Οι Ρομά στην Αντίσταση

 Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 931, στις 24/12/2022

 

Στις 16 Δεκεμβρίου 1942, πριν από 80 χρόνια, ο Χάινριχ Χίμλερ, ο ανώτατος αρχηγός των Ες Ες, ο άνθρωπος που οργάνωσε το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, διέταξε να μεταφερθούν οι Ρομά από τα γκέτο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Ήταν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη ναζιστική Γερμανία και η εντολή για την ίδρυσή του, το 1940, δόθηκε από τον ίδιο. Από τότε ξεκίνησε το σχέδιο για την μαζική εξόντωσή τους.

 

 

Το Ολοκαύτωμα των Ρομά

Η «Τελική Λύση», όπως ονομάστηκε από τους Ναζί η συστηματική εξόντωση των Εβραίων, περιελάμβανε και άλλες μειονότητες, όπως οι Ρομά αλλά και σλαβικής καταγωγής πληθυσμοί (κυρίως Πολωνοί και Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου), ομοφυλόφιλοι, ανάπηροι, μάρτυρες του Ιεχωβά, κομμουνιστές.

Σίγουρα το Ολοκαύτωμα των Ρομά στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι από τα γνωστά γεγονότα. Βέβαια, με αφορμή την τελευταία μαζική εκτέλεση 3.000 περίπου Ρομά στους θαλάμους αερίων στις 2/8/1944, η 2 Αυγούστου τιμάται, ανεπίσημα, με πρωτοβουλία μη κυβερνητικών οργανώσεων, ως Παγκόσμια Ημέρα του Ολοκαυτώματος των Ρομά. Πολύ σπάνια όμως θα δούμε αναφορές στο συγκεκριμένο γεγονός.

Οι συστηματικές διώξεις των Ρομά από το ναζιστικό καθεστώς ξεκίνησαν το 1935, στο 7ο Συνέδριο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, με τους νόμους της Νυρεμβέργης. Τότε οι Ρομά συμπεριλήφθηκαν στις μη γερμανικές -άρα και επικίνδυνες για το «καθαρό» γερμανικό αίμα- φυλές. Οι ισχυρισμοί ενισχύθηκαν με τα αποτελέσματα «ερευνών» ναζιστών γιατρών που «αποδείκνυαν» τη γενετική τους προδιάθεση για εγκληματικές ενέργειες. Το 1939 ανακοινώθηκε διάταξη που απαγόρευε τους Ρομά να μετακινούνται από τον τόπο κατοικίας τους. Το 1940 διατυπώθηκε επίσημα για πρώτη φορά η ανάγκη να μεταφερθούν σε στρατόπεδα εργασίας. Κι αυτό αφορούσε τους Ρομά όλης της κατεχόμενης Ευρώπης από τους Ναζί. Ένα από αυτά ήταν στην Πολωνία κοντά στο χωριό Κέλμνο, όπου εξοντώθηκαν 5.000 με μονοξείδιο του άνθρακα.

Όταν ξεκίνησε η συγκέντρωσή τους στο Άουσβιτς άρχισε και η συστηματική τους εκμετάλλευση σε καταναγκαστικά έργα, αλλά και σε ιατρικά πειράματα από τον Γιόζεφ Μένγκελε με εισαγωγή θανατηφόρων μικροβίων στο σώμα, επώδυνες στειρώσεις και άλλες απίστευτης αγριότητας ενέργειες. Τα βασανιστήρια ήταν φριχτά και οι εκτελέσεις χιλιάδες κάθε μέρα. Υπήρχαν ειδικοί θάλαμοι αερίων και κρεματόρια για τους Ρομά.

Μέσα σε λίγα χρόνια υπολογίζεται ότι τα θύματα των Ρομά (από πείνα, βασανιστήρια και εκτελέσεις) ήταν 500.000, αν και νεότεροι υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό τους σε πάνω από 1.000.000. Το Ολοκαύτωμα των Ρομά αποσιωπήθηκε σε πολλές χώρες, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα που για πολλά χρόνια δεν γινόταν καμιά αναφορά σ’ αυτό. Καθόλου παράξενο βέβαια αν σκεφτούμε την πολιτική ελέγχου, απομόνωσης και γκετοποίησής τους που έχουν ακολουθήσει οι κυβερνήσεις όλα τα χρόνια μέχρι και τις μέρες μας. Για παράδειγμα μόλις το 1985 η κυβέρνηση της Γερμανίας αναγνώρισε τη μαζική εξόντωση των Ρομά. Στην Ελλάδα αναγνωρίστηκαν ως έλληνες πολίτες το 1979.

 

Στην Ελλάδα της Κατοχής

Λιγοστά είναι τα στοιχεία για τους Ρομά την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα. Άνθρωποι που δεν ήταν καταγεγραμμένοι πουθενά, βρέθηκαν έρμαια στις ορέξεις των κατακτητών και των ελλήνων συνεργατών τους. Ειδικά οι τελευταίοι αποδείχθηκαν αμείλικτοι διώκτες τους. Οι περισσότεροι υπέφεραν από την πείνα και τις αγγαρείες στις οποίες υποβάλλονταν. Πολλοί προσπάθησαν να επιβιώσουν μέσω μικροσυναλλαγών και εκδουλεύσεων που έκαναν για τους Γερμανούς, χωρίς όμως να καταφέρουν να αποφύγουν τα χειρότερα. Ξυλοδαρμοί, βασανισμοί, βιασμοί ακόμα και μικρών κοριτσιών συνόδευαν τις εισβολές των Ναζί στους τσιγγάνικους καταυλισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως αυτό της Σίνδου, δίπλα στον Γαλλικό ποταμό. Τα χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου δημιουργήθηκε καταυλισμός Ρομά σε κοντινή περιοχή και αργότερα μεταφέρθηκε στα Διαβατά στον σημερινό οικισμό Αγία Σοφία.

Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά της ιστορίας. Δεν ήταν λίγοι οι Ρομά που αρνήθηκαν να υποταχθούν, συμμετείχαν στην Αντίσταση και βγήκαν στο βουνό, επανδρώνοντας τις τάξεις του ΕΛΑΣ. Σε χωριά των Σερρών πολλοί Ρομά εντάχθηκαν στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Για τον λόγο αυτό κυνηγήθηκαν από Ταγματασφαλίτες και ΠΑΟτζήδες και καταδικάστηκαν σε έκτακτα στρατοδικεία ως κομμουνιστές.

Πολύ χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του Βασίλη Μήτρου (καπετάν Γύφτος) που έδρασε στην Εύβοια. Ατρόμητος, ριψοκίνδυνος, πραγματικό παλικάρι, δε δίσταζε μπροστά στο θάνατο. Είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Γερμανών και των Ταγματασφαλιτών. Πολεμούσε πάντα ακάλυπτος και όρθιος με το αυτόματο, θερίζοντας τους κατακτητές. Είχε κερδίσει την εκτίμηση των Ελλήνων και όποτε περνούσε από τα χωριά έτρεχαν να τον γνωρίσουν.

Αξίζει να αναφερθεί ένα από τα σημαντικότερα κατορθώματά του, η ανατίναξη ενός μεγάλου ταχύπλοου γερμανικού σκάφους του λιμανιού της Κύμης που εμπόδιζε το πέρασμα των βρετανικών πλοίων αλλά και του ΕΛΑΝ τα οποία μετέφεραν αντάρτες και πολεμικό υλικό σε άλλες περιοχές. Μόνος του μπήκε μέσα στο σκάφος και τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό που τον πυροδότησε ο ίδιος.

Μια ιστορική μάχη που συμμετείχε και έμελε να είναι η τελευταία του ήταν η μάχη της Λαμπούσας, κοντά στο Αλιβέρι. Η μάχη αυτή έγινε ως απάντηση του ΕΛΑΣ στην πυρπόληση του χωριού Κακολύρι-Ταξιάρχες και την εκτέλεση 30 κατοίκων του από τους Ναζί, τον Μάιο του 1944. Στη μάχη της Λαμπούσας σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν σχεδόν όλοι οι Γερμανοί από τους 140 της μηχανοκίνητης φάλαγγας. Ήταν από τις σημαντικότερες μάχες του ΕΛΑΣ γιατί κατάφερε να ελέγξει την Εύβοια και τον Ευβοϊκό κόλπο, με αποτέλεσμα να αποκλειστεί μια δίοδος διαφυγής των Γερμανών που κινδύνευαν να αποκοπούν.

Παραθέτουμε μια αναφορά στην μάχη της Λαμπούσας και στον Β. Μήτρου από την ιστοσελίδα του Δήμου Κύμης-Αλιβερίου. «Στις 3 Σεπτέμβρη 1944 στην Λαμπούσα γράφτηκε μία από τις χρυσές σελίδες στην εποποιία της Εθνικής Αντίστασης. Τα ηρωικά παλικάρια του 3ου Τάγματος του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ με την ηγεσία του Προκόπη Τζάνου ή Λόγγου έδωσαν ένα καθοριστικό κτύπημα στους Γερμανούς κατακτητές, "απάντησαν" στην ναζιστική θηριωδία που προηγήθηκε λίγους μήνες πριν, τον Μάιο του 44, στο Κακολύρι. Έδωσαν δύναμη και αισιοδοξία στο σκλαβωμένο λαό της Καρυστίας, ανάσα ελπίδας στα χωριά μας. […] Αξίζει να σταθούμε στον Βασίλη Μήτρου. Ο Καπετάνιος του ο Θανάσης Τζάνος γράφει γι’ αυτόν: "Άξιος και φιλότιμος καθώς ήταν ο Βασίλης πήρε την πρώτη θέση στη δουλειά της οργάνωσης και έτρεχε στις πιο επικίνδυνες αποστολές που τον έστελναν. Μα ο Βασίλης ήταν ανήσυχος. Η δουλειά της πολιτικής οργάνωσης δεν τον ικανοποιούσε, ήθελε να ανέβει στο βουνό να γίνει αντάρτης, να πολεμήσει τους Γερμανούς με το όπλο στο χέρι. Στην μεγάλη του όμως επιμονή αναγκάστηκαν να τον αφήσουν και ο Βασίλης έτρεξε όσο μπορούσε γρήγορα για να βρεθεί εκεί που τον έσπρωχνε η καρδιά του στον ΕΛΑΣ. Και εκεί δεν άργησαν να τον γνωρίσουν, γι αυτό πολύ γρήγορα τον αγάπησαν και τον εκτίμησαν. Τον έμαθαν σε λίγο τα χωριά, τον έμαθαν οι ταγματασφαλίτες, τον έμαθαν οι Γερμανοί. "Έρχεται ο Γύφτος" έλεγαν οι τσολιάδες και έτρεχαν να κρυφτούν. "Πέρασε ο Γύφτος" έλεγαν στις γειτονιές και έτρεχαν να τον γνωρίσουν. Απέραντη αγάπη από τους σκλαβωμένους και τους φίλους, άσβεστο μίσος από τους Γερμανούς και τους Προδότες". Αυτός ήταν ο ηρωικός Βασίλης Μήτρου ο μοναδικός έλληνας νεκρός της Μάχης της Λαμπούσας».

Ο καπετάν Γύφτος πολέμησε στη μάχη αυτή μέχρι να του τελειώσουν οι σφαίρες. Τότε όρμησε πάνω σε έναν Γερμανό για να πάρει το όπλο του αλλά δέχτηκε μια σφαίρα που τον τραυμάτισε θανάσιμα.

Τέλος να αναφέρουμε ότι όλη η οικογένεια του Β. Μήτρου συμμετείχε στον ΕΛΑΣ και όλοι σκοτώθηκαν ή εκτελέστηκαν. Στη τοποθεσία που σκοτώθηκε υπάρχει η προτομή του

Αξιοσημείωτη είναι και η μάχη των ανταρτών με τους Ναζί στα Κάτω Πετράλωνα το 1944 μετά την οποία εκτελέστηκαν 20 αντάρτες. Οι 12 από αυτούς ήταν Ρομά. Υπάρχει επιτύμβια πλάκα στο Γ’ Νεκροταφείο.

Επίσης στις 4 Αυγούστου του 1944, εκτελέστηκαν 11 Ρομά που συνελήφθησαν στο μπλόκο της Αγίας Σοφίας στον Ταύρο. Μάλιστα στο Δήμο Ταύρου υπάρχει μνημείο προς τιμήν τους.

Μια άλλη περίπτωση αντάρτη Ρομά ήταν ο Χρήστος Χαλκιάς από την περιοχή της Κόνιτσας. Μαχητής και ταυτόχρονα βιολιτζής, ήταν η ψυχή του γλεντιού των ανταρτών στα βουνά. Συμμετείχε και στον εμφύλιο.

Γεγονότα άγνωστα τα περισσότερα που συμπληρώνουν την άγνωστη ιστορία των Ρομά, των φτωχοδιάβολων που κυνηγημένοι ανά τους αιώνες, δεν καταφέρνουν να ριζώσουν πουθενά. Που μέχρι και τις μέρες μας ζουν εξαθλιωμένοι, μέσα στις λάσπες των παραμελημένων οικισμών τους, χωρίς τα στοιχειώδη για να εξυπηρετήσουν τις βασικές τους ανάγκες. Ζωές δύσκολες. Το μόνο εύκολο για αυτούς είναι να βρεθούν δολοφονημένοι με μια σφαίρα στο κεφάλι από τα όπλα της αστυνομίας. Για 20 ευρώ!

 

Πηγές:

Δημήτριος Τσακίρης «Η συμπεριφορά των κατοχικών δυνάμεων απέναντι στους έλληνες Τσιγγάνους και πώς επέζησε αυτή η μειονότητα» Επιμορφωτικό υλικό, Ιωάννινα 2004

Κείμενο στο διαδίκτυο του Άγγελου Χατζηνικολάου, δάσκαλου στο 5ο Διαπολιτισμικό Δημοτικό Σχολείο Μενεμένης Θεσσαλονίκης (Δενδροπόταμος), δρ ΠΤΔΕ/ΑΠΘ

Ιστοσελίδα «Μηχανή του Χρόνου»

 

Σ.Σ.