23 Αυγούστου 1923. Η ματωμένη απεργία στο Πασαλιμάνι

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 877, στις 5/9/2020

Τον Αύγουστο του 1923 το εργατικό κίνημα της Αθήνας και του Πειραιά δέχτηκε μια απίστευτη καταστολή από την αστυνομία και το στρατό. Λίγα χρόνια μόλις μετά την ίδρυση του ΣΕΚΕ και της ΓΣΕΕ το ελληνικό κράτος αποφάσισε να πνίξει τα πρώτα οργανωμένα εργατικά ξεσπάσματα στο αίμα.

Η κατάσταση στη χώρα

Την εποχή εκείνη η Ελλάδα αντιμετώπιζε τις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες -άστεγοι οι περισσότεροι- ζούσαν μέσα στην ανεργία και εξαθλίωση. Η ελληνική αστική τάξη αξιοποίησε αυτή τη δραματική κατάσταση ως μια μεγάλη ευκαιρία να εκβιάσει την ντόπια εργατική τάξη με δραστικές μειώσεις μισθών και χτύπημα των εργασιακών δικαιωμάτων που πρόσφατα είχε κατακτήσει.

Από τα τέλη του 1922 μετά από το στρατιωτικό Κίνημα της 11^ης Νοέμβρη, ανέβηκε στην εξουσία η λεγόμενη «Επαναστατική Κυβέρνηση» των Γονατά - Πλαστήρα με πρωθυπουργό τον Σ. Γονατά (ένας εκ των βασικών ιδρυτών των ταγμάτων ασφαλείας στην Κατοχή). Στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια στρατιωτική Χούντα που από την πρώτη στιγμή έδειξε τις πραγματικές της διαθέσεις στον ελληνικό λαό. Η ίδια η σύστασή της μαρτυρούσε ότι τάχθηκε σαφώς υπέρ του μεγάλου κεφαλαίου και εναντίον της εργατικής τάξης. Πολλοί από τους υπουργούς ήταν στρατιωτικοί. Υπουργός επί της Εθνικής Οικονομίας ανέλαβε ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος μεγαλοβιομήχανος και ιδιοκτήτης της ΑΓΕΤ-ΗΡΑΚΛΗΣ. Υπουργός επί των στρατιωτικών ο μετέπειτα δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος. Υπουργός Εσωτερικών ήταν ο μετέπειτα «Γέρος της Δημοκρατίας» Γεώργιος Παπανδρέου.

Οι εργάτες ξεσηκώνονται

Η μεγάλη ευκαιρία για την κυβέρνηση δόθηκε τον Απρίλη του 1923 όταν μετά από κάποιες αρνητικές εξελίξεις για τη δραχμή στα ξένα χρηματιστήρια, αποφάσισε να επιβάλει σκληρά φορολογικά μέτρα, να μειώσει τους μισθούς και τα μεροκάματα (από 15-35%) και να προχωρήσει σε απολύσεις εργαζομένων χωρίς αποζημίωση. Η ήδη δύσκολη κατάσταση για τους εργαζομένους γίνεται πλέον τραγική. «Η ανεργία εν τω μεταξύ μεγαλώνει καταπληκτικά. Τα ημερομίσθια συνεχώς πέφτουν και πολλά σωματεία δέχονται τη μείωση των ημερομισθίων επισήμως για να μην κλείσουν οι επιχειρήσεις. Οι μυλεργάτες, οι λιγνιτωρύχοι Πειραιώς, οι φορτοεκφορτωταί δέχονται αύτη τη μείωση από το φόβο της ανεργίας που προβάλλει απειλητική. Χαρακτηριστικό είναι ότι το σωματείον αγγειοπλαστών και κεραμουργών Αθηνών - Πειραιώς σε συνέλευσή του αποφασίζει τη μείωση των ημερομισθίων κατά 25% και ανακοινώνουν την απόφασή τους στο υπουργείο. Εκατοντάδες απολύονται από τα Υαλουργεία και τα εργοστάσια Λιπασμάτων». (Λιβιεράτος)

Την Πρωτομαγιά πραγματοποιήθηκε μια πολύ μαζική συγκέντρωση στον Αγ. Ιωάννη Ρέντη με συμμετοχή του Εργατικού Κέντρου του Πειραιά και σωματείων της Αθήνας. Στα δίκαια αιτήματα των εργατών για αύξηση μισθών και καθιέρωση 8ωρου, η κυβέρνηση απάντησε με νέες απολύσεις και στο τέλος του Ιούνη η κρατική επιτροπή που συστήθηκε για να καθορίσει τα νέα ημερομίσθια αποφάσισε τη νομιμοποίηση των μειώσεων και την αναστολή του νόμου που απαγόρευε τις απολύσεις χωρίς αποζημίωση, όπως ακριβώς ζητούσαν και οι εργοδότες.

Τα γεγονότα του Αυγούστου

Έτσι στις αρχές Ιούλη του 1923 ξεκινούν απεργία οι ραπτεργάτες και οι εργάτες στο Λαύριο και στις 9 Αυγούστου απεργούν και οι μυλεργάτες του Πειραιά. Χαρακτηριστική της αποφασιστικότητας της κυβέρνησης είναι η δήλωση του υπουργού Χατζηκυριάκου: «Το κεφάλαιον είναι αναμφισβήτητον ότι διέρχεται κρίσιν και ότι πρέπει να ενισχυθεί (…) οι εργάται ή θα σπάσουν τα μούτρα των ή θα παραιτηθώ». (Λιβιεράτος).

Η εξέλιξη της απεργίας ήταν καταιγιστική. «Η απεργία των μυλεργατών προκάλεσε αλυσιδωτές εξελίξεις. Κατ' αρχάς, ξεκινούν απεργία τα σωματεία του επισιτισμού στις υπόλοιπες πόλεις, καθώς επίσης και η Ομοσπονδία. Στις 17 Αυγούστου προσχωρούν στην απεργία οι ναυτεργάτες του Πειραιά. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας μπαίνουν στην απεργία οι φορτοεκφορτωτές, ενώ η απεργία επεκτείνεται και στα καταπλέοντα υπό ξένη σημαία ατμόπλοια. Στις 20 Αυγούστου η Ομοσπονδία Ηλεκτρισμού ακολουθεί το απεργιακό κάλεσμα της ΓΣΕΕ. Διακόπτεται η σιδηροδρομική σύνδεση Αθήνα-Πειραιά. Ακολουθούν οι εργάτες του τελωνείου Πειραιά, η καπνεργατική Ομοσπονδία κηρύσσει πανελλαδική απεργία, ενώ το πρωί της 21ης Αυγούστου οι πρωινές εφημερίδες δεν κυκλοφόρησαν λόγω συμμετοχής στην απεργία των τυπογράφων και της Ομοσπονδίας Τύπου». (Κατσορίδας)

Η απεργία είχε τεράστια επιτυχία. Μετά τις 20 Αυγούστου με απόφαση της ΓΣΕΕ ξεκίνησαν απεργιακές κινητοποιήσεις και σε άλλες πόλεις της χώρας. Ακόμα και πληρώματα ξένων πλοίων που είχαν φτάσει στο λιμάνι του Πειραιά εκδήλωσαν την υποστήριξή τους στους απεργούς.

Η κυβέρνηση Γονατά, πιστή στις απαιτήσεις των αφεντικών της, θα επιλέξει να επιβάλλει την «τάξη» με μια άνευ προηγουμένου καταστολή. Συλλαμβάνει πολλούς ηγέτες σωματείων που απεργούσαν σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και τους ρίχνει στις φυλακές. Στον Πειραιά επιστρατεύει τους απεργούς, η αστυνομία και τα περίπολα του Πολεμικού Ναυτικού κατακλύζουν τους δρόμους της πόλης, συλλαμβάνουν περίπου 200 ναυτεργάτες και τους οδηγούν στα πλοία για να εργαστούν. Αλλά και τις επόμενες μέρες φυλακίστηκαν εκατοντάδες απεργοί και η κυβέρνηση χρησιμοποίησε απεργοσπαστικό μηχανισμό για να λειτουργήσουν οι βασικοί κλάδοι (κυρίως των συγκοινωνιών και των μεταφορών). Η κυβέρνηση αποφάσισε τη σύσταση έκτακτου στρατοδικείου εναντίον των απεργών, τη διάλυση όλων των εργατικών σωματείων και την επομένη κατέβασε στρατό και τεθωρακισμένα στους δρόμους του Πειραιά. Η καταστολή ήταν απίστευτη. Ακολούθησε ένα ανελέητο κυνηγητό με την αστυνομία να προσπαθεί να διαλύσει τις συγκεντρώσεις. Ο στρατός χρησιμοποιεί τα πολυβόλα και χτυπάει πλέον στο ψαχνό. Στις 22 Αυγούστου πέφτουν οι πρώτοι νεκροί. Παρά την άγρια τρομοκρατία και το πολεμικό κλίμα που επικρατεί στους δρόμους οι απεργοί καταφέρνουν διαλύσουν πολλά στρατιωτικά μπλόκα και να συγκεντρωθούν στο Πασαλιμάνι. Στις 23 Αυγούστου η ένταση κορυφώνεται. Η πλατεία στο Πασαλιμάνι γεμίζει με απεργούς. Τότε η κυβέρνηση επιλέγει να διαλύσει με κάθε κόστος τη μεγαλειώδη αυτή συγκέντρωση. Επιτίθεται με τα όπλα στους άοπλους εργάτες με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 11 (μεταξύ των οποίων και 4 γυναίκες) και δεκάδες να τραυματιστούν. Μεταξύ των δολοφονημένων ήταν και πολλοί νέοι όπως ο Χαράλαμπος Αντωνιάδης (27 ετών ναυτοθερμαστής), ο Κώστας Γκαζής (18 ετών, ναυτοθερμαστής), ο Γιώργος Παυλίδης (12 ετών, μαθητής) και ο Δ. Θεοδοσιάδης (φοιτητής).

Φυσικά η κυβέρνηση απέδωσε τις ευθύνες για τα γεγονότα στους κομμουνιστές που τους κατηγόρησε ότι προετοίμαζαν ένοπλη εξέγερση, διαμορφώνοντας το κατάλληλο κλίμα για ακόμα μεγαλύτερες διώξεις εναντίον του Κομμουνιστικού Κόμματος το επόμενο διάστημα.

Ένα χρόνο σχεδόν μετά τα γεγονότα στο Πασαλιμάνι την Πρωτομαγιά του 1924 η κυβέρνηση έστειλε στρατό στο Εργατικό Κέντρο Αθήνας, για να εμποδίσει τις εργατικές συγκεντρώσεις. Στις συγκρούσεις που ξέσπασαν ο στρατός άνοιξε για άλλη μια φορά πυρ εναντίον των άοπλων εργατών με αποτέλεσμα να τραυματιστούν 12 εργάτες και να σκοτωθεί από ξιφολόγχη ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης μέλος της ΟΚΝΕ.

Η αιματηρή καταστολή της 23ης Αυγούστου του 1923 παρά το γεγονός ότι είχε ως αποτέλεσμα τη λήξη της απεργίας και παρά το βαρύ τίμημα που πλήρωσε η εργατική τάξη, ανέδειξε τις τεράστιες δυνάμεις που διέθετε την περίοδο εκείνη. Σίγουρα η απεργία αυτή ήταν από τις πιο μαχητικές στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος. Προκάλεσε τρόμο στις τάξεις των βιομηχάνων αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις να πάρουν τα επόμενα χρόνια ακόμη πιο σκληρά μέτρα όπως το Ιδιώνυμο, οι εξορίες συνδικαλιστών και η σύσταση φασιστικών οργανώσεων και συμμοριών.

Πηγές:

1. Γ. Κορδάτος «Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας» τ.25, εκδ. 20^ος αιώνας

2. Το ΚΚΕ - Επίσημα κείμενα τ.1 εκδ. Σύγχρονη Εποχή

3. Δημήτρης Λιβιεράτος, «Το ελληνικό εργατικό κίνημα 1918-1923» - εκδ. Καρανάσης

4. Δημήτρης Κατσορίδας, «Βασικοί σταθμοί του εργατικού - συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001», εκδ. ΑΡ.ΙΣΤΟ.Σ/ΓΣΕΕ

Σ.Σ.