Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 888, στις 20/2/2021
Επί δύο εβδομάδες (τέλη Φλεβάρη-αρχές Μάρτη του 1943) η κατεχόμενη Αθήνα συγκλονιζόταν από μεγαλειώδεις διαδηλώσεις και συγκρούσεις που απέτρεψαν την πολιτική επιστράτευση χιλιάδων Ελλήνων από τις γερμανικές δυνάμεις. Ήταν η μοναδική χώρα στην κατεχόμενη Ευρώπη που κατάφερε να ματαιώσει την επιστράτευση νέων εργατών στα εργοστάσια της ναζιστικής Γερμανίας.
Μέχρι τα τέλη του 1942 ο ΕΛΑΣ είχε καταφέρει σημαντικά πλήγματα στα γερμανικά στρατεύματα με αποκορύφωμα την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου τον Νοέμβρη του '42, που πέρα από ένα εμβληματικό γεγονός, μια πράξη αντίστασης με αντίκτυπο σε όλη την Ευρώπη, δημιούργησε σοβαρές δυσκολίες στον ανεφοδιασμό των γερμανικών στρατευμάτων της Βόρειας Αφρικής. Στο μέτωπο αυτό, οι βρετανικές δυνάμεις σημείωσαν ήδη σημαντικές νίκες. Η σοβαρότερη όμως εξέλιξη ήταν αυτή του ανατολικού μετώπου, όπου όλα έδειχναν ότι η μάχη του Στάλινγκραντ θα εξελισσόταν σε μια πανωλεθρία για τη Βέρμαχτ, γεγονός που θα σήμαινε τη στροφή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να στείλουν ακόμα περισσότερο στρατό στη Ρωσία και να αρχίσει να υπάρχει έλλειψη εργατικών χεριών στα εργοστάσια της Γερμανίας. Έτσι απαίτησαν από όλες τις κατεχόμενες χώρες και από τον ελληνικό λαό να «προσφέρει τις υπηρεσίες του» για τη Νέα Τάξη Πραγμάτων, δουλεύοντας στα γερμανικά εργοστάσια ή όπου αλλού του ζητηθεί. Η τιμωρία σε περίπτωση άρνησης ήταν η φυλάκιση και ο εγκλεισμός σε στρατόπεδα καταναγκαστικών έργων. Η επίσημη ανακοίνωση έγινε στις 23 Φλεβάρη του 1943 από τη κατοχική κυβέρνηση του Κ. Λογοθετόπουλου, αν και οι διαθέσεις των Γερμανών ήταν γνωστές αρκετές μέρες νωρίτερα.
Στις αντιστασιακές οργανώσεις όπως ήταν φυσικό σήμανε συναγερμός. Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ (που ιδρύθηκε την ίδια μέρα), ανέλαβαν να οργανώσουν τον αγώνα του αθηναϊκού λαού, με στόχο τη ματαίωση των γερμανικών σχεδίων. Έτσι, στις 23 Φλεβάρη πραγματοποιήθηκαν δεκάδες συγκεντρώσεις σε πολλά σημεία της Αθήνας ενάντια στην επιστράτευση.
Την επομένη, η Αθήνα νεκρώνει από μια παλλαϊκή απεργία. Ένα τεράστιο πλήθος διαδηλωτών κατακλύζει το κέντρο της πόλης. Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί είχαν τοποθετήσει πολυβόλα στις ταράτσες και τα παράθυρα κτιρίων σε κεντρικές οδούς και πλατείες. Πανεπιστημίου, Σταδίου, Σύνταγμα, Ομόνοια μετατρέπονται σε στρατιωτικές ζώνες. Ο λαός της Αθήνας όμως ξεχύνεται με απίστευτη ορμή. Αφού συγκεντρώνονται χιλιάδες στο Σύνταγμα, αρχίζουν να κατευθύνονται προς τα Υπουργεία. Στόχος ήταν το Υπουργείο Εργασίας (τότε βρισκόταν Μπουμπουλίνας με Τοσίτσα) όπου συντάχθηκαν και οι κατάλογοι με τα ονόματα των επιστρατευμένων. Οπλίζονται με πέτρες, ξύλα και λοστούς και σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Εισβάλλουν μέχρι και στα Παλιά Ανάκτορα που ήταν η έδρα της δωσίλογης κυβέρνησης. Ο κατοχικός στρατός επιτίθεται με λύσσα στο πλήθος χωρίς όμως να καταφέρει να το διαλύσει. Ένα μεγάλο μέρος των διαδηλωτών θα καταφέρει να φτάσει στο Υπουργείο Εργασίας που φρουρούνταν από ισχυρές δυνάμεις Καραμπινιέρων οι οποίοι αρχίζουν να ρίχνουν στο ψαχνό. Όμως και από τη μεριά των διαδηλωτών υπήρξε η κατάλληλη προετοιμασία. Μέσα στο πλήθος βρίσκονται κρυμμένα ένοπλα μέλη της ΟΠΛΑ που απαντούν στα πυρά τραυματίζονταν πολλούς Ιταλούς. Οι μάχες γίνονται πλέον σώμα με σώμα και το πλήθος δεν θα αργήσει να εισβάλει στο κτίριο. Λεηλατούνται τα γραφεία και συγκεντρώνεται μεγάλο μέρος των φακέλων της επιστράτευσης, που παραδίνονται στην πυρά. Οι νεκροί και οι τραυματίες είναι πολλοί και από τις δυο πλευρές. Όμως η πρώτη μάχη κερδίζεται. Οι κατακτητές και οι Έλληνες συνεργάτες τους αναγκάζονται να αναστείλουν προσωρινά την εκτέλεση της απόφασης. Η μαζική αυτή εξέγερση του Φλεβάρη καταφέρνει να αποτρέψει την επιστράτευση χιλιάδων νέων εργατών.
Όμως ο λαός της Αθήνας θα συνεχίσει τον αγώνα. Στις 25 Φλεβάρη απεργούν οι εργαζόμενοι της Τηλεφωνικής Εταιρείας ενώ οι μαθητές έχουν ήδη ξεκινήσει αποχή από τα μαθήματα. Στις διαδηλώσεις εκείνης της μέρας θα χάσει τη ζωή του από το όπλο Ιταλού Καραμπινιέρου ο μαθητής γυμνασίου Γιάννης Δρακόπουλος.
Η Τηλεφωνική Εταιρεία έπαιζε κομβικό ρόλο στην επικοινωνία των ναζιστικών στρατευμάτων και από την πρώτη στιγμή στέλνονται Γκεσταπίτες να συλλάβουν τους απεργούς. Όμως παρόλο που συνέλαβαν 200 εργαζόμενους και τους κλείδωσαν στα υπόγεια της Εταιρείας, αυτοί καταφέρνουν να δραπετεύσουν.
Μια νέα μεγάλη κινητοποίηση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά πραγματοποιείται στις 28 Φλεβάρη στην κηδεία του ποιητή Κωστή Παλαμά. Οι φλογεροί επικήδειοι του Α. Σικελιανού και του Σ. Σκίπη συνεγείρουν το πλήθος και μετατρέπουν την κηδεία σε παλλαϊκή διαδήλωση.
Οι διαδηλώσεις πλέον γίνονται καθημερινές. Τα συνθήματα «Κάτω η επιστράτευση», «Κανείς στη Γερμανία», «Όχι στα σκλαβοπάζαρα» βγαίνουν από χιλιάδες στόματα. Με κάθε ευκαιρία ο ελληνικός λαός κατεβαίνει στους δρόμους και αντιμετωπίζει στα ίσα τους πάνοπλους ναζί.
Με προτροπή του ΕΑΜ αποφασίζεται από πολλά σωματεία γενική απεργία των δημοσίων υπαλλήλων στις 5 Μάρτη. Σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της μάχης της μέρας εκείνης έπαιξε ο Νίκος Πλουμπίδης μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ. Ο Λογοθετόπουλος προσπάθησε την προηγούμενη μέρα να καθησυχάσει τον κόσμο, ανακοινώνοντας ότι τα περί επιστράτευσης είναι φήμες. Και έριξε την ευθύνη για τα «ανόητα προπαγανδιστικά κηρύγματα» στους κομμουνιστές. Όμως κανείς δεν τον πίστεψε.
Το τι έγινε στις 5 Μάρτη του 1943 περιγράφεται πολύ παραστατικά από τον Α. Κέδρο:
«Η απεργία των δημοσίων υπαλλήλων είναι καθολική. Αρχίζουν συγκεντρώσεις σε διάφορα σημεία της πόλης (…) Για μία φορά ακόμα οι ομάδες συνενώνονται και πάλι ένα απέραντο πλήθος κυλά στο κέντρο της πόλης. Όσοι είδαν αυτή τη μέρα θα μπορούν να λένε πως παραστάθηκαν σε γεγονότα μοναδικά στα χρονικά της ιστορίας. Πραγματικά πολύ γρήγορα το πλήθος προσκρούει στην υπηρεσία τάξης των κατακτητών που, χωρίς να καθυστερήσει σε συστάσεις, χρησιμοποιεί τα όπλα της. Το πολυβόλο θερίζει άντρες και γυναίκες (…) Το πλήθος ψυχωμένο από μία σκοτεινή αποφασιστικότητα, αλλοπαρμένο, αγνοώντας τους νεκρούς και τους τραυματίες του, αγνοώντας τις χειροβομβίδες που οι Γερμανοί, έχοντας πάρει θέσεις στα παράθυρα ρίχνουν στα γεμάτα μέσα στη διαδήλωση, ρίχνεται πάνω στο στρατό και του φράζει το δρόμο. Στρατιώτες και αξιωματικοί αφοπλίζονται, τραυματίζονται, σκοτώνονται. Η λεωφόρος Πανεπιστημίου (…) είναι ένα πεδίο μάχης (…) λίγο λίγο ο εχθρός απωθείται κι ο ανθρώπινος χείμαρρος ξεχύνεται στους δρόμους που οδηγούν προς το Υπουργείο Εργασίας. (...) Τα τουφέκια, τα αυτόματα, τα πολυβόλα, οι χειροβομβίδες μπαίνουν αμέσως σε ενέργεια (…) Όμως οι Αθηναίοι είναι έξαλλοι. Τίποτα δεν μπορεί να τους σταματήσει. Περιφρονώντας το θάνατο, όπως και κάθε λογική, ρίχνονται μανιασμένοι πάνω στους στρατιώτες με σιδερόβεργες, με αλυσίδες, με όπλα που έχουν μαζέψει από χάμω. Απ’ αυτή την χωρίς προηγούμενο σύρραξη ξεκινάει ένα καινούργιο θαύμα. Οι πατριώτες εξαναγκάζουν σε οπισθοχώρηση και απομονώνουν τον εχθρό. Μπαίνουν στο υπουργείο. Για δεύτερη φορά η φωτιά ξεπετιέται από τα παράθυρα. Μέσα στο κτίριο και στο δρόμο η μάχη εξακολουθεί μανιασμένα. Θα κρατήσει όσο χρόνο θα χρειαστεί για να απανθρακωθεί το κτίριο ως τα θεμέλιά του μαζί με όλα τα αρχεία του».
Υπολογίζεται ότι εκείνη την ημέρα κατέβηκαν στους δρόμους της Αθήνας πάνω από 300.000. Δεν υπάρχει ακριβής καταμέτρηση των νεκρών. Υπολογίζονται σε περισσότερους από 18. Οι τραυματίες ήταν πάνω από 200. Νεκροί και τραυματίες υπήρχαν και ανάμεσα στους κατακτητές. Παρόμοιες συγκεντρώσεις έγιναν και σε άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας όπως στη Θεσσαλονίκη, το Βόλο κ.α.
Στις 7 Μάρτη ο Λογοθετόπουλος αναγκάζεται να ανακοινώσει επίσημα ότι η επιστράτευση ματαιώνεται. Τις επόμενες μέρες αντικαθίσταται από τον Ι. Ράλλη τον μετέπειτα ιδρυτή των Ταγμάτων Ασφαλείας. Ο δωσίλογος υπουργός Εργασίας Ν. Καλύβας θα έχει χειρότερη μοίρα. Ένα χρόνο περίπου μετά, θα εκτελεστεί από την ΟΠΛΑ.
Μια νέα προσπάθεια για πολιτική επιστράτευση θα επιχειρηθεί στις 24 Αυγούστου του 1944 που απαντήθηκε και αυτή τη φορά με γενική απεργία και ματαιώθηκε ξανά. Ο ελληνικός λαός αν και στέναζε κάτω από τη φασιστική μπότα κατάφερε να μη γίνει σκλάβος. Η ματαίωση της επιστράτευσης διαφύλαξε και όπλισε με κουράγιο χιλιάδες νέους αγωνιστές που, αντί να μεταφερθούν στα κάτεργα του Χίτλερ, μπήκαν στις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ για να αγωνιστούν για τη λευτεριά της πατρίδας μας.
Πηγές
1. Α. Κέδρος, «Η ελληνική αντίσταση 1940-44» τ. Β’, εκδ. Θεμέλιο
2. Θ. Χατζής, «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» τ. Β’, εκδ. Δωρικός
3. Φ. Γρηγοριάδης, «Γερμανοί, Κατοχή, Αντίστασις» τ. 6, εκδ. Νεόκοσμος
ΣΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου