Εγκληματικά έργα και ημέρες των συνεργατών των Γερμανών. Το μπλόκο της Ευκαρπίας (Θεσσαλονίκη)

 Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 828, στις 14/7/2018

Το 1944 ήταν η τελευταία χρονιά που οι Γερμανοί ναζί βρίσκονταν στην Ελλάδα. Οι αλλεπάλληλες ήττες της Βέρμαχτ στο ανατολικό μέτωπο μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ και η ραγδαία προέλαση του κόκκινου στρατού, σύντομα θα υποχρέωναν τους κατακτητές να αποχωρήσουν από τις χώρες που είχαν καταλάβει.

Στην Ελλάδα ένας επιπλέον παράγοντας που καθιστούσε ζήτημα χρόνου το διώξιμο των Γερμανών ήταν το δυνάμωμα του αντιστασιακού κινήματος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Μεγάλα κομμάτια της ελληνικής υπαίθρου είχαν απελευθερωθεί αλλά και αρκετές πόλεις όπως τα Γρεβενά, η Καρδίτσα, τα Τρίκαλα και το Καρπενήσι ελέγχονταν από τον ΕΛΑΣ από τα μέσα του 1943. Στα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) οι επιτυχίες του ΕΑΜικού κινήματος ήταν τεράστιες. Διαδηλώσεις για τη ματαίωση βουλγαρικής επέκτασης, ματαίωση της επιστράτευσης, απεργίες κ.α. 

 

Η απάντηση των Γερμανών ναζί και των Ελλήνων συνεργατών τους (ταγματασφαλίτες κ.α.) ήταν η εξαπόλυση ενός κύματος βίας και τρομοκρατίας μέσα στα αστικά κέντρα αλλά και σε πολλά χωριά, με μπλόκα, εκτελέσεις, ολοκαυτώματα, σφαγές. Σίγουρα οι ενέργειες αυτές δεν πρέπει να εκλαμβάνονται, όπως θέλουν να υποστηρίζουν κάποιοι, ως σπασμωδικές κινήσεις ή ως ο επιθανάτιος ρόγχος των κατακτητών. Στόχος τους ήταν να χτυπήσουν όσο μπορούσαν περισσότερο το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα, να αποκλείσουν τη δυνατότητα που αυτό είχε να επιβάλει λαϊκή εξουσία και να στρωθεί το έδαφος, μετά την πιθανή αποχώρηση τους από τη χώρα, για την «ομαλή» μετάβαση της εξουσίας στους Έλληνες συνεργάτες τους.

Η Θεσσαλονίκη όπως ήταν φυσικό δεν ξέφυγε από τη μανία τους. Πόλη με πλούσια παράδοση σε λαϊκούς και εργατικούς αγώνες, πρωτοστατούσε και στη διάρκεια της κατοχής. Ένα από τα πιο τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης ήταν το μπλόκο της Ευκαρπίας που συνέβη στις 31 Ιούλη του 1944.

Η Νέα Ευκαρπία ήταν μια κοινότητα που κατοικούνταν κυρίως από Μικρασιάτες πρόσφυγες, με προοδευτικά κατά βάση χαρακτηριστικά. Πολλοί απ’ αυτούς ήταν ενταγμένοι στο ΕΑΜ. Οι φυλακισμένοι αγωνιστές του κοντινού στρατοπέδου «Παύλος Μελάς» που κατάφερναν να δραπετεύσουν, κατέφευγαν αρχικά στην Ευκαρπία και με τη βοήθεια των κατοίκων της φυγαδεύονταν για το Χορτιάτη και το Χολομώντα ώστε να ενταχθούν στις ομάδες των ανταρτών.

Τα ξημερώματα της 31^ης Ιούλη του 1944, η Ευκαρπία κυκλώθηκε από Γερμανούς και τους γερμανοντυμένους συνεργάτες τους του διαβόητου Αντώνη Δάγκουλα. Η ομάδα του Δάγκουλα, οι Δαγκουλαίοι όμως τους ονόμαζε ο λαός, αποτελούνταν από περισσότερους από 100 φανατικούς αντικομμουνιστές που ευθύνονταν για εκατοντάδες δολοφονίες και εκτελέσεις αγωνιστών και συμμετείχαν σε μπλόκα (Καλλιθέα, Κάτω Τούμπα, Καλαμαριά). Είχαν επίσης ένα δίκτυο χαφιέδων από ανθρώπους της νύχτας που δούλευαν γι’ αυτούς. Οι Δαγκουλαίοι συνήθιζαν να φορούν στολές παρόμοιες με τις γερμανικές με το γνωστό περιβραχιόνιο που θύμιζε τα SS. Στην Ευκαρπία επέδραμαν πολλές φορές, κατακλέβοντας τους κατοίκους της.

Το πρωί που πραγματοποίησαν το μπλόκο της Ευκαρπίας είχαν μαζί τους έναν κατάλογο με 17 ονόματα ΕΑΜιτών –που πιθανότατα τον υπαγόρευσε κάποιος συγχωριανός τους συνεργάτης των Γερμανών- και άρχισαν να τους ψάχνουν. Στο βιβλίο του «Οι αντάρτες δεν προσκυνούν» ο Τάσος Κατσαρός παραθέτει τη μαρτυρία του Κώστα Μίλκογλου, αδερφού τού επικεφαλής του ΕΑΜ της περιοχής Ανέστη Μίλκογλου.

«Στο μόνο σπίτι που μπήκαν, λέει ο Κώστας Μίλκογλου, ήταν το δικό μας, ψάχνοντας για τον αδερφό μου τον Ανέστη. Μπήκε μέσα ο Δάγκουλας και μου λέει πού είναι ο αδερφός σου ρε; Εγώ του απάντησα ότι είχε πάει από την προηγούμενη μέρα στο Φίλυρο. Τότε ο Δάγκουλας ρίχνοντας μου μια σφαλιάρα μου είπε πως λέω ψέμματα και πως χθες ο Ανέστης ξυριζόταν στο σπίτι του. Πράγματι αυτό ήταν αλήθεια, αλλά πως το γνώριζε αυτός. Μάλλον θα του το είχε σφυρίξει κάποιος χαφιές. Αμέσως μετά με βγάζει έξω με σπρωξιές και με πηγαίνει στην πλατεία, εκεί που σήμερα βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στη θέση του αδερφού μου. Εκεί συγκέντρωσαν τον κόσμο. Φώναξαν 17 ονόματα, από τους οποίους οι 14 ήταν εκεί κι αμέσως τους πήγαν στο σχολείο. Οι τρεις που έλειπαν και σώθηκαν ήταν οι Μωύσογλου Γιώργος, Αντζέμογλου Χαράλαμπος και ο Παπαδόπουλος Γιάννης. Ευτυχώς δεν έψαξαν την αποθήκη του σπιτιού μας που υπήρχαν τα όπλα κι έτσι δεν πειράχτηκε κανένας άλλος από την οικογένεια μας. Στο σχολείο που μας πήγαν οι ταγματασφαλίτες άρχισαν να μας ξυλοκοπούν άγρια και να μας ρωτούν που είναι οι υπόλοιποι και τι γνωρίζουμε για τις δραπετεύσεις αγωνιστών από το στρατόπεδο του Παύλου Μελά. Κανείς μας δεν απάντησε σε καμιά ερώτηση».

Μέσα στο σχολείο οι 14 αγωνιστές και ο 16χρονος Κώστας Μίλκογλου που συνελήφθη στη θέση του αδερφού του, βασανίστηκαν άγρια και μετά από λίγες ώρες τους ετοίμασαν για εκτέλεση. Οι εκτελέσεις έγιναν στο κοντινό λατομείο λίγο έξω από την κοινότητα και τα πτώματά τους ρίχτηκαν μέσα στην ασβεστοκάμινο.

Ο Κώστας Μίλκογλου κατάφερε να σωθεί χάρη στην επιμονή ενός Γερμανού αξιωματικού να μην εκτελεστεί επειδή ήταν πολύ μικρός στην ηλικία. Ο Ανδρέας Βενιανάκης στο βιβλίο του «Δάγκουλας, ο δράκος της Θεσσαλονίκης» περιγράφει το γεγονός παραστατικά: «Στις 9:30 ο Μίλκογλου στήθηκε μπροστά στο απόσπασμα, αλλά ο γερμανός αξιωματικός ζήτησε την εξαίρεσή του λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Η στάση του αυτή δυσαρέστησε τον Δάγκουλα, ο οποίος διαφώνησε ανοικτά μαζί του. Δαγκουλαίοι έσυραν τον Μίλκογλου απέναντι από το εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά ο γερμανός αξιωματικός επενέβη εκ νέου, κλωτσώντας εξοργισμένος τους Δαγκουλαίους* και παροτρύνοντας τον Μίλκογλου να φύγει. Φεύγοντας εκείνος άκουσε τις βολές του εκτελεστικού αποσπάσματος που αφαιρούσαν τη ζωή των συγχωριανών του».

Μετά την ομαδική εκτέλεση τα ανθρωπόμορφα κτήνη του Δάγκουλα το ‘ριξαν στο γλέντι και φαγοπότι. Πριν αποχωρήσουν από την κοινότητα επιδόθηκαν σε πλιάτσικο και άρπαξαν ό,τι πολύτιμο μπορούσαν από την περιουσία των κατοίκων.

Αξίζει να αναφέρουμε τα ονόματα των νεκρών όπως αναγράφονται και στο μνημείο που υπάρχει στον τόπο της εκτέλεσης:

Αγάπογλου Σταύρος ετών 31

Ατζέμογλου Κωνσταντίνος ετών 32

Γελεφέσης Νίκος ετών 35

Γνωστόπουλος Απόστολος ετών 57

Καχριμάνης Κωνσταντίνος ετών 23

Μίλκογλου Κωνσταντίνος ετών 36

Μίλκογλου Παύλος ετών 31

Παπαδόπουλος Χαράλαμπος ετών 26

Παρμακλής Αθανάσιος ετών 29

Τενεκετζής Ευστράτιος ετών 47

Τσινός Παντελής ετών 28

Τσινός Κώστας ετών 22

Τσίκος Σωκράτης ετών 49

Χατζηγιαχσίδης Γεώργιος ετών 22

Ο Παύλος και ο Κώστας Μίλκογλου ήταν ξαδέρφια του μικρού Κώστα και του Ανέστη.

Οι υποψίες για την προδοσία και τη σύνταξη της λίστας έπεσαν στον Γιώργο Μπουγιουκλή κτηνοτρόφο, αντικομμουνιστή, τον οποίο ο ΕΛΑΣ εκτέλεσε μαζί με έναν αξιωματικό του στρατού.

Μετά από αυτό το γεγονός ο Δάγκουλας επέστρεψε με την ομάδα του στην Ευκαρπία για να εκδικηθεί. Ο Τ. Κατσαρός περιγράφει, αναφέροντας κι ένα χαρακτηριστικό περιστατικό: «Λίγες μέρες μετά το μπλόκο, ο Δάγκουλας μαζί με κάποιους άνδρες του επέστρεψε στην Ευκαρπία ψάχνοντας εκ νέου τον Κώστα Μίλκογλου και έναν ακόμα αγωνιστή, τον Αλέκο Παπαδόπουλο. Παίρνει λοιπόν ο Δάγκουλας με το πιστόλι στο χέρι τον κάτοικο της περιοχής Θεμιστοκλή Τσινό και του λέει: "Πήγαινε με στα σπίτια τους". Στο δρόμο όπως πήγαιναν οι δύο άνδρες, ο Τσινός, βλέπει μπροστά του τον Αλέκο Παπαδόπουλο. Με φοβερή ψυχραιμία που θα την ζήλευε κι ο καλύτερος ηθοποιός, τον πλησιάζει και τον ρωτάει: "Μήπως ξέρεις που είναι ο Αλέκος Παπαδόπουλος;" Κι αυτός εξίσου ψύχραιμα απαντάει αρνητικά. Έτσι ο Δάγκουλας έφυγε χωρίς να βάψει τα χέρια του με αίμα εκείνη την φορά».

Το σχέδιο των Γερμανών και των συνεργατών τους ήταν να κάψουν την Ευκαρπία, κάτι αντίστοιχο με το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη. Δεν προχώρησαν όμως το σχέδιο τους επειδή εκείνη την περίοδο υπήρχαν στην Ευκαρπία πολλοί πρόσφυγες από τη Θεσσαλονίκη εξαιτίας των αεροπορικών βομβαρδισμών της πόλης από τους Άγγλους και δεν ήθελαν να χρεωθούν με ένα τόσο μαζικό έγκλημα. Επίσης στην κοινότητα υπήρχαν και οικογένειες Βλάχων που στο σύνολό τους ήταν συντηρητικοί και δεν είχαν σχέση με το ΕΑΜ.

Ο ίδιος ο Δάγκουλας μετά την επικράτηση του ΕΛΑΣ θα καταφύγει στο Κιλκίς όπου, τραυματισμένος, θα συλληφθεί από τους αντάρτες στην γνωστή μάχη του Κιλκίς (Νοέμβρης 1944) και θα πεθάνει λίγες μέρες αργότερα σε νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης.

Τέλος αξίζει να πούμε ότι ακόμα και μετά την ανέγερση του μνημείου για τους εκτελεσμένους της Ευκαρπίας, το επίσημο κράτος αναφέρεται μόνο σε γερμανικά στρατεύματα κατοχής (αναγράφεται και στο μνημείο) που συμμετείχαν στο μπλόκο και δε γίνεται καμιά αναφορά στους Έλληνες συνεργάτες τους. Είναι κι αυτή η στάση ενταγμένη στα νέα ήθη της «επιλεκτικής καταγραφής της ιστορίας» που θέλει λέξεις όπως «γερμανοτσολιάδες», «γερμανοντυμένοι», «Έλληνες συνεργάτες των ναζί» να μην αναφέρονται στο ιστορικό λεξιλόγιο για να διαγραφούν τελικά και από την ιστορική μνήμη.

*Η αλήθεια είναι πως ο Γερμανός αξιωματικός δεν κλώτσησε τους Δαγκουλαίους αλλά τον μικρό Κώστα Μίλκογλου, διώχνοντάς τον.