Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ, η στάση των ΗΠΑ-ΕΣΣΔ και ο ρόλος της Ελλάδας

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 950, στις 4/11/2023

 

 

Στις 6 Οκτώβρη του 1973 η Αίγυπτος και η Συρία, με τη συνδρομή κι άλλων αραβικών χωρών, επιτέθηκαν στο Ισραήλ, με στόχο την ανάκτηση των χαμένων τους εδαφών από τον προηγούμενο πόλεμο του 1967 (των Έξι Ημερών). Τις μέρες εκείνες γιορταζόταν η μεγαλύτερη εβραϊκή γιορτή, το Γιομ Κιπούρ, από την οποία πήρε την ονομασία του ο τέταρτος αραβοϊσραηλινός πόλεμος.

 

Μια σύντομη αναδρομή

Το Μάη του 1948 ιδρύεται το κράτος του Ισραήλ στα παλαιστινιακά εδάφη. Το σχέδιο του ΟΗΕ προέβλεπε τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης και την απόδοση στους Εβραίους του 60% της γης. Αμέσως θα ξεσπάσει ο πρώτος αραβοϊσραηλινός πόλεμος με τραγική κατάληξη για τους Παλαιστινίους αφού το ισραηλινό κράτος κατέλαβε ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό. Χιλιάδες Παλαιστίνιοι φεύγουν από τον τόπο τους και γίνονται πρόσφυγες.

Η στήριξη του Ισραήλ, κυρίως από ΗΠΑ και Αγγλία που θέλουν έναν σύμμαχο-μακρύ χέρι των συμφερόντων τους στην Μ. Ανατολή, σύντομα θα καταστήσει το νέο κράτος στρατιωτικά πάνοπλο. Να λάβουμε υπόψη ότι η περιοχή πάντοτε είχε μεγάλο γεωπολιτικό ενδιαφέρον και ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ απόκτησαν έναν ακόμα ισχυρό αντίπαλο, την ΕΣΣΔ, που κέρδιζε συνεχώς ερείσματα.

Επίσης εμφανίστηκαν μια σειρά καθεστώτα με σημαντική λαϊκή στήριξη που αναζητούσαν πιο αυτόνομους δρόμους ανάπτυξης ή με μικρότερη εξάρτηση από τους ιμπεριαλιστές.

Στα 1956 θα ξεσπάσει ο δεύτερος αραβοϊσραηλινός πόλεμος μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, με αφορμή την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ από τον Νάσερ. Στο στρατιωτικό πεδίο, η Αίγυπτος θα ηττηθεί όμως θα αναδειχθεί σε μια ισχυρή δύναμη μέσα στον αραβικό κόσμο.

Στον τρίτο αραβοϊσραηλινό πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967 το Ισραήλ επιτίθεται αιφνιδιαστικά στην Αίγυπτο. Η Ιορδανία και η Συρία θα εμπλακούν κι αυτές, όμως ο συνασπισμός των αραβικών χωρών θα υποστεί συντριπτική ήττα. Το Ισραήλ θα κερδίσει τον έλεγχο της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, της Λωρίδας της Γάζας, της Δυτικής Όχθης, των υψωμάτων του Γκολάν και της χερσονήσου του Σινά.

 

Γιομ Κιπούρ και πυρηνική απειλή

Στις 6 Οκτώβρη του 1973 η Αίγυπτος και η Συρία επιτίθενται στο Ισραήλ την ημέρα της εβραϊκής γιορτής του Γιομ Κιπούρ (τέταρτος αραβοϊσραηλινός πόλεμος) με στόχο να ανακαταλάβουν τα χαμένα εδάφη από τον προηγούμενο πόλεμο. Μια σειρά από αραβικά και αφρικανικά κράτη (Ιορδανία, Ιράκ κ.α.) ενεπλάκησαν, στηρίζοντας την Αίγυπτο και τη Συρία είτε οικονομικά είτε στρατιωτικά. Ακόμα και αφρικανικές χώρες τάχθηκαν στο πλευρό τους.

Οι αραβικές χώρες είχαν σημαντικές επιτυχίες τις πρώτες μέρες. Η Αίγυπτος εισέβαλε στη χερσόνησο του Σινά, η Συρία στα υψώματα του Γκολάν και η Ιορδανία μαζί με ιρακινούς στρατιώτες στα ανατολικά του Ισραήλ. Για πρώτη φορά ο αραβικός κόσμος έβλεπε μέσα από τα ΜΜΕ ισραηλινούς αιχμαλώτους και κατεστραμμένα ισραηλινά τεθωρακισμένα άρματα μάχης και πολεμικά αεροπλάνα. Το Ισραήλ φαινόταν ότι θα χάσει τον πόλεμο. Η ηγεσία του αποφάσισε να αξιοποιήσει την πυρηνική απειλή. Το προηγούμενο διάστημα οι ΗΠΑ εντελώς μυστικά είχαν εφοδιάσει τον ισραηλινό στρατό με πυρηνικές κεφαλές. Στις 8 Οκτώβρη τα αεροπλάνα του Ισραήλ οπλίζονται με αυτές, απογειώνονται και απειλούν να ισοπεδώσουν τη Δαμασκό. Τη στιγμή εκείνη θα εμπλακεί και η ΕΣΣΔ στέλνοντας στα ανοιχτά του Ισραήλ υποβρύχια με πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα και οι ΗΠΑ έθεσαν τις πυρηνικές τους δυνάμεις σε ύψιστη πολεμική ετοιμότητα. Σημειώθηκαν μάλιστα και επεισόδια στη Μεσόγειο μεταξύ του αμερικανικού 6^ου στόλου και του σοβιετικού. Ήταν ολοφάνερο ότι ο κόσμος είχε φτάσει ένα βήμα πριν τον όλεθρο. Ο Ψυχρός Πόλεμος με την κλιμάκωση της κρίσης στη Μ. Ανατολή θα μπορούσε να μετατραπεί σε Θερμό και μάλιστα Πυρηνικό. Τελικά το Ισραήλ αναγκάστηκε, μετά από παρότρυνση των ΗΠΑ και τις απειλές των Σοβιετικών ότι θα δράσουν μονομερώς, να ακυρώσει την πυρηνική επίθεση.

Τότε η Αίγυπτος σταμάτησε τις επιθέσεις, αφού είχε καταλάβει σχεδόν όλο το Σινά, όπως και η Ιορδανία που είχε καταλάβει κι αυτή σημαντικά εδάφη στα ανατολικά του Ισραήλ. Με ανοιχτό πλέον μόνο το συριακό μέτωπο, το Ισραήλ μέχρι τις 11 Οκτώβρη ανακατέλαβε το Γκολάν και εισέβαλε στη Συρία.

Οι ΗΠΑ προσέτρεξαν σε βοήθεια του συμμάχου τους, με αεροπλανοφόρα και αερογέφυρα μεταφοράς σύγχρονου στρατιωτικού υλικού. Αντίστοιχα η ΕΣΣΔ εξόπλισε με επιπλέον στρατιωτικό υλικό την Αίγυπτο.

Στη συνέχεια ο ισραηλινός στρατός επιτέθηκε στο νότιο μέτωπο (του Σινά) αναγκάζοντας τους Αιγυπτίους σε υποχώρηση μετά από πολυήμερες και σφοδρές αρματομαχίες. Μάλιστα κατάφερε να περάσει και το Σουέζ. Στις 22 Οκτώβρη συμφωνήθηκε το σταμάτημα των εχθροπραξιών στο συριακό μέτωπο και στις 26 Οκτώβρη στο μέτωπο του Σινά.

Στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν επιστράφηκαν στην Αίγυπτο τα εδάφη της εκατέρωθεν της διώρυγας του Σουέζ και μια περιοχή στο Σινά. Στη Συρία ένα μικρό μέρος από τα υψώματα του Γκολάν. Στο αποτέλεσμα αυτό συνέβαλε καθοριστικά και το εμπάργκο πετρελαίου που ξεκίνησαν στη διάρκεια του πολέμου οι αραβικές χώρες του ΟΠΕΚ κατά των ΗΠΑ, του Καναδά, της Ιαπωνίας, της Ολλανδίας και της Αγγλίας και έφερε σε πολύ δύσκολη θέση συνολικά τον δυτικό κόσμο με εκτόξευση της τιμής του πετρελαίου και ορατό το ενδεχόμενο της ύφεσης της παγκόσμιας οικονομίας. (Πετρελαϊκή Κρίση του 1973-74).

 

Συμπεράσματα

Μπορεί το Ισραήλ να αναδείχτηκε νικητής του πολέμου αλλά η αρχική πορεία των μαχών ανέδειξε την ισχυροποίηση του στρατού των αραβικών χωρών. Επίσης μετά τις διαπραγματεύσεις, περισσότερο η Αίγυπτος και λιγότερο η Συρία απέσπασαν εδαφικά οφέλη. Η Αίγυπτος σταμάτησε τις εχθροπραξίες όταν είχε πλέον καταλάβει τα εδάφη που είχε θέσει ως στόχο και φάνηκαν οι αντιθέσεις μεταξύ των αραβικών χωρών αφού η Ιορδανία σε μια κρίσιμη στιγμή δεν επέτρεψε τη δίοδο στον ιρακινό στρατό ο οποίος ήταν πολυάριθμος και ισχυρός και ίσως να άλλαζε τα δεδομένα του πολέμου. Το ενδεχόμενο να παραμείνει μέσα στο έδαφος της και μετά τον πόλεμο ως στρατός κατοχής ήταν ορατό.

Η Αίγυπτος που από το 1952 εξοπλιζόταν σταθερά από την ΕΣΣΔ και φιλοξενούσε 20.000 σοβιετικούς στρατιωτικούς συμβούλους, μετά το θάνατο του Νάσερ (1970) και την άνοδο του Σαντάτ είχε άρχισε να κάνει περισσότερα ανοίγματα προς τη Δύση. Υπήρξε συμφωνία για διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ και υποσχέσεις οικονομικής βοήθειας από τις ΗΠΑ το 1971 όπως και απόφαση για αποχώρηση όλων σχεδόν των σοβιετικών συμβούλων το 1972. Άλλωστε η πρωτοβουλία που πήρε ο Σαντάτ για τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ δεν αποσκοπούσε στη συντριβή του Ισραήλ (γι’ αυτό και ενώ είχε επιτυχίες ξαφνικά σταμάτησε την προέλαση). Ήθελε να δείξει στους Αμερικανούς ότι η χώρα του ήταν αρκετά πιο ισχυρή από το Ισραήλ και θα μπορούσε, έχοντας έναν πιο φιλοδυτικό προσανατολισμό, να παίξει έναν ευρύτερο ρόλο στην περιοχή. Με το τέλος του πολέμου και μετά τη συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ (1978) με την οποία η Αίγυπτος αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ, αποκρυσταλλώθηκε ο φιλοδυτικός της προσανατολισμός.

Η Συρία είχε τελικά ελάχιστα εδαφικά οφέλη από τον πόλεμο και φάνηκε η αδυναμία της να αντιμετωπίσει τη στρατιωτική μηχανή του Ισραήλ. Διατήρησε τις σχέσεις της με την ΕΣΣΔ και έτσι οι Σοβιετικοί είχαν μέσω της Συρίας ένα σημαντικό έρεισμα στην περιοχή.

Για το Ισραήλ, αν και είχε πολύ πιο εξελιγμένο πολεμικό εξοπλισμό και σαφή στρατιωτική υπεροχή, φάνηκε ότι είχε αδυναμία να έχει ανοιχτά πολλά στρατιωτικά μέτωπα. Η περιβόητη ασφάλεια που ήθελε να εγγυηθεί για το λαό του τέθηκε σε αμφισβήτηση. Επίσης αποδείχθηκε περίτρανα αυτό που ήταν γνωστό σε όλο τον κόσμο ότι δηλαδή οι Αμερικανοί το είχαν εξοπλίσει πυρηνικά.

Οι ίδιες οι ΗΠΑ αν και πάτησαν πιο γερά το πόδι τους στην περιοχή, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Όταν ζήτησαν από τις ευρωπαϊκές χώρες τού ΝΑΤΟ να βοηθήσουν στην οργάνωση της αερογέφυρας ανεφοδιασμού, αυτές αρνήθηκαν, αναγκάζοντας τον αμερικανικό στρατό να χρησιμοποιήσει ως ενδιάμεσες στάσεις κυρίως τα αεροπλανοφόρα του.

Τα αραβικά καθεστώτα της περιοχής, μέσα από την αποτελεσματικότητα του εμπάργκο πετρελαίου, έδειξαν ότι αποτελούσαν μια υπολογίσιμη δύναμη -αν και υπολείπονταν στρατιωτικά- και μπορούσαν με τη στάση τους να θέσουν ως ένα βαθμό τους όρους τους στον διεθνή ανταγωνισμό.

 

Ο ρόλος της Ελλάδας και της Κύπρου

Ειδικά για την Ελλάδα αξίζει να αναφέρουμε ότι ακόμα και οι Παπαδόπουλος-Μαρκεζίνης αρνήθηκαν αρχικά στις ΗΠΑ την πλήρη συμμετοχή των ελληνικών λιμανιών στον ανεφοδιασμό (είχε ζητηθεί η Ελευσίνα με βάση συμφωνία που είχε υπογραφεί στις αρχές του 1973 και η Σούδα). Τελικά οι Αμερικανοί εκμεταλλευόμενοι τις αντιθέσεις στο εσωτερικό της ελληνικής Χούντας πήραν τις διευκολύνσεις που ήθελαν στο λιμάνι της Σούδας. Το αν ήταν σε γνώση του ίδιου του Παπαδόπουλου ή έγινε εν αγνοία του δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία. Οι ιμπεριαλιστές βρίσκουν τρόπο να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα και ειδικά στις κρίσιμες συγκυρίες. Η αρχική άρνηση Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη είχε σίγουρα την αιτία της στις σχέσεις που είχε η ελληνική αστική τάξη με τον αραβικό κόσμο αλλά ήταν και μια προσπάθεια της Χούντας, την περίοδο εκείνη, να κερδίσει την εύνοια των ευρωπαίων ιμπεριαλιστών, σχετικά με το ζήτημα της σύνδεσης της χώρας με την ΕΟΚ. Όταν η ηγετική ομάδα της ΕΟΚ αρνήθηκε τις διευκολύνσεις στις ΗΠΑ, η ελληνική στάση δε θα μπορούσε να είναι τόσο εξόφθαλμα φιλοαμερικανική.

Για άλλη μια φορά αναδείχθηκε ο καθοριστικός γεωπολιτικός ρόλος της Κύπρου. Η προσπάθεια των ΗΠΑ να ανατρέψουν τον Μακάριο και να μετατρέψουν την Κύπρο σε αεροπλανοφόρο τους, ισχυροποιώντας ταυτόχρονα την νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, είχε άμεση σχέση με την επιδίωξή τους να αποκτήσει στρατηγικό βάθος και στήριξη το Ισραήλ. Οι εξελίξεις στην Ελλάδα και την Κύπρο το διάστημα εκείνο, η όξυνση της αντιπαράθεσης Μακάριου-Γρίβα και η καθυστέρηση στην εξεύρεση οριστικής λύσης προς όφελος των Αμερικανών για το νησί, θα «ξεπεραστούν» πολύ σύντομα με το πραξικόπημα του Ιωαννίδη που είχε ως τελική κατάληξη τα δραματικά γεγονότα του 1974, με την τουρκική εισβολή και τη διχοτόμηση της Μεγαλονήσου.

Σ.Σ.