Τι οδήγησε στο κραχ του ‘29

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία αρ. φ. 369, 7-11-1998

Η ειδοποιός διαφορά τον αιώνα που φεύγει σε σχέση με την προηγούμενη εκατονταετία καπιταλιστικής ανάπτυξης βρίσκεται στο παγκοσμιοποιημένο, σφαιρικό και γενικευμένο τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται οι κρίσεις του "συστήματος". Κι αυτό γιατί έχουμε την μετεξέλιξη του καπιταλισμού σε ιμπεριαλισμό, σε ένα σύστημα παγκόσμιας κυριαρχίας του κεφαλαίου που δίνει διέξοδο στην τάση του μέσου ποσοστού κέρδους να πέφτει (εξαγωγή κεφαλαίου).

Από την άλλη μεριά, η "διέξοδος" αυτή αναπαράγει τις αντιθέσεις σε ανώτερο επίπεδο και με πιο οξυμένο τρόπο. Πολλαπλασιάζει και διαπλέκει τα αδιέξοδα.

Οι παγκόσμιες χρηματιστηριακές κρίσεις αποτελούν ακριβώς εκδήλωση αυτής της πραγματικότητας.

Η κρίση του '29

Τρία είναι τα χαρακτηριστικά, τα βασικότερα τουλάχιστον, αυτής της οξυμένης διαπλοκής:

- Στην κρίση πλέον συμμετέχει και η περιφέρεια του συστήματος, που αντανακλά στο κέντρο τις αντιθέσεις που προηγουμένως είχαν "εξαχθεί» (εννοείται πιο δραματικές).

- Η διόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και η ποιοτική-ποσοτική επέκταση των παρασιτικών χαρακτηριστικών της διεθνούς οικονομίας.

- Το πέρασμα της κρίσης στη σφαίρα της νομισματικής κυκλοφορίας σε τέτοιο βαθμό, που βάζει σε αμφισβήτηση την ίδια την ύπαρξη του χρήματος σαν γενικό ισοδύναμο του πλούτου και των εμπορευματικών συναλλαγών (την ουσία και τη βάση ύπαρξης αυτών των φαινομένων αναλύουμε σε διπλανή στήλη).

Στην κρίση του '29, όλα τα παραπάνω επαληθεύονται. Η "μαύρη Πέμπτη", όπως έγινε γνωστή η αποφράδα μέρα για τον προπολεμικό καπιταλισμό, άνοιξε τον κύκλο των διαφόρων "μαύρων ημερών". Έτσι, από τότε έχουμε τη "μαύρη Δευτέρα" (1997), "μαύρη Παρασκευή" (1987) κι ο χορός καλά κρατεί.

Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως οι καπιταλιστές του ‘29 έδειξαν να αιφνιδιάστηκαν από το ντόμινο της κρίσης και τα γεγονότα οικονομικής κατάρρευσης που το ακολούθησαν. Και από μια άποψη, μάλλον ήταν πρωτόγνωρη για τους κεφαλαιοκράτες και τους απολογητές τους (και φυσικά για τα επιτελεία τους που βυθίστηκαν σε ...βαθύ προβληματισμό) μια τέτοιας κλίμακας οικονομική αναταραχή.

α. Το έδαφος της κρίσης

Και όμως, τα σημάδια, η υλική βάση πάνω στην οποία λειτούργησε σαν κινούμενη άμμος η χρηματιστηριακή οικονομία υπήρχαν και είχαν επισημανθεί σχεδόν αποκλειστικά από τους μαρξιστές οικονομολόγους (μέχρι τότε οι επιτελείς του συστήματος αρνούνταν έστω και να σκεφτούν κάποια "διορθωτική" εναλλακτική πολιτική).

- Ο πόλεμος είχε ήδη θέσει και προσωρινά επιλύσει -άρα είχε κάνει πιο οξύ- το πρόβλημα της ανακατανομής των αγορών.

Η κρίση του συστήματος είχε ήδη πράξει μια επανάσταση άλλου τύπου που το αμφισβητούσε ανοιχτά.

- Η εφαρμογή του φορντισμού-τεϊλορισμού σαν απάντηση του κεφαλαίου στην ειδικευμένη εργατική τάξη, με στόχο την ταξική της αποσυγκρότηση, την απειδίκευση, τη μείωση του εργατικού κόστους κ.λπ., αν και έλυσε κάποια προβλήματα παραγωγικότητας, στην ουσία επέτεινε και ενέτεινε τα αδιέξοδα του κλάδου παραγωγής-αναπαραγωγής και πραγματοποίησης των εμπορευμάτων. Δεν επισημαίνεται -αντίθετα γράφεται κάπου στα ψιλά- ότι λίγο πριν το '29 η πτώση της βιομηχανικής παραγωγής στις ΗΠΑ είχε φτάσει το 20% (!) της δυναμικότητάς της δυο μήνες πριν το κραχ.

Για πρώτη φορά γινόταν τόσο ορατή η συνύφανση της οικονομικής κρίσης με πολιτικούς παράγοντες και ο αλληλοεπηρεασμός οικονομίας-πολιτικής.

Κομβικό σημείο, το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων που είχε επωμιστεί η Γερμανία. Οι γερμανικές πολεμικές επανορθωθείς (θυμίζει αυτό το σημείο τη σημερινή βόμβα του παγκόσμιου χρέους) λειτούργησαν αποσταθεροποιητικά.

Την άνοιξη του '29 φάνηκαν τα πρώτα σημάδια νομισματικής αστάθειας. όταν οι χρηματιστές φοβήθηκαν ότι η διάσκεψη για τη μείωση των πληρωμών επανόρθωσης μπορεί να αποτύχει. "Φοβισμένοι, σήκωσαν τα λεφτά τους και τα κατέθεσαν σε ξένα νομίσματα", (περιοδικό "Κεφάλαιο" Νο 108, παρουσίαση του βιβλίου "Χρήμα και Εξουσία"). Οι κινήσεις αυτές πυροδότησαν απανωτά μπουμ καθόδου γερμανικών τραπεζών.

Οι απανωτές χρεοκοπίες και οι απαξιώσεις οδήγησαν το Γ’ Ράιχ να ξεκινήσει την "εκστρατεία" του με ουσιαστικά άδεια ταμεία.

β. Κυριαρχία και μηχανισμοί ελέγχου

Όλα αυτά μαζί, σε συνδυασμό με την επέκταση-γιγάντωση του ιμπεριαλιστικού οικονομικού συστήματος, την ένταση του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, έθεταν σε αμφισβήτηση το "χρυσό κανόνα" (Goldstandard), τη χρησιμοποίηση δηλαδή του χρυσού σαν γενικό μετρό της αξίας του χρήματος "Ξαφνικά" ο χρυσός ήταν πολύ λίγος για να εκφράσει τις σύνθετες και ανισομερείς οικονομικές σχέσεις που αναδύονταν. Μπορεί να έπαιζε σχετικά ικανοποιητικά αυτό το ρόλο στα πλαίσια μιας εθνικής οικονομίας ή σε κάποιες ζώνες οικονομικής κυριαρχίας, όμως όχι στην κλίμακα που η ιμπεριαλιστική οικονομία απαιτούσε (εννοείται με όλες τις αντιθέσεις ή μάλλον και εξαιτίας αυτών των αντιθέσεων).

Τέλος, να προσθέσουμε την ανυπαρξία στοιχείων των διεθνών μηχανισμών κανόνων αντιμετώπισης της κρίσης. Πράγμα που φυσικά έκανε μεγαλύτερο το χρηματιστηριακό πανικό.

Εδώ βέβαια "θέλει προσοχή" Γιατί οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν μεταπολεμικά (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, κατόπιν ΟΟΣΑ κ.λπ.) και οι μηχανισμοί με τους οποίους εξοπλίστηκαν (συμφωνίες για τα νομίσματα, τις συναλλαγματικές ισορροπίες. διάφορες παρεμβάσεις κ.λπ.) δεν ήταν αυτοί που αντιμετώπισαν το πρόβλημα. Κατά βάση το "πρόβλημα" δεν αντιμετωπίζεται, αλλά επιδέχεται λιγότερο ή  περισσότερο επιτυχημένους χειρισμούς.

Οι παγκόσμια θεσμοί και μηχανισμοί του συστήματος εμφανίστηκαν μεταπολεμικά και όχι προπολεμικά, όχι για κανέναν άλλο λόγο, παρά γιατί ο πόλεμος είχε δώσει τις δικές του απαντήσεις στα ζητήματα της ανακατανομής των αγορών και συνακόλουθα στο βασικότατο ζήτημα του ποιος θα ηγεμονεύει και θα κυριαρχεί στο καπιταλιστικό μπλοκ.

θα συμφωνήσουμε με την επισήμανση του καθηγητή Βεργόπουλου στην "Ελευθεροτυπία" ότι μέχρι την κήρυξη του πολέμου (συνεπώς και το ‘29) "αυτοί που θέλουν να ηγεμονεύουν (Βρετανία) δεν είχαν τα μέσα και αυτοί που είχαν τα μέσα (ΗΠΑ) δεν είχαν λυμένο με ποιον τρόπο θα ηγεμονεύσουν". Ας σημειωθεί ότι και πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι ΗΠΑ είχαν αρχίσει να μετατρέπονται) σε διεθνή δανειστή. Σε βαθμό που οι αποφάσεις του τότε προέδρου των ΗΠΑ Χούβερ σχετικά με τη νομισματική και τελωνειακή πολιτική να παίξουν καθοριστικότατο ρόλο στη γενίκευση των αποσταθεροποιητικών οικονομικών φαινομένων.