Ομιλία του Δημήτρη Παυλίδη
στο διήμερο της ΚΟΕ (5-6 Φλεβάρη 2005)
με αφορμή τα 40 χρόνια από την έκδοση της Αναγέννησης
Ανασκοπώντας την εικοσαετία (1970-1990), μια μεγάλη αναντιστοιχία είναι αρκετά εύκολο να διακριθεί. Από τη μια το τέλος των περίφημων ένδοξων μεταπολεμικών χρόνων που τροφοδοτήθηκαν από την ανοικοδόμηση στο κέντρο και τις επεκτάσεις έξω απ' αυτό. Δηλαδή οι δύο πρώτοι μεγάλοι κλονισμοί του '73 και του '79 που (παραπλανητικά) παρουσιάστηκαν σαν αποτέλεσμα των δύο πετρελαϊκών σοκ. Η ανακύκλωση της κρίσης υπερσυσσώρευσης. Η επανεμφάνιση της μαζικής ανεργίας στις μητροπόλεις (πάνω από 17 εκατομμύρια στις πλούσιες χώρες του ΟΟΣΑ). Επανέναρξη με σφοδρότητα των εμπορικών συγκρούσεων και ενός κύκλου νέου προστατευτισμού. Η κρίση του χρέους. Η υποχώρηση του ρυθμού ανάπτυξης της παραγωγικότητας.
Η εγκατάλειψη των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, η έναρξη ενός κύκλου νομισματικού πολέμου που διαρκεί ως τα σήμερα. Μερικές δεκάδες περιφερειακές πολιτικές και στρατιωτικές κρίσεις και πόλεμοι. Ανάπτυξη μιας νέας φάσης ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών που, αν και συγκρατούνταν-επικαλύπτονταν από το μεγάλο ανταγωνισμό ΗΠΑ-ΕΣΣΔ, δύσκολα κρύβονταν, ειδικά μετά την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Μετά το '80 η ολοκληρωτική επέλαση. Ηδη από το 1976 η πάντα "ευαίσθητη" στις νέες τάσεις Σουηδική Ακαδημία δίνει το Νόμπελ Οικονομίας στον Φρίντμαν. Εξαπολύεται ένα κύμα επίθεσης στα εργατικά δικαιώματα-κατακτήσεις. Μονεταρισμός, φιλελευθεροποίηση, επίθεση στα μεσοστρώματα, υπονόμευση του λεγόμενου κράτους πρόνοιας, άγριες πολιτικές λιτότητας, τσάκισμα αντιστάσεων. Στη λεγόμενη περιφέρεια, στις εξαρτημένες από τον ιμπεριαλισμό χώρες, βύθιση, οπισθοδρόμηση, καταλήστευση, οικονομική και παραγωγική καταστροφή. Θανάσιμη θηλιά και λεηλασία με το εξωτερικό χρέος, εκτεταμένες ζώνες φτώχειας, καταστροφή των δομών στην ύπαιθρο, απίστευτες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις. Αν και όχι πλήρης, η εικόνα προσεγγίζει την πραγματικότητα. Αυτά από τη μια.
Από την άλλη, όμως, ένα ολοφάνερο οξύμωρο. Συνεχής υποχώρηση, απανωτές ήττες και αποτυχίες, απελπισμένα ξεσπάσματα αλλά και απίστευτα κενά. Κατά κράτος δίπλωμα των σημαιών, αποσυγκρότηση, διάλυση κινημάτων, συνεχής αιμορραγία. Ομαδικές προσχωρήσεις στα στρατόπεδα του αντιπάλου, απαξίωση, συκοφάντηση, έλλειψη εμπιστοσύνης. Δραματική και συνεχής ανατροπή των συσχετισμών σε βάρος της ζωντανής εργασίας και της απελευθερωτικής προσπάθειας. Μοιάζουν υπερβολικά όλα αυτά; Δε νομίζω!
Αυτά ως η κύρια πλευρά, η βασική θέαση, το κεντρικό ισοζύγιο. Στην εικοσαετία αυτή όμως -και ήταν απολύτως φυσιολογικό και αναμενόμενο- οι μάζες, που κατά καιρούς είχαν λοιδορηθεί, από ένστικτο και ανάγκη προσπάθησαν να αντισταθούν. Υπονόμευσαν, καθυστέρησαν, έσπασαν ορισμένους κρίκους, αντέδρασαν. Η εικοσαετία ξεκίνησε με την κυβέρνηση Χιθ στην Αγγλία να παίρνει έκτακτες εξουσίες για να αντιμετωπίσει ένα ισχυρό απεργιακό κύμα, το ισχυρότερο μεταπολεμικά. (Η σύγκρουση συνεχίστηκε με διάφορες φάσεις όλη τη δεκαετία και η Θάτσερ, όταν αποφασίστηκε το συντριπτικό χτύπημα, βρέθηκε μπροστά σε μια αποδιοργανωμένη τάξη). Τα ίδια στην Ισπανία με την πρώτη μετα-φρανκική γενική απεργία, τις μεγάλες απεργίες στην Ιαπωνία και στη Γαλλία, με τους παρατεταμένους αγώνες στα εργοστάσια αυτοκινήτων στις ΗΠΑ. Αυτά στον αναπτυγμένο κόσμο και να μην τα ξεχνάμε. Και ειδικά όταν σ' αυτή τη διαδρομή οι διάφοροι θεωρητικοί της προσαρμογής και της υποταγής τα έριχναν στους από κάτω που άλλαξαν χαρακτήρα, διαθέσεις και βολεύτηκαν. Αν με βάλετε να διαλέξω ανάμεσα στις δυο δεκαετίες που επισκοπούμε σ' αυτή τη συζήτηση, και παρά τον κίνδυνο της σχηματοποίησης, ασυζητητί θα διαλέξω το '70 σαν την κρίσιμη περίοδο που παίχτηκαν ορισμένα πράγματα και άνοιξε ο δρόμος για την ολοκληρωτική οπισθοδρόμηση. Παίχτηκαν ορισμένα πράγματα αλλά ήδη οι όροι όμως ήταν άνισοι. Το '70 κουβάλησε για αρκετό καιρό τους ισχυρούς απόηχους του πρόσφατου παρελθόντος. Τη μεγάλη απελευθερωτική-αντιιμπεριαλιστική μεταπολεμική πάλη, την εκτεταμένη αφύπνιση στις αποικίες, την κορύφωση (αλλά και την πτώση) των επαναστατικών-ριζοσπαστικών κινημάτων του '60. Ταυτόχρονα όμως σφραγίστηκε από τη σταδιακή και γενικευμένη επιβολή της αντεπανάστασης και του ρεβιζιονισμού. Εξέλιξη που προετοίμασε την επίθεση των χρόνων του '80 και την καθοριστική οπισθοδρόμηση που φτάνει ως τα σήμερα.
Οι διοργανωτές της σημερινής εκδήλωσης, ίσως για λόγους αβρότητας απέναντι στις διάφορες εκδοχές και ερμηνείες, που πάντα επιβάλλεται για τους οικοδεσπότες, προσδιόρισαν το θέμα της συζήτησης παραθέτοντας ουδέτερα και χωρίς ιεράρχηση αποτελέσματα και αιτίες στη σειρά και μάλλον λίγο ανάποδα.
Ταυτόχρονα, προετοιμάζοντας τούτη την παρέμβαση και συλλέγοντας ένα υλικό
αντιμετώπισα έναν σύγχρονο καταναγκασμό, μια κυρίαρχη άποψη που είναι αρκετά της μόδας και ακούγεται από διαφορετικές πλευρές, ορισμένες και καλοπροαίρετες. Προτείνεται η υπέρβαση των παλιών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων, μια νέα "ενωτική" προσέγγιση, και αυτά στο όνομα μιας συλλογικής συνενοχής για όσα συνέβησαν. Εδώ, αγαπητοί φίλοι και συναγωνιστές, υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο ή αλλιώς ένα βασικό κουμπί. Αν μιλάμε για τις τυφλές και επιφανειακές αντιπαραθέσεις, για τη στείρα σύγκρουση για τα σύμβολα, τα ονόματα, τα πρόσωπα, να προσυπογράψω χωρίς δεύτερη κουβέντα. Είχαμε και συνεχίζουμε να έχουμε πολλές τέτοιες καταστάσεις που αποπροσανατόλισαν. Φοβάμαι όμως ότι η άρνηση και η εναντίωση συμπεριλαμβάνει και άλλα πολύ σημαντικά πράγματα. Να το διατυπώσω έτσι όπως το καταλαβαίνω. Κανένα νέο κομμουνιστικό, αριστερό ή ό,τι άλλο θέλετε εγχείρημα δεν μπορεί να έχει καμία τύχη δίχως μια βαθιά, αναλυτική, γενικευμένη αναμέτρηση με το παρελθόν. Χωρίς όρους και προϋποθέσεις, χωρίς περιορισμούς και απαγορευμένες ζώνες, χωρίς καταναγκασμούς στο όνομα μια "ενότητας" επιφανειακής και συγκυριακής. Και αυτό όχι για να μοιράσουμε ή να αποποιηθούμε ευθύνες. Αλλά γιατί οτιδήποτε καινούριο, για να είναι στέρεο, αποτελεσματικό και νικηφόρο απαιτεί σημαντικές ρήξεις με το παρελθόν. Εχω την εντύπωση ότι ακόμα και ως προς αυτό, το πεδίο της αναμέτρησης είναι μεγάλο. (Δηλαδή ποιο παρελθόν και ποιες ρήξεις;) Και όσον αφορά τη συνενοχή, πώς να το κάνουμε, δεν είναι όλα ίδια και όμοια. Η αποτυχία στην προσπάθεια αντιστροφής της πτώσης δεν μπορεί να εξομοιώνεται με την επιτυχία αυτών που πρωταγωνίστησαν σε αυτήν.
Η καθοριστική και ιστορική ανατροπή των συσχετισμών δεν προήλθε ούτε ξαφνικά ούτε και από τα έξω. Ο αποκεφαλισμός της τάξης, η αποσυγκρότηση, προήλθε από την κυριαρχία του ρεβιζιονισμού στο κομμουνιστικό κίνημα, δηλαδή από την κυριαρχία της αστικής τάξης στο εσωτερικό του! Μας αφορά όλους το γιατί και το πώς, αλλά αφού πρώτα συμφωνήσουμε ότι από την αρχή του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα αυτή η κυριαρχία δημιούργησε το μεγάλο κενό. Και όλη η μετέπειτα πορεία ήταν στην ουσία ένα απίστευτο δώρο στον αντίπαλο, ένα ελιξίριο!
Ας δούμε λοιπόν ορισμένες μόνο βασικές πλευρές.
1) Στη θέση ότι οι μάζες φτιάχνουν την ιστορία, ότι οι μάζες μπορούν να νικήσουν, να υπερπηδήσουν πολλά εμπόδια και δύσκολες καταστάσεις, να ανατρέψουν με τους αγώνες τους σιδερένιους συσχετισμούς, να μπούνε και να μείνουν στο προσκήνιο της ιστορίας, είχαμε μια ολοκληρωτική αντιστροφή.
Κρατικές πολιτικές σαν απόλυτη προτεραιότητα, συμφωνίες, διακανονισμοί, συνύπαρξη, στρατόπεδα, η απολυτοποίηση της ανάγκης υπεράσπισης της ειρήνης δήθεν, η χρησιμοποίηση κινημάτων για εκατέρωθεν εκβιασμούς, η κατάπνιξή τους κ.λπ. Ορισμένες συμπεριφορές και τάσεις προϋπήρξαν. Από το '50 και μετά έγιναν όμως επίσημη πολιτική, γενικεύτηκαν και απολυτοποιήθηκαν. Ολη η περίφημη σοβιετική εξωτερική πολιτική ήταν η εμπέδωση μιας κλασικής ιμπεριαλιστικής επιβολής που σταδιακά τίποτε δεν είχε να ζηλέψει από την κλασική εκδοχή της. Και αυτά στο όνομα του κομμουνισμού που έκαναν μεγάλη ζημιά, πολύ μεγαλύτερη απ' όσο φαντάζονταν και οι πιο απαισιόδοξοι. Ακόμα και αυτή η περίπτωση του Βιετνάμ, η πιο κορυφαία και σημαντική γι' αυτή την περίοδο, αντιμετωπίστηκε σαν η επαλήθευση της δυνατότητας διακανονισμών και συνεργασίας! Αποκλείστηκαν, χτυπήθηκαν, αφέθηκαν στο έλεος της εσωτερικής αντίδρασης και των Αμερικανών κινήματα στο όνομα αυτής της συνεργασίας και των μεταπτώσεων του ανταγωνισμού. Ο τελευταίος μεταφέρθηκε εκεί που το κομμουνιστικό κίνημα δεν είχε καμιά τύχη. Στους στρατιωτικούς-πολιτικούς μηχανισμούς, στη στρατιωτική ισχύ, στις απίθανες συνεργασίες με αντιδραστικά καθεστώτα και αστικές δυνάμεις. Αφορούν -για να είμαστε δίκαιοι- αρκετά από αυτά και τον άλλο φάρο του σοσιαλισμού. Με διαφορά φάσης και οι Κινέζοι ακολούθησαν τα ίδια χνάρια. Δεν ήταν όλα φυσικά καινούριες ανακαλύψεις του Χρουστσόφ και έπειτα του Μπρέζνιεφ. Τα διδάγματα του δεύτερου μεγάλου πολέμου και της νίκης διαβάστηκαν μονόπλευρα, απολυτοποιήθηκαν ορισμένες πλευρές και υποβαθμίστηκαν άλλες. Ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος δεν ήταν μόνο οι αρματομαχίες στο Κουρσκ, τα συντεταγμένα στρατεύματα του Ζούκοφ, οι επιτυχείς διπλωματικοί ελιγμοί πριν από τη γερμανική εισβολή, οι συμφωνίες μετά τη νίκη. Ηταν και οι σοβιετικοί εργάτες και αγρότες, τα εκατομμύρια των κομμουνιστών, ο παρτιζάνικος ηρωισμός στα μετόπισθεν, η αυταπάρνηση στο Λένινγκραντ, στους δρόμους του Στάλινγκραντ και στις πύλες της Μόσχας. Χωρίς τους δεύτερους, κανένα σιδερικό δεν μπορεί να φτιαχτεί και να πολεμήσει! Η αστική τάξη έχει πολλούς λόγους να επιδιώκει να πείσει για το αντίθετο. Οι κομμουνιστές όμως γιατί;
2) Σε Δύση και Ανατολή πλέον, με διαφορετικές ετικέτες, στον παραγωγικό-οικονομικό τομέα δημιουργείται μια προϊούσα σύγκλιση στους στόχους, τις πολιτικές, στην αναγόρευση του κέρδους σαν βασικό κριτήριο, στη δράση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στις περικοπές, στην ανεργία, την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Οι μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν, τα ανοίγματα στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, αργότερα η επανάκαμψη του Τενγκ και της γάτας που πιάνει τα ποντίκια. Η απολυτοποίηση της πολιτικής ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, η θεωρητικοποίηση, η αναγόρευση της ανάπτυξης σε υπερταξικό ζήτημα, η προσαρμογή στις ανάγκες-απαιτήσεις της ΕΤΕ, ο μη καπιταλιστικός δρόμος ανάπτυξης, η ειρηνική άμιλλα των συστημάτων, οι ετεροβαρείς οικονομικές συμφωνίες-συνεργασίες με χώρες στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά και στα πλαίσια του ΣΟΑ. Στη Δύση το ρεύμα της επίσημης ορθοδοξίας υιοθετεί ανοιχτά όλες τις εκπορευόμενες από το κέντρο νέες θεωρητικές κατασκευές. Το κράτος αναγορεύεται σε πεδίο παρέμβασης, διεκδίκησης, αναπτύσσονται οι θεωρίες του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, γίνεται πλήρης προσχώρηση στα κυρίαρχα οικονομικά αστικά ρεύματα
Η εργατική τάξη ενστικτωδώς αντέδρασε, αλλά ήδη οι όροι στο πολιτικό επίπεδο ήταν πολύ δυσμενείς και άνισοι. Αξίζει να θυμόμαστε λόγου χάρη ότι η πολωνική εργατική τάξη, πριν κυριευθεί από τη δυτικόφιλη αστική καθολική πτέρυγα στα χρόνια του '80, νωρίτερα κινήθηκε από τα αριστερά στις λησμονημένες (επίτηδες) απεργίες του '70 και του '75-76. Η αντίσταση όμως τσακίστηκε με επίκεντρο τα ανθρακωρυχεία της Σιλεσίας και τα ναυπηγεία του Βορρά.
3) Η τραγωδία στη Χιλή -σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς- διδάσκει από την ανάποδη. Με τα άρθρα του στη “Ρινάσιτα” το Σεπτέμβρη-Οκτώβρη του '73 ο Μπερλινγκουέρ πρωτοχρησιμοποιεί τον "ιστορικό συμβιβασμό". Στο 14ο Συνέδριο του ΙΚΚ το 1975 ολοκληρώνεται και υιοθετείται επίσημα η φόρμουλα. Κοντολογίς, αφού δεν μπορούμε να κερδίσουμε την εξουσία ακόμη και με μια ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, τότε πρέπει να συμμαχήσουμε και με ορισμένες σημαντικές αστικές μερίδες και δυνάμεις. Με την αστική τάξη μαζί για το σοσιαλισμό! Παμπόνηρη σκέψη. Μόνο που η αστική τάξη απέδειξε ότι μπορεί μερικές φορές να σου δίνει το σκοινί για το κρέμασμα αλλά ποτέ δεν το βάζει οικειοθελώς στο λαιμό της. Αποτέλεσμα: ο "ιστορικός συμβιβασμός" λειτούργησε όπως μοναχά θα μπορούσε να λειτουργήσει. Σαν κανονικός συμβιβασμός και μάλιστα διαρκείας. Τα αποτελέσματα για την ιταλική περίπτωση είναι πολύ κοντινά για να είναι αρκετά γνωστά. Ειρηνικός δρόμος με τις ευλογίες του κέντρου, παρεμβολή των πιο απίθανων σταδίων και ενδιάμεσων φάσεων σε σημείο που η ανατροπή και ο σοσιαλισμός να μεταφέρονται στη σφαίρα του φανταστικού, πλήρης συμμόρφωση στους όρους της αστικής δημοκρατίας (το αστικής το λέμε εμείς τώρα, γιατί και αυτό είχε απορριφθεί ως σεχταριστική παρεκτροπή), υποστήριξη της τάξης, της σταθερότητας, της νομιμότητας. Στον καιρό της μπρεζνιεφικής εφόδου και της κορύφωσης του ψυχροπολεμικού κλίματος πάρθηκαν κάποιες αποστάσεις από τις θεωρητικές ανακαλύψεις των Ιταλών και όχι μόνο. Ηταν η μετα-τσεχοσλοβακική περίοδος, η κόντρα με τον ευρωκομμουνισμό κ.λπ. Στην ουσία όμως και τα δύο ρεύματα ως προς το ζήτημα της εξουσίας και των συμμαχιών σε λίγα και επιφανειακά πράγματα διέφεραν. Η ιστορία το απέδειξε περίτρανα. Αυτά τώρα μπορεί να φαίνονται και ολίγον γραφικά, μακρινά και να χαμογελάμε. Τότε όμως έφτιαξαν μαζικά συνειδήσεις, αποπροσανατόλισαν, αφόπλισαν, περιθωριοποίησαν ένα ευρύ δυναμικό. Επαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του κενού, πολύ περισσότερο όταν κάθε διαφορετική άποψη χρεωνόταν με την ετικέτα του τυχοδιωκτισμού, του αριστερισμού κ.λπ.
4) Η μπρεζνιεφική έφοδος είχε και ορισμένες επιτυχίες. Μόνο που αυτές δεν αφορούσαν το κομμουνιστικό κίνημα. Ισα-ίσα, το αντίθετο. Η στροφή της Κίνας αποτελεί ένα κομβικό και πολύπλευρο σημείο και ολοκληρώνει το σκηνικό. Μια ορισμένη στροφή και μεταφορά του κέντρου βάρους του επαναστατικού κινήματος στις λεγόμενες ζώνες των θυελλών (Ασία, Λατινική Αμερική, Αφρική) από το '60 και το '70 δεν είναι τέτοια που μπορεί να ισοσταθμίσει την κύρια αρνητική εξέλιξη, εκτός των άλλων γιατί το ειδικό βάρος της εργατικής τάξης εκεί ήταν αρκετά μειωμένο. Ακόμη και εκείνα τα κινήματα που ανέπτυξαν μια αξιοσημείωτη δυναμική βασισμένη στις ιδιαίτερες συνθήκες που αντιμετώπιζαν, εγκλωβίζονται στην ψυχροπολεμική αντιπαράθεση, προσαρμόζονται και υποχωρούν. Σε άλλες περιπτώσεις η Αριστερά και το κομμουνιστικό κίνημα μπαίνουν πλήρως στο περιθώριο με τις ευλογίες του κέντρου για να επιτευχθούν οι αναγκαίες συμμαχίες με τις ντόπιες αστικές μερίδες. Δυστροπούν τώρα αρκετοί με τα χαρακτηριστικά της ιρακινής Αντίστασης, μιλάνε απαξιωτικά για τις μάζες που τρέχουν πίσω από τις θρησκευτικές οργανώσεις, τους ισλαμιστές κ.λπ. Ξεχνάνε ή κάνουν πως ξεχνάνε ότι η ιστορία κάπως αλλιώς ξεκίνησε και στην τραγωδία του Ιρακινού Κομμουνιστικού Κινήματος έπαιξε καθοριστικό ρόλο το κέντρο που υπαγόρευσε συμμαχίες και συμμετοχές.
Η αναφορά στο κλείσιμο του κύκλου μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως και
φυσικά να παρερμηνευτεί. Υπάρχουν όχι λίγοι καλοθελητές. Γι' αυτό να υπογραμμίσουμε: Δεν έχει καμία σχέση με την επικαιρότητα και την αναγκαιότητα ανατροπής του καπιταλισμού που μόνο το κομμουνιστικό κίνημα απέδειξε ότι μπορεί να πετύχει. Ούτε με το προαιώνιο αίτημα για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας ισότητας. Αυτά παραμένουν αμετακίνητα μπροστά μας, αποτελούν βασικά κριτήρια ενότητας και ρήξης, είναι οι χοντρές διαχωριστικές γραμμές. Τελεία και παύλα! Για το σοσιαλισμό, τη μετάβαση, να συζητήσουμε ό,τι θέλετε χωρίς φόβο και πάθος. Το κλείσιμο του κύκλου λοιπόν αφορά την πρώτη νικηφόρα απόπειρα και όχι την τελευταία, αυτή που έδωσε ό,τι μπορούσε να δώσει στη βάση των δοσμένων ιστορικών συνθηκών, δυνατοτήτων κ.λπ. Που δημιούργησε ένα εκτεταμένο κύμα εμπειριών και πλούσιου υλικού για τη σημερινή και τις αυριανές προσπάθειες. Το κλείσιμο του κύκλου άνοιξε ταυτόχρονα και έναν καινούριο. Το βάθος των προβλημάτων και των πραγμάτων είναι πολύ μεγαλύτερο απ' όσο φαντάζει. Η μετάβαση μπορεί να κρατήσει για καιρό, το "ξανα-ξεκινάμε" δεν είναι κακό να λέγεται και να συνειδητοποιείται. Συμπερασματικά: Η ανατροπή που κυοφορήθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του '40 - αρχές του '50 και συμπεριέλαβε το σύνολο σχεδόν του κομμουνιστικού κινήματος, η αδυναμία της κινεζικής απόπειρας για μια επαναστατική διέξοδο καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις. Ανέτρεψαν τους συσχετισμούς, άφησαν ακέφαλη την τάξη, βοήθησαν στην αποσυγκρότηση, δημιούργησαν το μεγάλο κενό. Έφτιαξαν ευνοϊκούς όρους για τη Δύση (Δύση-Ανατολή εδώ δεν αναφέρονται με τη γεωγραφική έννοια του όρου μόνο) να εκμεταλλευτεί ευκαιρίες, να διαχειριστεί την κρίση ανενόχλητη, να υπερβεί αντιφάσεις και αδιέξοδα, να συγκροτηθεί και να επιτεθεί. Το ελιξίριο της γερασμένης νεότητας που αναφέραμε και πιο πάνω δόθηκε από τους υποτιθέμενους αντιπάλους απλόχερα, δεν ανακαλύφθηκε στα δικά της εργαστήρια.
Μια παρατήρηση και ένα παράδειγμα για κάποιους συνειρμούς πριν σας
απαλλάξω από την παρέμβασή μου. Η άποψη για την "υποχώρηση σε βάθος" που κάποια στιγμή προβλήθηκε έχει μια ιδιαίτερη αξία να τονιστεί και να εξεταστεί στη βάση και των σημερινών δεδομένων. Υπάρχουν δύο πλευρές, όχι απαραίτητα και οι δύο σωστές. Από τη μια η συνειδητοποίηση της ήττας και του βάθους των προβλημάτων που ανέκυψαν, του κλεισίματος του κύκλου. Η ανάγκη μιας ολικής επανεξέτασης, υιοθέτησης εκ νέου απόρριψης κ.λπ. Η ανάγκη της μελέτης, των θεωρητικών επεξεργασιών, το κτύπημα μιας λογικής επάρκειας και προσμονής για εύκολες ανασυγκροτήσεις, αντεπιθέσεις κ.λπ. Ως προς αυτά, αποτελεί σημαντική συνεισφορά και επιβεβαίωση ότι ορισμένοι μέσα στις γραμμές του ελληνικού μ-λ κινήματος έβλεπαν αρκετά πράγματα καθαρά και θα μπορούσαν να συμβάλουν περισσότερο.
Από την άλλη -τώρα και ολίγον απολογιστικά- αυτή η βαθιά υποχώρηση δεν σήμαινε απαραίτητα την πλήρη αποσυγκρότηση των γραμμών, τον εξανδραποδισμό ενός δυναμικού. Πολύ περισσότερο όταν το "βάθος" δεν αφορά σε καμιά περίπτωση το πραγματικό πεδίο αυτής της προσπάθειας. Και το πραγματικό πεδίο ήταν, είναι και θα είναι η πάλη των τάξεων, όπως αυτή αναπτύσσεται σε ενεστώτα χρόνο. Και κάτι ακόμα. Για πολύ συγκεκριμένους λόγους, διόλου τυχαία, σ' αυτή τη γωνιά της Ευρώπης το μ-λ κίνημα δεν ήρθε από τα έξω, δεν έγινε καμιά εισαγωγή, δεν ήρθε με κανένα ξένο δάνειο. Είχε βαθύτερες ρίζες και κάτι αποδεικνύει και το σήμερα. Κάντε, λόγου χάρη, ορισμένες συγκρίσεις με ό,τι έγινε στην Ευρώπη. Και τι απέμεινε. Σε καμιά περίπτωση η "υποχώρηση σε βάθος" δεν σήμαινε διάλυση αυτού του οργανωμένου ρεύματος, γιατί δήθεν δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις, να δεχθεί αλλαγές, να ενσωματώσει και να αφομοιώσει αρκετά πράγματα. Η εμπιστοσύνη στις μάζες είναι ένα καλό δίδαγμα όχι μόνο για τους άλλους. Μια διαφορετική προσέγγιση στις κρίσιμες στιγμές του '80 (λίγο πριν-λίγο μετά) θα μπορούσε κάλλιστα να διατηρήσει ορισμένους πιο ευνοϊκούς όρους για τη μελλοντική προσπάθεια. Αυτά ως μια -αναγκαία κατά τη γνώμη μου- επισήμανση, έστω και αν όσα συνέβησαν δεν μπορούν προφανώς να αλλάξουν.
Στο φιλμ που βασίζεται στα κείμενα του γνωστού Αργεντίνου για το πρώτο νεανικό λατινοαμερικάνικο ταξίδι του, που αρκετοί -πιθανολογώ- το έχετε δει, υπάρχει η σκηνή του περάσματος στην άλλη όχθη. Στην όχθη των λεπρών, στην απομονωμένη κοινότητα των απόκληρων. Συμβολισμός, κατά τη γνώμη μου, σημαντικός και διαχρονικά χρήσιμος. Το παράδειγμα δεν αφορά τον πρωταγωνιστή. Αλλωστε, τέτοιες επιλογές στον μακρύ Εικοστό έγιναν πάρα πολλές στο πλαίσιο του κομμουνιστικού κινήματος. Το παράδειγμα αφορά την κατεύθυνση, την επιλογή της όχθης για το πού είμαστε και πού πρέπει να πάμε. Σαν κρίσιμη προϋπόθεση για την επαναφορά ενός σύγχρονου αλλά ταυτόχρονα γνήσιου, πληβειακού, χωρίς τις σκουριές που κάθισαν πάνω στα κεφάλια μας, κομμουνιστικού κινήματος.
Και κάτι ακόμα σε σχέση με τη σημερινή εκδήλωση και τα σαραντάχρονα της "Αναγέννησης". Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι ένα ιδιότυπο λεπροκομείο είχε δεχθεί όχι λίγες λοιδορίες, είχε απομονωθεί, είχε κυνηγηθεί παντοιοτρόπως την περίοδο των μεγάλων ανατροπών του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Εμείς μπορεί μερικές φορές να ξεχνάμε, αλλά η αστική τάξη και το ποικιλώνυμο προσωπικό της έχει ισχυρή μνήμη. Μόλις πριν από λίγο καιρό ο γνωστός Νικολάου του γνωστού συγκροτήματος στη νεκρολογία για τον Λιναρδάτο θυμήθηκε τη σύγκρουση σε αυτό το λεπροκομείο και ένιωθε ικανοποιημένος που τελικά η αντίσταση των λεπρών νικήθηκε στο τέλος. Το λεπροκομείο, για όσους δεν κατάλαβαν, είναι ο Αη Στράτης. Η βασική κοιτίδα της "Αναγέννησης". Η αντίσταση εκεί των εκατοντάδων πολιτικών κρατούμενων μπορεί να μην κατάφερε στην πορεία να ανατρέψει συσχετισμούς και να εμποδίσει την πτώση, αλλά αποτελεί μια καλή διδακτική ιστορία. Και φυσικά είναι ένα νήμα που μας συνδέει με το παρελθόν το οποίο προεκτείνεται και στο μέλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου