Στη δίνη της πανδημίας

του Βασίλη Σαμαρά

Ζούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις. Ζοφερές. Ο κόσμος όλος στη δίνη της πανδημίας. Αγωνιώντας για τους κινδύνους που συνεπάγεται. Ανησυχώντας για τις συνέπειές της. Τα ερωτήματα πολλά. Για την προέλευση. Τις διαστάσεις και τη διάρκεια που μπορεί να πάρει. Την αντιμετώπισή της. Τις οικονομικές και κοινωνικές της επιπτώσεις. Τις μεταβολές που θα φέρει στον κόσμο, καθώς όλοι σχεδόν και ο καθένας με τη δική του οπτική θεωρούν ότι το αύριο θα ‘ναι αλλιώτικο από το χθες.

Δεν είναι εύκολες οι απαντήσεις. Διαμορφώνονται συνεχώς νέα δεδομένα σε όλα τα πεδία που κάνουν αντικειμενικά δύσκολη τόσο την αντιμετώπιση όσο και την κατάταξή τους. Πόσο μάλλον την εκτίμηση για το πώς τελικά (και ποιο είναι αυτό το «τελικά») θα διαμορφωθούν. Μια δυσκολία που επιτείνεται από το ότι τα επιτελεία του συστήματος (πολιτικά-επιστημονικά) που αντικειμενικά έχουν τη δυνατότητα πληρέστερης προσέγγισης του ζητήματος «φιλτράρουν» την πληροφόρηση που παρέχουν, σύμφωνα με τις πολιτικές επιδιώξεις της κάθε πλευράς.

Παρόλα αυτά υπάρχουν πράγματα που μπορούν και είναι αναγκαίο να ειπωθούν, όπως άλλωστε γίνεται μέσα από τοποθετήσεις τόσο τις δικές μας όσο και άλλων πλευρών.

Θεωρήματα συνωμοσίας

Όσον αφορά κατ’ αρχάς την προέλευση του ιού. Η επικρατούσα εκδοχή είναι αυτή που τοποθετεί την προέλευση του ιού στην μεταπήδησή του από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο σε πόλη της Κίνας. Δεν έχουμε λόγο αλλά ούτε και τη δυνατότητα να την αμφισβητήσουμε. Υπάρχουν βέβαια και οι θεωρίες συνομωσίας και σε διάφορες παραλλαγές όπως:

Παράχθηκε εργαστηριακά για να πλήξει την οικονομία της Κίνας.

Για να απαλλάξει το σύστημα από τους ηλικιωμένους και τα κόστη συντάξεων, περίθαλψης.

Για να μειώσει τον παγκόσμιο πληθυσμό που (κατά την μαλθουσιανή λογική) αυξάνεται «επικίνδυνα».

Προσθέσετε όποια άλλη νομίζετε.

Από τη μεριά μου (τη μεριά μας) απορρίπτουμε  τέτοιου είδους εκδοχές. Ωστόσο και για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, ας διευκρινίσω ορισμένα ζητήματα.

Το ότι οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις επιδίδονται στην παρασκευή  και βιολογικών όπλων είναι γνωστό σε όλους. Το ότι αυτές οι δυνάμεις είναι αδίστακτες όσο αφορά τη χρήση οποιουδήποτε μέσου υπηρετεί τα συμφέροντά τους είναι αναμφίβολο. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι και μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν ή ότι τα χρησιμοποιούν. Ο όρος για τη χρήση του οποιουδήποτε όπλου είναι να  πλήττει τον εχθρό και μόνο τον εχθρό. Δεύτερο, ότι ο εχθρός δεν είναι σε θέση να ανταποδώσει τα ίσα και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για όπλα μαζικής καταστροφής.

Στην περίπτωση των βιολογικών όπλων το ζήτημα είναι ότι δεν μπορεί να ελεγχθεί η διασπορά τους. Οι ιοί -όπως άλλωστε αποδεικνύεται σήμερα- δεν γνωρίζουν σύνορα.

Παρ’ όλο, λοιπόν, που γνωρίζουμε πόσο αδίστακτοι είναι, παρ’ όλο που επίσης γνωρίζουμε ότι στα επιτελεία τους (βασικά των ΗΠΑ) επεξεργάζονται εδώ και δεκαετίες σενάρια για έναν «εφικτό» και «νικηφόρο» πόλεμο, έχω την άποψη ότι και στην περίπτωση αυτή, ισχύει ό,τι και στην εκδοχή του πυρηνικού πολέμου. Η «ισορροπία του τρόμου».

Ζητήματα προσανατολισμού

Εντελώς διαφορετικά μπαίνει ωστόσο το ζήτημα όσον αφορά την αντιμετώπιση του προβλήματος  όπου οι ευθύνες του συστήματος είναι τεράστιες έως και σε επίπεδα εγκληματικά. Μια αντιμετώπιση που εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα, από το  πεδίο της προετοιμασίας έως αυτό της καθ’ αυτής αντιμετώπισης του προβλήματος.

Υπάρχει κατ’ αρχάς ένα σημαντικό ερώτημα. Όφειλε  ή μπορούσε η ανθρωπότητα να είναι προετοιμασμένη απέναντι σ’ έναν τέτοιο κίνδυνο; Σε σχέση με αυτό χρειάζεται να υπενθυμίσουμε τα εξής. Ήδη από την περίοδο άλλων επιδημιών (Εμπολα, SARS  κ.λπ.) είχε επισημανθεί από επιστημονικούς κύκλους η πιθανότητα εμφάνισης ενός ιού που -σε αντίθεση με τον Εμπολα  π.χ.- θα μπορούσε να μεταδίδεται στον αέρα και από άτομα που έχουν νοσήσει χωρίς να εμφανίζουν έκδηλα τα συμπτώματα της νόσου. Το ερώτημα βρίσκεται στο κατά πόσο πάρθηκαν σοβαρά αυτές οι προειδοποιήσεις, από τους ιθύνοντες του συστήματος και κατά πόσο ιεραρχήθηκαν σε πρώτο πλάνο οι κατευθύνσεις  αντιμετώπισης.

Τα όσα εξελίσσονται στις μέρες μας, ο αιφνιδιασμός, η αμηχανία, οι αλληλοσυγκρουόμενες προσεγγίσεις, οι εκδηλώσεις έως και πανικού από μεριάς ιθυνόντων κι επιστημονικού προσωπικού καταδείχνουν το επίπεδο προετοιμασίας τους.

Προς αποφυγή παρανοήσεως ας ξεκαθαρίσω πως δεν έχω την άποψη ότι θα μπορούσε  λόγου χάρη  να υπάρχει έτοιμο ένα εμβόλιο πριν ο οποιοσδήποτε ιός εμφανιστεί  με τη συγκεκριμένη του μετάλλαξη. Έχω ωστόσο την άποψη ότι οι μεγάλες παραγωγικές, οικονομικές και επιστημονικές δυνατότητες που υπήρχαν θα μπορούσαν, αν διατίθενταν επαρκώς, να διασφαλίσουν την ύπαρξη εκείνων των υποδομών που θα επέτρεπαν την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος. Στο επίπεδο νοσηλείας, νοσοκομείων, ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, ιατρικού υλικού κ.λπ. Αλλά και στο επιστημονικό πεδίο θα μπορούσε να υπάρξει μια τέτοια αντιϊική «υποδομή» που θα έδινε τη δυνατότητα πιο σύντομης αντιμετώπισης του νέου φαινομένου.

Για το ότι δεν έγιναν  όλα αυτά, η εξήγηση βρίσκεται στην «φιλοσοφία» που χαρακτηρίζει το σύστημα και καθορίζει τους προσανατολισμούς, τις ιεραρχήσεις και το πού επενδύει.

Ένας άλλος προσανατολισμός και μια διαφορετική αντιμετώπιση θα προϋπέθετε ένα κοινωνικό σύστημα με διαφορετική φιλοσοφία. Μια φιλοσοφία ανθρωποκεντρική και με όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται. Μόνο που το καπιταλιστικό σύστημα έχει τις δικές του ιεραρχήσεις και οι οποίες καθορίζουν το πού και πώς επενδύει. Επιλέγονται έτσι εκείνες οι επενδύσεις που αποδίδουν στον πιο σύντομο χρόνο και μάλιστα καπιταλιστικά κέρδη. Τα αποτελέσματα είναι αυτά που βιώσαμε.

Απόπειρες συγκάλυψης – εξορκισμού

Το δεύτερο ζήτημα αφορά το πόσο έγκαιρα και ουσιαστικά αναγνωρίζεται το πρόβλημα και οι διαστάσεις του και συνακόλουθα πόσο έγκαιρα ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί αντιμετώπισής του.

Οι πληροφορίες λένε ότι  οι γιατροί στην περιοχή της Κίνας στην οποία  εμφανίστηκε το πρόβλημα  το αναγνώρισαν αρκετά σύντομα. Οι ιθύνοντες ωστόσο της περιοχής και μάλλον και της κεντρικής ηγεσίας όχι απλά δεν το αξιολόγησαν σωστά αλλά και προσπάθησαν να το συγκαλύψουν. (Μάλιστα ο γιατρός που πρωτοστάτησε στη διερεύνηση του προβλήματος γνώρισε διώξεις και τελικά πέθανε από τον ιό). Βρήκε έτσι την ευκαιρία της η δυτική προπαγάνδα να δώσει τις «εξηγήσεις» της. Ότι δηλαδή κάτι τέτοιο συνέβη επειδή το καθεστώς της Κίνας σαν «κομμουνιστικό» είναι αυταρχικό, δύσκαμπτο, κλειστό κ.λπ. «Ξεχνούν» βέβαια ότι το καθεστώς στην Κίνα μόνο κομμουνιστικό δεν είναι αλλά -ιδιότυπα αν θέλετε- καπιταλιστικό. Μια «μετάλλαξη» άλλου τύπου που οι ίδιοι οι παράγοντες της Δύσης είχαν χαιρετίσει με ενθουσιασμό.

Όπως και να ‘χει πάντως, αυτή ή -αρχική- μορφή αντιμετώπισης δεν ήταν μόνο «κινεζικό» γνώρισμα. Το ότι σήμερα οι κυβερνήσεις και των δυτικών χωρών (και όλου του κόσμου) κινούνται με όρους συναγερμού δεν μας κάνει να ξεχνάμε την αρχική τους στάση και η οποία είχε ανάλογα χαρακτηριστικά αλλά και ανάλογα αποτελέσματα.

Όσον αφορά την εξήγηση της στάσης τους η απάντηση είναι παρόμοια με αυτήν που αναφέρθηκε στο προηγούμενο. Αυτό που ιεραρχούσε σε πρώτο πλάνο σε σχέση με τη διαφύλαξη της υγείας και της ζωής των ανθρώπων ήταν να μην πληγούν οι οικονομικές συναλλαγές, δηλαδή τα κέρδη του κεφαλαίου.

Τον δικό της ρόλο σ’ αυτό είχε και η αντίληψη ότι οι επιδημίες αφορούν κατά κύριο λόγο τις υποβαθμισμένες περιοχές του Τρίτου Κόσμου ενώ οι χώρες της Δύσης είναι «θωρακισμένες» απέναντι σε τέτοιους κινδύνους. Τώρα τρέχουν και δεν φτάνουν. Αλλά και στο πεδίο της οικονομίας οι εξελίξεις διαμόρφωσαν ένα μπούμερανγκ που πλήττει τους αρμούς του συστήματος.

Το έγκλημα και οι συνέπειές του

Δεν θα αναφερθώ εδώ στις κοινωνικές συνθήκες που διαμόρφωσε το καπιταλιστικό ιμπεριαλιστικό σύστημα για τις λαϊκές μάζες σ’ όλο τον κόσμο και τις επιπτώσεις τους στις «άμυνες» που θα μπορούσαν να έχουν στον τομέα της υγείας. Αποτελεί αυτό ένα ξεχωριστό μεγάλο κεφάλαιο. Θα περιορίσω την αναφορά μου στο τερατώδες έγκλημα που συντελείται εδώ και μερικές δεκαετίες, σε βάρος των λαϊκών μαζών και κατά συνέπεια σε βάρος της ανθρωπότητας. Αυτό που αφορά την υποβάθμιση έως και σε επίπεδα διάλυσης μερικές φορές των συστημάτων περίθαλψης και υγείας. Ας σταθώ λίγο περισσότερο σ’ αυτό.

Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και μπροστά στην «κομμουνιστική απειλή» οι αναπτυγμένες χώρες της Δύσης αναγκάστηκαν να εισάγουν στα συστήματα περίθαλψης (και όχι μόνο) ορισμένα στοιχεία των συστημάτων των σοσιαλιστικών χωρών. Μάλιστα, ο λυσσασμένα αντικομμουνιστής Τσόρτσιλ είχε ρητά δηλώσει ότι η Αγγλία πρέπει να αντιγράψει το σύστημα περίθαλψης της Σοβιετικής Ένωσης. Έτσι κάπως δημιουργήθηκε το λεγόμενο «κοινωνικό κράτος» σ’ αυτές τις χώρες, τα συστήματα ασφάλισης, περίθαλψης κ.λπ.

Το ζήτημα είναι ότι οι τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις δεν ήταν κάτι που «οργανικά» και αφ’ εαυτού του «παρήγαγε» το καπιταλιστικό σύστημα. Αποτελούσαν «ξένο σώμα» που «εισάχθηκε» στον οργανισμό του κάτω από την πίεση που ασκούσε το Εργατικό Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα (ΕΕΚΚ) και το παράδειγμα των σοσιαλιστικών χωρών. Σαν τέτοιο (σαν ξένο σώμα) αντιμετωπίστηκε και σαν τέτοιο το «απέβαλλε» από τον οργανισμό του όταν του δόθηκε αυτή η δυνατότητα. Μια δυνατότητα που του την έδωσε η οπισθοχώρηση, η ήττα του ΕΕΚΚ και η παλινόρθωση στις σοσιαλιστικές χώρες.

«Απελευθερωμένο» πλέον το καπιταλιστικό σύστημα οικοδόμησε το δικό του κόσμο. Δεν υπάρχουν, λέει, όσα νοσοκομεία χρειάζονται. Αλλά πώς να υπάρχουν όταν έναν μεγάλο αριθμό από αυτά τα έχουν κλείσει ως «περιττό κόστος». Δεν επαρκούν οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Και πώς να επαρκέσουν όταν τις περισσότερες τις έχουν καταργήσει; Υπάρχει, λέει, έλλειψη ιατρικού και εν γένει υγειονομικού προσωπικού. Αλλά πώς να μην υπάρχει, όταν σε όλο το προηγούμενο διάστημα απολύονταν μαζικά γιατροί και νοσηλευτές; Δεν υπάρχουν, λέει, αναπνευστήρες και υγειονομικό υλικό στους αριθμούς και τις ποσότητες που χρειάζονται. Και πώς να υπάρχουν όταν οι ιεραρχήσεις είναι άλλες;

Το διάγραμμα αντιμετώπισης

Πώς διαμορφώνεται πλέον η κατάσταση και σε ποιες ράγες κινούνται οι δυνάμεις του συστήματος ;  Από ιατρική άποψη και με βάση τα όσα ανακοινώνονται , σχήματα θεραπείας που ήδη δοκιμάζονται και άλλα που μέλλεται να βρεθούν, μένει να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητά τους στο διάστημα των επόμενων μηνών ή και περισσότερο.

Για το εμβόλιο πρόληψης οι εκτιμήσεις το τοποθετούν αρκετά μακρύτερα αν και ορισμένες τελευταίες ανακοινώσεις το θέλουν να έρχεται  πιο  σύντομα.

Κοντολογίς έχουμε μπροστά μας ένα διάστημα μηνών ή και πολύ περισσότερο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της επιδημίας από ιατρική άποψη. Στο διάστημα αυτό θα έχουν νοσήσει εκατομμύρια άνθρωποι και θα πεθάνουν πολλές χιλιάδες. Ερωτηματικό επίσης παραμένει το ποιες συνέπειες θα έχει αφήσει η νόσος και σ’ αυτούς που θα αναρρώσουν. Όσον αφορά τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες θα αναφερθώ παρακάτω.

Με βάση αυτά τα δεδομένα διαμορφώνεται ένα συγκεκριμένο διάγραμμα αντιμετώπισης από τη μεριά των ιθυνόντων.

Ας σημειωθεί ότι αρχικά σε ορισμένες χώρες (Αγγλία, ΗΠΑ, άλλα όχι μόνο) οι ιθύνοντές τους  ερωτοτρόπησαν με την «λύση» της «ανοσίας της αγέλης». Δηλαδή να αφεθεί να νοσήσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, όσοι επιβιώσουν θα έχουν αποκτήσει ανοσία και όσοι πεθάνουν,  πέθαναν.

Κάτω από το βάρος των εξελίξεων και τη γενική κατακραυγή αλλά και επιστημονικά κενά (παραμένει ερώτημα η απόκτηση ανοσίας) αναγκάστηκαν να ανακρούσουν πρύμνη  (αν και όχι ακριβώς).

Η γραμμή στην οποία κατά βάση κινούνται είναι αυτή της «καραντίνας» Το -μερικό- κλείσιμο της αγοράς, λιγότερο της παραγωγής, ο περιορισμός της κυκλοφορίας κ.λπ. Αυτό που κατ’ αρχάς επιδιώκουν είναι να «κατανείμουν» σε όσο γίνεται μεγαλύτερο μήκος χρόνου την εκδήλωση τόσο των κρουσμάτων όσο και των θυμάτων. Να αποφύγουν έτσι και όσο είναι δυνατόν την υπερφόρτωση των συστημάτων περίθαλψης ή και της κατάρρευσής τους μέσα από μια κορύφωση της επιδημίας. Να δώσουν χρόνο στην επιστημονική έρευνα ώστε να μπορέσει να βρει και να παρασκευάσει φάρμακα αντιμετώπισης της επιδημίας.

Να αναπληρώσουν ως ένα βαθμό τα κενά που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει στα συστήματα περίθαλψης. Ένα ζήτημα που πέρα από τις τεχνοοικονομικές του πλευρές έχει να αντιμετωπίσει και την λογική με την οποία το αντιμετώπιζαν και συνεχίζει να τους χαρακτηρίζει. Ταυτόχρονα ομολογημένα και ανομολόγητα αναμένουν να δώσει σε μια νέα πορεία και  τα όποια δικά της αποτελέσματα η εξέλιξη της «ανοσίας της αγέλης». Και βεβαίως να αποφύγουν το πολιτικό κόστος ή και μια γενικευμένη κοινωνική αναστάτωση που μπορεί να προκληθεί από το ενδεχόμενο οι θάνατοι να πολλαπλασιαστούν ανεξέλεγκτα.

Για το ζήτημα της οικονομίας

Σοβαρές ανησυχίες -και διόλου  αδικαιολόγητα- προκαλούν οι επιπτώσεις της πανδημίας στο πεδίο της οικονομίας. Είναι άλλωστε αυτές που επέδρασαν στο να υιοθετηθεί  από ορισμένες κυβερνήσεις, ως «λύση» η  «ανοσίας της αγέλης». Έτσι ή αλλιώς το ζήτημα έχει τεθεί.

Πολύς λόγος γίνεται για την απαξίωση κεφαλαίων (σε επίπεδα τρισεκατομμυρίων) για καταστροφή επιχειρήσεων,  καπιταλιστών κ.λπ. Από τη μεριά μου και χωρίς να υποτιμώ αυτή την πλευρά, βλέπω το θέμα και κάπως διαφορετικά. Η απαξίωση (εικονικών κατά βάση) κεφαλαίων δεν σημαίνει και πολλά πράγματα από την άποψη του συνολικού δυναμικού του καπιταλιστικού συστήματος. Η καταστροφή μεμονωμένων καπιταλιστών στο καπιταλιστικό σύστημα λειτουργίας, κατά κανόνα σημαίνει γιγάντωση κάποιων άλλων. Η μεταφορά πλούτου από μια πλευρά συσσώρευσης σε μια άλλη δεν σημαίνει μείωση του συνολικού πλούτου, ούτε την καταστροφή του συστήματος ως αυτό καθ’ αυτό.

Το πραγματικό πρόβλημα

Το πρόβλημα που υπάρχει, επειδή υπάρχει πρόβλημα και μάλιστα πολύ σημαντικό βρίσκεται αλλού!  Βρίσκεται στο φρενάρισμα έως σε επίπεδα στασιμότητας σε ορισμένους κλάδους, της παραγωγής, των συναλλαγών, της όλης οικονομικής λειτουργίας. Εδώ είναι που καταγράφονται οι πραγματικές απώλειες.

Όσον αφορά το κεφάλαιο, συνολικά παρμένο και στα πλαίσια του όλου καπιταλιστικού συστήματος, το πρόβλημα βρίσκεται στην επιβράδυνση του κύκλου της διευρυνόμενης αναπαραγωγής του . Αυτού που αποτελεί τον άξονα λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος. Από την άλλη μεριά και όσον αφορά την κοινωνία, αυτό το φρενάρισμα σημαίνει και την μείωση προϊόντων και ειδών πρώτης ανάγκης (και δεύτερης και τρίτης).

Ένα πρόβλημα που θα γίνεται οξύτερο για τις λαϊκές μάζες, καθώς το εισόδημά τους θα μειώνεται τόσο από την ανεργία όσο και από τη μείωση των αμοιβών όσων εργάζονται. Διαγράφεται συνεπώς στον ορίζοντα ένα οξύτατο κοινωνικό πρόβλημα που εκ των πραγμάτων μετατρέπεται και σε πολιτικό. Ζητήματα που αφορούν και θα καθορίσουν εξελίξεις στο σύνολο των χωρών του πλανήτη.

Η «επανεκκίνηση» και τα προβλήματά της

Εκ των πραγμάτων συνεπώς και μάλλον σχετικά σύντομα θα ανοίξει η διαδικασία «επανεκκίνησης» της οικονομίας, σε όλο και πιο διευρυμένη κλίμακα σε σχέση με αυτήν που ήδη υπάρχει, παράγει και κινείται. Για να προχωρήσει ο κύκλος της διευρυνόμενης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Για να αντιμετωπισθεί το ζήτημα της παραγωγής των αναγκαίων προϊόντων. Οι ρυθμοί επανεκκίνησης συνδέονται κατ’ αρχάς με τον βαθμό ελέγχου της πανδημίας και των επιπτώσεών της. Όχι όμως με απόλυτο τρόπο. Αργά ή γρήγορα (και μάλλον σύντομα) οι πιέσεις τόσο από τη μια όσο και την άλλη πλευρά του προβλήματος θα ωθήσουν σε μια τέτοια κατεύθυνση. Βεβαίως με προβλήματα και μάλιστα σημαντικά.

Στο πεδίο παραγωγής

Το πρώτο ζήτημα αφορά το πεδίο της παραγωγής. Είναι το πεδίο στο οποίο -ως αυτό καθ’ αυτό- υπάρχουν, κατ’ αρχάς, τα λιγότερα προβλήματα. Οι παραγωγικές δυνάμεις που έχει αναπτύξει η ανθρωπότητα, οι παραγωγικές δυνάμεις που διαθέτουν (ιδιαίτερα οι αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες) είναι σε θέση (τεχνοοικονομικά) να καλύψουν σε μέγιστο βαθμό και σε σχετικά σύντομο διάστημα τις ελλείψεις από την ώρα που θα μπει σε πλήρη λειτουργία.

Το πρόβλημα βρίσκεται ακριβώς εδώ. Στο κατά πόσο αυτή η αντικειμενικά υπαρκτή τεχνοοικονομική δυνατότητα μπορεί να μπει σε πλήρη λειτουργία και ποιοι οι παράγοντες  μπορεί να την επιβραδύνουν, να την μπλοκάρουν. Επειδή αυτοί οι παράγοντες υπάρχουν και λειτουργούν σε πλήρη συνάρτηση και σχέσεις αλληλεπίδρασης τόσο με το πεδίο της παραγωγής όσο και συνολικά μεταξύ τους.

Το δεύτερο και άμεσο πρόβλημα συνδέεται με τον βαθμό ελέγχου της πανδημίας και όσον αφορά την επίδραση του πράγματος στο πεδίο της παραγωγής. Αντικειμενικά η απειλή του ιού  υπαγορεύει αναδιοργάνωση των διαδικασιών παραγωγής, μέτρα  διασφάλισης των εργαζόμενων κ.λπ.

Όλα αυτά έχουν ένα κόστος που οι καπιταλιστές δεν είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν και στην κλίμακα που απαιτείται. Αντίθετα θα επιχειρήσουν να φορτώσουν τα βάρη στους εργαζόμενους. Ευνόητο είναι ότι οι εργαζόμενοι θα αντιδράσουν. Η κλίμακα των αντιδράσεών τους θα συναρτηθεί με το μέγεθος του προβλήματος που θα αντιμετωπίζουν τόσο σε σχέση με την ασφάλειά τους όσο και σε σχέση με το επίπεδο των αμοιβών τους. Υπάρχει συνεπώς η σοβαρή πιθανότητα να υπάρξουν αντιδράσεις τέτοιας κλίμακας που θα επιδράσουν και στο πεδίο της παραγωγής.

Ο γρίφος των συναλλαγών

Το τρίτο πρόβλημα αφορά τις κάθε είδους συναλλαγές ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες. Των εμπορικών συναλλαγών, της κίνησης κεφαλαίων, των επενδύσεων κ.λπ. Το πρόβλημα σ’ αυτό το πεδίο υπήρχε και προ πανδημίας. Ο ανταγωνισμός κατά κύριο λόγο ανάμεσα στις καπιταλιστικές μητροπόλεις έθετε σοβαρά προβλήματα στην ανάπτυξη των κάθε είδους συναλλαγών ενώ ένας ιδιότυπος «προστατευτισμός» είχε αρχίσει να επανεμφανίζεται. Αυτό που έρχεται ωστόσο,  κάνει να φαντάζει έως και σχετικά «ομαλή» την  κατάσταση που προϋπήρχε. Ο έως χθες ανταγωνισμός εξελίσσονταν με βάση μια ορισμένη διάταξη δυνάμεων και δυνατότητες της κάθε πλευράς.

Με βάση διαμορφωμένους όρους, συσχετισμούς αλλά και την ύπαρξη διεθνών συμφωνιών, συνθηκών αλλά και οργανισμών ρύθμισης και ελέγχου. Το ότι η κάθε δύναμη και ανάλογα  με τις δυνατότητές της «ερμήνευε» αυτούς τους όρους δεν σημαίνει ότι σε  ως έναν τουλάχιστον βαθμό  δεν τους έπαιρνε υπόψη.

Το ζήτημα πλέον βρίσκεται στο ότι με βάση την πανδημία, τη διάρκεια και τις συνέπειές της, το μέγεθος των κάθε είδους καταστροφών που θα επιφέρει, θα έχουμε (ήδη έχουμε) τον κλονισμό, την απαξίωση των δομών/σχέσεων  συναλλαγής. Είναι ολοφάνερο ότι τίθεται ζήτημα επαναπροσδιορισμού αυτών των δομών και των όρων συναλλαγής. Ένα ζήτημα που αν είχε τις δυσκολίες που προαναφέρθηκαν τώρα θα ‘χει πολύ περισσότερες. Δείγματα την κατάστασης που διαμορφώνεται έχουμε ήδη με τον άγριο και πέραν πάσης ηθικής (τι ψάχνουμε τώρα) ανταγωνισμό που έχει ξεσπάσει για μάσκες, αναπνευστήρες κ.λπ. Για την κούρσα που εξελίσσεται για το ποια πλευρά θα προηγηθεί στην ανακάλυψη  φαρμάκων αντιμετώπισης του ιού, των εμβολίων κ.ά. Την απόπειρα  Τραμπ να εξαγοράσει γερμανική φαρμακευτική εταιρία και την άμεση αντίδραση της γερμανικής κυβέρνησης. Και βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή.

Αυτό που φαίνεται να διαγράφεται είναι μια ισχυρή τάση που υπερβαίνει τον «προστατευτισμό» και αγγίζει τα όρια περιχαράκωσης της κάθε χώρας στον εαυτό της. Μια εξέλιξη που αν διατηρηθεί μόνο αρνητικές συνέπειες θα έχει και στο πεδίο της παραγωγής και συνολικά της οικονομίας. Όπως και να ‘χει έχει ήδη τεθεί ένα ζήτημα επαναπροσδιορισμού των μεταξύ τους σχέσεων και συναλλαγών. Ένας επαναπροσδιορισμός που με μια έννοια διαμορφώνεται «εξ’ αρχής»,  και θα μπορούσε να ειπωθεί έστω και με μια δόση υπερβολής,  από «μηδενική βάση». Το τι σημαίνει αυτό, πώς θα εξελιχθεί και ποιες συνέπειες θα έχει τόσο στο οικονομικό πεδίο όσο και γενικότερα μένει να το δούμε.

Αναδιατάξεις και περιπλοκές

Τέταρτο. Το όλο ζήτημα θα περιπλέκεται και θα γίνεται οξύτερο καθώς θα συνδέεται με τη διαδικασία αναδιάταξης δυνάμεων. Ένα ζήτημα που είχε ήδη τεθεί στην  προηγούμενη περίοδο και το οποίο παρόξυνε συνεχώς τον ανταγωνισμό των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Μια παρόξυνση που έφθανε μέχρι το επίπεδο των -έμμεσων - ένοπλων αναμετρήσεων ανάμεσά τους.

Τα προβλήματα που θα δημιουργήσει η επιδημία, οι απώλειες που θα προκαλέσει θα οξύνουν ακόμη περισσότερο τις αντιθέσεις και τον ανταγωνισμό. Μια εξέλιξη που θα επιδράσει αρνητικά στις ανάμεσά τους οικονομικές συναλλαγές και κατά συνέπεια και στο πεδίο της παραγωγής. Με τη σειρά τους αυτές οι συνέπειες θα αντεπιδράσουν στο συνολικότερο ανταγωνισμό με  μια σχέση συνεχούς αλληλοτροφοδότησης. Το πού θα οδηγήσει αυτό  τον συνολικότερο πολιτικό, γεωστρατηγικό ανταγωνισμό δεν είναι από τα ζητήματα στα οποία μπορούν να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις.

Το μόνο που μπορεί να ειπωθεί είναι ότι η ήδη εξελισσόμενη διαδικασία αναδιάταξης δυνάμεων θα επηρεαστεί, τροποποιηθεί (σε ποιον βαθμό και με ποιον τρόπο, θα δούμε) και με όρους συνεχούς παρόξυνσης και με όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται.

Προς ένα αλλιώτικο αύριο

Συνοψίζοντας. Η περίοδος που διανύαμε ήταν έτσι κι αλλιώς μια περίοδος καθοριστικών μεταβολών σε παγκόσμια κλίμακα και σε όλα τα πεδία. Μεταβολών που συνιστούσαν το πέρασμα από «έναν κόσμο σε έναν άλλον». Καθοριστικοί  παράγοντες  για μια τέτοια εξέλιξη υπήρξαν:  α) Η ήττα του ΕΕΚΚ και η παλινόρθωση στις σοσιαλιστικές χώρες. Συνολικά η ήττα των λαών και η κυριάρχηση των δυνάμεων του καπιταλιστικού ιμπεριαλιστικού συστήματος. β) Η επέκταση, κυριάρχηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα. γ) Η ενοποίηση της παγκόσμιας αγοράς με όρους ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας.

Οι εξελίξεις αυτές υπαγόρευαν με τη σειρά τους μια σειρά μεταβολές σε όλα τα πεδία: το ταξικό, το οικονομικό, το κοινωνικό, το πολιτικό, στο πεδίο των διακρατικών σχέσεων, των παγκόσμιων συναλλαγών, του γεωστρατηγικού ανταγωνισμού , χωρίς να αφήνουν τίποτε «απ’ έξω». Οι τάσεις που διαγράφονταν και τα δεδομένα που διαμόρφωναν ήταν ως ένα βαθμό διακριτά , με ανοιχτό ωστόσο το ερώτημα των «τελικών» (αν υπάρχουν τέτοιες) μορφών στις οποίες θα μπορούσαν να αποκρυσταλλωθούν.

Ένα ερώτημα που προβάλλει πλέον σαν ακόμη πιο σύνθετο καθώς όλα τα δεδομένα και οι εξελίξεις «μπολιάζονται» πλέον από την επιδημία και τις συνέπειές της. Μια εξέλιξη που χωρίς να αναιρεί τους βασικούς όρους που ορίζουν την παγκόσμια κατάσταση ούτε και τις κύριες δυνάμεις και το ρόλο τους στην κίνηση των πραγμάτων, τροποποιεί σε σημαντικό βαθμό τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα λειτουργούν  όλα και όλοι  εφεξής !

Βασικό ρόλο σ’ αυτό έχουν οι συνθήκες επικινδυνότητας που δημιουργεί η επιδημία και για όσο διάστημα βρίσκεται εκτός πλήρους ελέγχου και βεβαίως οι επιπτώσεις στην όλη οικονομική λειτουργία.

Θα υπάρχουν και θα εξελίσσονται σημαντικές διαφοροποιήσεις και μεταβολές σε όλο το φάσμα. Στις εργασιακές σχέσεις, στις οικονομικές, καταναλωτικές, στις συνθήκες περίθαλψης και συνολικά σε όλο το φάσμα των κοινωνικών σχέσεων.

Όλα αυτά σε συνάρτηση και με όρους αλληλεπίδρασης με τις γενικότερες εξελίξεις στο παγκόσμιο ταμπλό. Αυτό ανεξάρτητα από το αν αυτές οι μεταβολές μπορούν να προσδιοριστούν από τα τώρα και με ακρίβεια, πολύ περισσότερο που θα υπόκεινται στις γενικότερες μεταβολές των όρων και του πλαισίου μέσα στο οποίο θα συντελούνται γενικότερα αλλά και σε κάθε χώρα.

Πόσο τοξικός και πόσο ταξικός

Για το πρώτο έχουν ήδη αποφανθεί οι έχοντες την  επιστημονική γνώση του πράγματος. Πρόκειται για έναν ιό εξόχως μεταδοτικό, τοξικό και θανατηφόρο. Απ’ ό,τι λένε  αλλά και απ’ όσα δείχνουν οι εξελίξεις,  στο προσεχές διάστημα πρόκειται να μολυνθούν εκατομμύρια ανθρώπων. Ανάλογος και σε επίπεδα που δεν μπορούν να προβλεφθούν θα είναι και ο αριθμός εκείνων που δεν θα επιβιώσουν.

Από άποψη δυνατότητας μετάδοσης δεν κάνει διακρίσεις. Μπορεί να προσβάλει πλούσιους και φτωχούς. Νέους και γέρους. Υγιείς και ασθενείς. Ταυτόχρονα δεν γνωρίζει σύνορα. Μπορεί να επεκταθεί από τις πιο μακρινές  και αδύναμες χώρες μέχρι τις πιο πλούσιες και αναπτυγμένες. Ταυτόχρονα και όπως έχει κιόλας αναφερθεί σοβαρές οικονομικές συνέπειες θα υπάρξουν για το σύνολο των χωρών του πλανήτη.

Ποιοι κυρίως κινδυνεύουν

Κάπου εδώ εξαντλούνται οι όροι και οι συνθήκες «κοινότητας» του προβλήματος και προβάλει ζοφερή η ταξική του διάσταση. Αυτή που αφορά τόσο την υγειονομική πλευρά του ζητήματος όσο και την οικονομική.

Ως προς την πρώτη και κατ’ αρχάς το ποιες κατηγορίες του πληθυσμού κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν από τον ιό.

Έχει επιλεγεί η πολιτική της καραντίνας σαν μέτρο γενικής προφύλαξης και με στόχους στους οποίους ήδη αναφέρθηκα προηγούμενα. Ποιες είναι ωστόσο οι κοινωνικές κατηγορίες που έχουν τη δυνατότητα να απομονωθούν σε ασφαλείς όσο γίνεται χώρους και ποιες εκείνες που είναι αναγκασμένες να εκτίθενται; Αλλά εδώ από τη μεριά μου θα ήθελα να θέσω εκείνη τη διάσταση του ζητήματος την οποία έτσι ή αλλιώς θα αντιμετωπίσουμε.

Είναι απόλυτα φυσιολογική η δυσφορία που δημιουργούν οι συνθήκες εγκλεισμού. Είναι δικαιολογημένη η οργή για τη βιαιότητα με την οποία ενεργούν οι δυνάμεις «τήρησης της καραντίνας». Άλλο τόσο δικαιολογημένη η ανησυχία για ένα φαινόμενο «νομιμοποίησης» των αυθαιρεσιών της κρατικής εξουσίας. Για τα δεδομένα που διαμορφώνουν κάτι τέτοιο ενόψει των μελλοντικών εξελίξεων. Ζητήματα που έτσι ή αλλιώς πρέπει να τίθενται και να αντιμετωπίζονται από τα τώρα.

«Μετά» την καραντίνα

Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά του πράγματος. Αυτή που θα εκδηλωθεί στο όχι μακρινό προσεχές διάστημα. Όταν αντί να «μας κλείνουν μέσα» θα επιχειρήσουν να «μας βγάλουν έξω». Κάτι που αναμένεται να γίνει και όχι απαραίτητα σε συνάρτηση με το αν θα έχει επιτευχθεί ο πλήρης έλεγχος της επικινδυνότητας της επιδημίας.

Όταν για τις «ανάγκες της οικονομίας» εκατομμύρια εργαζομένων σε όλο τον κόσμο θα σπρωχθούν  σε εργοστάσια, ορυχεία και γενικότερα σε επιχειρήσεις κάθε είδους χωρίς να παίρνονται μέτρα προστασίας και στο απαραίτητο βαθμό  που θα απαιτείται μιας  και θα «κοστίζουν». Όταν αυτός ο κόσμος της δουλειάς για να μετακινηθεί θα χρειαστεί να στριμωχτεί στο μετρό, τα τρόλεϊ και τα άλλα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Όταν η φτωχολογιά των γκέτο, των παραγκουπόλεων, των πυκνοκατοικημένων προαστίων, των στρατοπέδων συγκέντρωσης μεταναστών θα ‘ναι απλώς αδύνατο να τηρήσουν τις μεταξύ τους «αποστάσεις ασφαλείας». Αμφιβάλλει λοιπόν κανείς ότι ο συντριπτικά μεγαλύτερος αριθμός των όσον προσβληθούν θα προέρχεται από αυτόν τον κόσμο;

Δεν είναι -μόνο- θέμα ηλικίας

Ανάλογες ταξικές «προτιμήσεις» αναμένεται να έχει η πιθανότητα θανατηφόρας εξέλιξης. Ένα ζήτημα που συνδέεται άμεσα με τις συνθήκες περίθαλψης. Αναφέρθηκα ήδη στη διάλυση των συστημάτων υγείας που συντελέστηκε στη διάρκεια των προηγούμενων χρόνων. Όχι όλων βέβαια αλλά αυτών που αφορούσαν τις λαϊκές μάζες. Είναι γι’ αυτές που δεν επαρκούν τα νοσοκομεία, είναι γι’ αυτές που δεν υπάρχουν ΜΕΘ στον αναγκαίο αριθμό. Όσον αφορά τους έχοντες και κατέχοντες, αυτοί   διαθέτουν τα δικά τους σύγχρονα νοσοκομεία, τους δικούς τους γιατρούς, τις δικές τους ΜΕΘ.

Ποιοι θα επωμιστούν τα κόστη

Αντίστοιχα, εμφανή ταξικά χαρακτηριστικά θα έχουν οι επιπτώσεις στο οικονομικό πεδίο. Οι αμοιβές των εργαζομένων και γενικότερα το «μερίδιο» των λαϊκών μαζών στο εθνικό εισόδημα θα μειωθούν δραστικά. Οι συνθήκες ζωής των λαϊκών μαζών θα χειροτερέψουν καθώς θα κληθούν να επωμιστούν το κόστος της στασιμότητας της παραγωγής και της συνακόλουθης οικονομικής κρίσης.

Σε μια τέτοια εξέλιξη θα επιδράσουν: Η κυρίαρχη θέση των δυνάμεων του συστήματος   σε συνάρτηση με τη διάλυση των μετώπων πάλης των λαϊκών μαζών. Το κλίμα που ήδη διαμορφώνεται για την αναγκαιότητα αντιμετώπισης των συνεπειών της επιδημίας στην οικονομία με «θυσίες από όλους». Τώρα το πόσο θα ‘ναι για όλους αυτές οι θυσίες υπάρχουν ήδη πολλά δείγματα γραφής. Η αδύναμη θέση στην οποία έχουν ήδη περιέλθει οι λαϊκές μάζες με τις απώλειες που έχει υποστεί το έτσι κι αλλιώς ανεπαρκές τους εισόδημα. Αυτές που θα τις υποχρεώνουν να εργαστούν (όταν βρίσκουν δουλειά) υπό οποιεσδήποτε συνθήκες επικινδυνότητας προκειμένου να θρέψουν τις οικογένειες τους.

Με ανάλογο τρόπο αναμένεται να εξελιχθεί το ζήτημα και στο διεθνές πεδίο και όσον αφορά τις οικονομικές σχέσεις και συναλλαγές ανάμεσα στις διάφορες χώρες. Αναφέρθηκα ήδη στον ανταγωνισμό που αναμένεται να ενταθεί ανάμεσα στις καπιταλιστικές ιμπεριαλιστικές χώρες με ανοιχτό το ερώτημα των κερδών που μπορεί να αποκομίσει η κάθε μια σε βάρος των άλλων.

Εκεί πάντως που δεν υπάρχει κανένα ερώτημα, είναι το πεδίο των σχέσεων αυτών των μητροπόλεων με τις πιο αδύναμες, εξαρτημένες χώρες. Εκείνων των χωρών που οι οικονομικές (και όχι μόνο) παραγωγικές τους δυνατότητες βρίσκονται υποθηκευμένες και υπό τον έλεγχο των ιμπεριαλιστικών χωρών.

Εκείνων που οι οικονομικοί-παραγωγικοί τους αρμοί έχουν διαβρωθεί έως αποσυντεθεί από τις ιμπεριαλιστικές (οικονομικές αλλά και στρατιωτικές) επεμβάσεις.

Ακόμη και εκείνων όπως η δική μας χώρα, που στα πλαίσια μιας εξαρτημένης κομπραδόρικης πολιτικής  υποβάθμισαν τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Που εναπόθεσαν τις προσδοκίες του στη «βαριά βιομηχανία» του τουρισμού και την «Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη». Επιλογές που το κόστος και τις συνέπειές τους θα επωμισθεί βέβαια ο λαός και όχι εκείνοι που τις έκαναν.

Είναι καθαρό με όλα αυτά ότι οι κυρίαρχες καπιταλιστικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις θα επιχειρήσουν να μεταφέρουν όσο μεγαλύτερο μέρος του κόστους και των οικονομικών συνεπειών της κατάστασης που διαμορφώνεται στις χώρες της «περιφέρειας».

Ζήτημα επιβίωσης

Πώς αντιμετωπίζεται πλέον αυτή η κατάσταση;  Πρόκειται σίγουρα για σημαντικό και κρίσιμο ζήτημα για το οποίο θα μπορούσε -και θα έπρεπε- να ειπωθούν πολλά. Μόνο που το κείμενο αυτό έχει κιόλας τραβήξει σε μεγάλο μάκρος.

Σε σχέση, λοιπόν μ’ αυτό και μόνο για λόγους οικονομίας αυτού του κειμένου, παραπέμπω στις εκτιμήσεις, θέσεις και την πρακτική της οργάνωσής μου, του ΚΚΕ(μ-λ). Από τη μεριά μου θα περιοριστώ εδώ σε ορισμένες σύντομες επισημάνσεις.

Το επιπλέον αρνητικό σ’ αυτή την έτσι κι αλλιώς αρνητική εξέλιξη των πραγμάτων είναι το ότι βρίσκει την εργατική τάξη, τις λαϊκές μάζες το κίνημα σε συνθήκες ήττας.

Ακόμη περισσότερο, σε συνθήκες όπου οι δυνάμεις που αναφέρονται στην αριστερά, κινούμενες στο προηγούμενο διάστημα εκτός πραγματικότητας δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ετοιμότητα αντιμετώπισης της κατάστασης που διαμορφώνεται.

Στις συγκεκριμένες συνθήκες το πιο άμεσο, το πιο επιτακτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι λαϊκές μάζες εμφανίζεται με τις διαστάσεις  ζητήματος επιβίωσης.

Επιβίωσης και με τις δυο όψεις του πράγματος. Με την κυριολεκτική έννοια σαν ζήτημα που αφορά την αναγκαιότητα προστασίας της υγείας και της ίδιας της ζωής των ανθρώπων του λαού. Επιβίωσης από οικονομική άποψη καθώς αναμένεται να μειωθεί δραστικά το εισόδημα των λαϊκών μαζών από τα μέτρα που μέλλεται να παρθούν και να χειροτερέψουν δραματικά οι συνθήκες ζωής.

Σαν τέτοιο οφείλεται να αντιμετωπιστεί και να τεθεί με τον πιο άμεσο τρόπο στο επίκεντρο της πάλης και να υποστηριχθεί από  την -όσο είναι δυνατόν-  ευρύτερη συμπαράταξη δυνάμεων.

Οι συνέπειες της επιδημίας και οι επιπτώσεις τους στο οικονομικό πεδίο είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν (ήδη προκαλούν) σοβαρές αναταράξεις, ανακατατάξεις και αναδιαμορφώσεις στο πολιτικό  σκηνικό  όλων των χωρών. Αναταράξεις απέναντι στις οποίες το κίνημα οφείλει να επαγρυπνεί και να προετοιμάζεται για την αντιμετώπισή τους. Ακόμη περισσότερο καθώς όπως δείχνουν τα πράγματα οι αναδιαμορφώσεις αυτές κινούνται σε όλο και πιο συντηρητική έως και αντιδραστική κατεύθυνση.

Η «νομιμοποίηση» των παρεμβάσεων του κράτους και των μηχανισμών του είναι βέβαιο ότι από τον ρόλο  της «προστασίας της υγείας των πολιτών» θα αξιοποιηθεί για να μετατραπεί σε όργανο ελέγχου και καταστολής των λαϊκών μαζών και των αγώνων τους. Η «επιστροφή» του κράτους  στην οποία αναφέρονται , χαιρετίζοντάς την μάλιστα  διάφοροι αμετανόητοι ρεφορμιστές , δεν θα έχει καθόλου τη μορφή που φαντασιώνονται.

Γενικότερα και εκ των πραγμάτων μέσα σε αυτές τις συνθήκες, μέσα στην πάλη τους και μέσα από την πάλη τους οι λαϊκές δυνάμεις χρειάζεται να προετοιμάζονται και να εξοπλίζονται από κάθε άποψη μπροστά στα κρίσιμα προβλήματα που μέλλεται να αντιμετωπίσουν.