Digger

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 901, στις 18/9/2021

Είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Τζώρτζη Γρηγοράκη, με βασικό θέμα μια εξόρυξη που δεν κατονομάζεται, σε μια περιοχή που δεν κατονομάζεται, της οποίας οι κάτοικοι εξωθούνται στην εγκατάλειψη του τόπου τους. Σύμφωνα με τον ίδιο το Γρηγοράκη, η πλοκή δε λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένη περιοχή, ούτε πραγματεύεται συγκεκριμένη περίπτωση. Η ταινία πρωτοπροβλήθηκε στην Ελλάδα στο διαδικτυακό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έφτασε όμως στο ευρύ κοινό το φετινό καλοκαίρι. Και όπως πεισματάρικα συμβαίνει με κάθε έργο τέχνης, αυτό νοηματοδοτήθηκε από το ελληνικό κοινό, υιοθετώντας τη στολή του αγώνα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική. Ακόμα και σημαντικό μέρος των γυρισμάτων πραγματοποιήθηκε σε δάσος της Χαλκιδικής.

 

Η ταινία βασικά χρησιμοποιεί με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο αντιθέσεις. Η υπόθεση ξεκινάει με το γιο του Νικήτα να έρχεται στο ετοιμόρροπο σπίτι του μετά το θάνατο της μητέρας. Η σύγκρουση είναι άμεση, καθώς ο γιος διεκδικεί το μερίδιο του στο οικόπεδο, ενώ από την άλλη προτείνει στον πατέρα να «εκσυγχρονιστεί», να πουλήσει δηλαδή το κτήμα του στην εταιρεία που πραγματοποιεί τις εξορύξεις. Εκεί σαφώς ξετυλίγεται μια άλλη αντίθεση, αυτή που η μια μεριά είναι των κατοίκων της περιοχής, που αρνούνται να παρατήσουν τη γη τους, έστω οι 5-10 που φαίνονται ότι δεν τα έχουν παρατήσει, και η άλλη είναι της εταιρείας-κολοσσού που προσπαθεί με απειλές, εξαγορές και διάφορες μαφιόζικες πρακτικές να τους διώξει. Όπως είναι γνωστό από τη μαρξιστική αντίληψη των αντιθέσεων, αυτές λύνονται μόνο μετά από σύγκρουση, κατά την οποία θα προκύψει κάτι νέο. Και ενώ αυτό δε συμβαίνει με όλες τις αντιθέσεις του έργου, συμβαίνει σίγουρα στην αντίθεση πατέρα και γιου. Ο γιος, που εκφράζει την πόλη και έναν κακώς εννοούμενο εκσυγχρονισμό, καταλήγει να δουλεύει για την εταιρεία και όταν ο πατέρας του τον καταδιώκει, μετά την καταστροφή του σπιτιού από το γιο, καταλήγει ο τελευταίος να σώζει τον πατέρα του από βέβαιο θάνατο σε κινούμενη άμμο, με τη χρήση των μηχανημάτων της εταιρείας. Ο συμβολισμός της σωτηρίας από τα μηχανήματα θα μπορούσε να παρεξηγηθεί, αν δεν κατέληγε η αντίθεση να λυθεί προς όφελος της παραμονής πατέρα και γιου στο κτήμα, τη διάθεση πλέον και των δύο να αγωνιστούν ενάντια στην καταπάτηση της εταιρείας και την τοποθέτηση από το γιο πια της ταμπέλας «ΔΕΝ ΠΩΛΕΙΤΑΙ». Ίσως λοιπόν αυτό που καταλήγει να συμβολίζει να είναι η αλλαγή της λογικής των μηχανημάτων, ανάλογα με τους σκοπούς που καλούνται να υπηρετήσουν.

Σίγουρα πολλοί λαοί στη γη αν δουν αυτή την ταινία θα κάνουν τους δικούς τους συνειρμούς με τις δικές τους ιδιαίτερες περιπτώσεις, που το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό κέρδος μπαίνει πάνω από τη ζωή, τη φύση και τον ίδιο τον άνθρωπο του λαού. Το σενάριο, παραμένοντας γενικό, κερδίζει μια οικουμενικότητα. Άλλοι μπορεί να πιστεύουν ότι θα έπρεπε οι καταστάσεις να κατονομαστούν, όμως αυτές γίνονται τόσο αυτονόητες από τις διάφορες σκηνές εντός της ταινίας, που και δεν αφήνουν περιθώρια στο λαό της χώρας μας να νιώσει ταύτιση και μπορούν να αγγίξουν συναισθηματικά και πολιτικά άλλους λαούς, μιας και η ταινία έχει διακριθεί διεθνώς.

Το παιχνίδι των αντιθέσεων πατέρα-γιου, κεφαλαίου-λαού, εξορύξεων-φύσης κ.λπ., είναι κάτι που αφήνει μια ευχάριστη αίσθηση ως προς τη δυνατότητα του σκηνοθέτη και εν μέρει σεναριογράφου να πλασάρει τα θέματα που θέλει να πραγματευτεί. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν έχουμε ξαναδεί το φαινόμενο αυτό στον κινηματογράφο, το να το βλέπουμε σε νέες παραγωγές στον ελληνικό κινηματογράφο έχει μια αξία.

Ωστόσο, η φόρμα δεν αρκεί για να υπερκαλύψει το περιεχόμενο και τις πολιτικές του αδυναμίες. Σύμφωνα με τον ίδιο το Γρηγοράκη, αποφεύχθηκαν επίτηδες οι εμβαθύνσεις στο ιδεολογικό επίπεδο. Κι όμως, αυτές ακριβώς οι εμβαθύνσεις είναι που έπρεπε να γίνουν. Έστω ότι εδώ αποτιμούμε την πορεία του αγώνα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού... Πιο πολύ παρουσιάζονται τα πράγματα από μια σκοπιά ατομισμού, που δείχνει πως οι γενναίες ατομικότητες και η δυνατότητα τους να μην εξαγοράζονται από την κάθε εταιρεία είναι που παραμένουν ως η επίγευση του όποιου αγώνα. Οι συλλογικοί αγώνες που δόθηκαν στην πραγματική ζωή στη χώρα δεν υπάρχουν παρά μόνο σε μικρές «γωνίες», όπως π.χ. σε αφίσες που ξεπροβάλλουν στο υπόβαθρο ή στις κουβέντες όσων έμειναν πίσω στο χωριό. Τα ξεπουλήματα από τους πολιτικούς παράγοντες της Χαλκιδικής, που υπόσχονταν λαγούς με πετραχήλια αν βγουν στη δημαρχία και στη συνέχεια αν βγει ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση, δεν εμφανίζονται, ούτε ακολουθώντας π.χ. τη λογική να μην κατονομάζονται για να επιτευχθεί αυτή η οικουμενικότητα. Άρα ποιος είναι τελικά ο πρωταγωνιστής ενάντια στις εξορύξεις, στην ταινία και στους καθημερινούς αγώνες; Παραμένει μια αντίθεση, τουλάχιστον όσον αφορά τις αντιλήψεις που θέλει να εκφράσει αυτό το άρθρο. Στην ταινία φαίνεται πως οι ατομικές προσπάθειες των λίγων ίσως μπορούν να διατηρήσουν την καθαρότητα της φύσης. Στην πραγματική ζωή, από τους αγώνες ενάντια στην εγκατάσταση αγωγών στις ΗΠΑ σε περιοχές αυτοχθόνων, ως τις δικές μας Σκουριές, πρωταγωνιστής είναι το μαζικό κίνημα σε μια κατεύθυνση αναμέτρησης με το σύστημα που θέλει αυτή την καταστροφή, χωρίς αυταπάτες αλλαγής από μέσα. Μα καλά, γίνεται να έχουμε τόσους χαρακτήρες, όσοι είναι και αυτοί που κάνουν τα μαζικά κινήματα; Ίσως για πρακτικούς λόγους όχι, αλλά γίνεται οι χαρακτήρες που έχουμε να ενσαρκώνουν αυτή τη λογική των λαϊκών και εργατικών συμφερόντων.