: «… δεν περνούσε βδομάδα που να μη σκοτωθούν κι ένας δυο εργάτες από τα βουλιμέντα και τα φουρνέλα. Στη θέση Δασκαλειό, εκεί που ήταν στα χρόνια εκείνα ανοιγμένο μεταλλείο, παραχώθηκαν πολλοί εργάτες, χωρίς η εταιρία να δώσει πεντάρα τσακιστή για αποζημίωση στις οικογένειές τους» (Κορδάτος, σελ. 35)

Τα ξημερώματα της 8^ης Απριλίου του 1896 στην αλλαγή της βάρδιας, ξεκινάει η απεργία, με αιτήματα την αύξηση του μεροκάματου κατά μια δραχμή, κατασκευή νοσοκομείου ή φαρμακείου και ασφαλή μεταφορά των εργατών όταν τραυματίζονταν, σπίτια για τους εργάτες, κατάργηση των εργολάβων και πληρωμή απευθείας από την εταιρία. Από τότε υπήρχε ο θεσμός του εργολάβου στον οποίο ανέθετε η εταιρία κάποιο έργο.

Οι μπράβοι του Σερπιέρι πυροβολούν τους εργάτες και σκοτώνουν δύο από αυτούς, τον Καραφλιά και τον Βασιλακόπουλο. Η οργή των εργατών φουντώνει. Καταλαμβάνουν και τα γραφεία της εταιρίας και ανατινάζουν τις αποθήκες και τις στοές με δυναμίτες, σκοτώνοντας πολλούς από τους μπράβους του αφεντικού. Μέχρι και ο ίδιος Σερπιέρι (γιος του ιδρυτή) κινδύνεψε να λυντσαριστεί. Κατάφερε την τελευταία στιγμή να διαφύγει.

Τις επόμενες μέρες το ελληνικό κράτος θα στείλει αστυνομία και στρατό εναντίον των εργατών. Δύο ίλες ιππικού, μια πυροβολαρχία κι ένα ευζωνικό τάγμα, συνολικά 400 στρατιώτες. Μέχρι και πλοίο του πολεμικού ναυτικού θα αγκυροβολήσει έξω από το Λαύριο για να τρομοκρατήσει τους εξεγερμένους. Η εργοδοσία θα προσπαθήσει να φέρει απεργοσπάστες χωρίς όμως να τα καταφέρει. Γίνονται πολυήμερες μάχες με αποτέλεσμα να σκοτωθούν άλλοι 2 μεταλλωρύχοι και να τραυματιστούν εκατοντάδες. Στις 21 του Απρίλη, μετά από 14 μέρες, η απεργία σταματάει. Η βία των όπλων υπερίσχυσε. Το μόνο αίτημα που ικανοποιήθηκε ήταν αυτό της αύξησης του μεροκάματου.

Μετά τη λήξη της απεργίας θα εγκατασταθεί στην Καμάριζα μόνιμα ένα στρατιωτικό σώμα, ώστε να τρομοκρατεί καθημερινά τους εργάτες και να είναι έτοιμο για επέμβαση σε περίπτωση νέου ξεσηκωμού. Συλλήψεις και ξυλοδαρμοί ήταν η απάντηση του ελληνικού κράτους στους εξεγερμένους.

Στα τέλη του ίδιου χρόνου γίνεται η δίκη 15 εργατών που κατηγορήθηκαν ως πρωταίτιοι της εξέγερσης. Αθωώνονται όμως και επιστρέφουν στη δουλειά.

Ωστόσο η κατάσταση στα ορυχεία του Λαυρίου δε θα αλλάξει τα επόμενα χρόνια. Η εκμετάλλευση μεγαλώνει, οι νεκροί εργάτες πολλαπλασιάζονται. Χαρακτηριστικό της αδηφαγίας του Σερπιέρι είναι το παρακάτω απόσπασμα από τον Κορδάτο: «Για να έχει κέρδος ή πιο σωστά για να του κοστίζουν φθηνότερα οι δυναμίτες έφκιαξε ένα καινούριο μείγμα κι έτσι δεν έφερνε μπαρούτι πληρώνοντας μεγάλο φόρο στο τελωνείο. Μα το μείγμα αυτό μόλις ακούμπαγε στη γης έπιανε τις πιο πολλές φορές φωτιά κι έτσι οι εργάτες δεν πρόφταναν να φύγουν ή να κρυφτούν» (σελ. 41).

Τα επόμενα χρόνια οι μεταλλωρύχοι οργανώνονται σε σωματείο και το Μάρτη του 1906 θα προχωρήσουν σε νέα απεργία. Ζητούν αυξήσεις, ταμείο συντάξεων, ιατρική περίθαλψη, στέγαση, προστασία από τα ατυχήματα και 8ωρο. Νέα επιχείρηση τρομοκράτησής τους θα ξεκινήσει από την κυβέρνηση που θα στείλει ξανά στρατό και πολεμικά πλοία για να την καταστείλει. Η απεργία θα κρατήσει 9 μέρες και θα λήξει με προδοσία. Συλλαμβάνονται 40 εργάτες.

Νέες απεργίες θα ξεσπάσουν στο Λαύριο το 1910, το 1919, το 1921 και το 1929 που τραυματίστηκαν 30 εργάτες. Το 1950 η απεργία θα διαρκέσει ένα μήνα και οι εργάτες πετυχαίνουν μεγάλες αυξήσεις στα μεροκάματα. Μια ακόμη απεργία το 1961 θα κρατήσει περισσότερο από δύο μήνες.

Αξίζει μια σύντομη αναφορά και σε άλλες εργατικές κινητοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας στα τέλη του 19^ου αι. και τις αρχές του 20^ου. Αν και το εργατικό κίνημα είχε υποτυπώδη οργάνωση και δεν είχε ιδρυθεί ακόμα το ΣΕΚΕ, τα χρόνια αυτά σημαδεύτηκαν από σημαντικά απεργιακά ξεσπάσματα σε όλη την Ελλάδα που συνέβαλαν αποφασιστικά στην ίδρυση του κόμματος της εργατικής τάξης το 1918. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:

Ο πρώτος εορτασμός της Πρωτομαγιάς το 1894.

Το 1896 απεργήσανε οι σταφιδοκιβωτοποιοί της Πάτρας, οι καρεκλάδες του Βόλου και της Αθήνας, οι μηχανεργάτες στον Πειραιά, οι τυπογράφοι της Αθήνας. Σε πολλές περιπτώσεις η κυβέρνηση έφερε απεργοσπάστες.

Το 1909 ιδρύεται η εργατική οργάνωση Φεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη.

Την ίδια χρονιά η μεγάλη απεργία των καπνεργατών του Βόλου εξελίσσεται σε εργατική εξέγερση με πολλούς τραυματίες και συλληφθέντες που λήγει όμως με επιτυχία. Αντίστοιχη απεργία θα πραγματοποιηθεί στην Καρδίτσα το 1909 αλλά και πάλι στο Βόλο την επόμενη χρονιά και οι δύο με σημαντικά κέρδη για τους εργάτες.

Το 1910 πραγματοποιείται απεργία των ναυτοθερμαστών του Πειραιά. Οι συνθήκες εργασίας τους ήταν άθλιες. Το Απρίλη ξεσπά η απεργία με συγκρούσεις και υποχώρηση της κυβέρνησης Στέφανου Δραγούμη στα αιτήματα των απεργών. Την ίδια χρονιά πραγματοποιείται πάλι στον Πειραιά μια απεργία των τσιγαράδων. Η κυβέρνηση θα κατεβάσει στρατό για να τους αντιμετωπίσει.

Ιστορική ήταν και η εξέγερση των αγροτών στο Κιλιλέρ το 1910.

Στα 1911 απεργούν οι τραμβαγέρηδες της Αθήνας επειδή η Εταιρία ήθελε να διαλύσει το σωματείο τους. Η απεργία εξελίσσεται σε εξέγερση με συμμετοχή εργατών από άλλους κλάδους. Η κυβέρνηση θα στείλει στρατό που πυροβολεί τους εργάτες για να σταματήσει την απεργία.

Το 1914 απεργούν οι καπνεργάτες της Καβάλας που χτυπιούνται από την αστυνομία. Την ίδια χρονιά απεργούν οι τυπογράφοι και οι εργάτες φωταερίου.

Στα 1916 ξεσπά απεργία στα μεταλλεία της Σέριφου. Την ίδια χρονιά απεργούν οι ραφτεργάτες της Αθήνας.

Δεκάδες ήταν οι απεργίες που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο εκείνη σε πολλές μεγάλες πόλεις της Ελλάδας που θα χρειαζόταν να γραφούν πολλές σελίδες μόνο για την απλή αναφορά τους. Το Νοέμβρη του 1918 όλη αυτή η επαναστατική ορμή του νεαρού εργατικού κινήματος της χώρας μας θα βρει την έκφρασή του στην ίδρυση του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ.

Βιβλιογραφία

«Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος», Γ. Κορδάτος, εκδ. Μπουκουμάνη

«Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας» τόμος 12^ος, Γ. Κορδάτος, εκδ. 20ός αιώνας

«Εισαγωγή εις την Ιστορίαν της Ελληνικής Κεφαλαιοκρατίας», Γ. Κορδάτος, εκδ. Επικαιρότητα.

 «Βασικοί σταθμοί του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001», Δ. Κατσορίδας, εκδ. ΑΡ.ΙΣΤΟ.Σ./Γ.Σ.Ε.Ε.