7 Απρίλη 1943. Ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει τους Ακροναυπλιώτες από το «Σωτηρία»

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 915, στις 16/4/2022

Μια από τις σημαντικότερες επιτυχίες του ΕΛΑΣ της Αθήνας πραγματοποιήθηκε στις 7 Απρίλη του 1943. Τα χαράματα εκείνης της ημέρας, περίπου 30 ΕΛΑΣίτες κατάφεραν να μπουν στο σανατόριο - φυλακή «Σωτηρία» και να απελευθερώσουν 56 ακροναυπλιώτες κρατούμενους. Η σημασία της επιχείρησης ήταν μεγάλη αφού πολλοί από τους κρατουμένους ήταν ανώτερα στελέχη του ΚΚΕ και μετά την απελευθέρωσή τους συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη του αγώνα. 

 Το γεγονός έχει περιγραφεί με πολλές λεπτομέρειες από συμμετέχοντες στην οργάνωση της επιχείρησης. Σημαντική είναι η μαρτυρία του Πολύδωρου Δανιηλίδη που έχει καταγραφεί στο βιβλίο του αλλά και του Σπύρου Κωτσάκη που ήταν υπεύθυνος του ΕΛΑΣ Αθήνας και ανέλαβε επικεφαλής.

Οι κρατούμενοι στο Σωτηρία τον Απρίλη του 1943 ήταν όλοι τους Ακροναυπλιώτες. Μόλις το ΠΓ του ΚΚΕ έμαθε για την άφιξή τους ξεκίνησε τον σχεδιασμό της επιχείρησης απελευθέρωσής τους. Βασικοί οργανωτές ήταν ο Γ. Σιάντος (γραμματέας του ΚΚΕ), ο Σ. Κωτσάκης (Νέστορας) και ο Π. Δανιηλίδης. Αφού μάζεψαν όλες τις σχετικές πληροφορίες για το σανατόριο, βρήκαν γιατρούς, νοσοκόμους αλλά και ανθρώπους της φρουράς που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην επιχείρηση. Το σχέδιο οργανώθηκε άψογα. Ο Πολύδωρος περιγράφει: «Θυμάμαι πως πήγαμε με τον Κωτσάκη κάμποσες φορές στο σανατόριο και με το ρολόι στο χέρι χρονομετρούσαμε πόση ώρα παίρνει από την είσοδο ως τους θαλάμους όπου ήταν κλεισμένοι οι σύντροφοι. Αφού μετρήσαμε ακόμα και τον αριθμό των βημάτων, βρήκαμε έναν ενωμοτάρχη της φρουράς της χωροφυλακής, συμπαθούντα, που θα μας βοηθούσε. Όταν πια είχαμε κανονίσει και τα σπίτια όπου θα κατέφευγαν, ειδοποιήθηκαν οι φυλακισμένοι σύντροφοι να χωριστούν σε ομάδες από 6-8 άτομα, αναλόγως, και να είναι έτοιμοι την καθορισμένη μέρα και ώρα. Βέβαια, όλο αυτό το σχέδιο παρέμενε αυστηρά απόρρητο το ξέραμε μόνον εγώ, ο Κωτσάκης κι ο Χατζήμαλης (γραμματέας της κομματικής οργάνωσης Αθήνας) που το οργανώναμε, κι από τη μεριά των φυλακισμένων μονάχα ο Βασίλης ο Μπαρτζώτας». («...Ο Πολύδωρος θυμάται», σελ. 187, Π. Δανιηλίδης, εκδ. Εκτός των τειχών)

Συνολικά πήραν μέρος στην επιχείρηση 30 περίπου μαχητές του ΕΛΑΣ και μερικοί χωροφύλακες που δούλευαν κρυφά για την Αντίσταση.

Αφού διασφάλισαν την έξοδο των κρατουμένων, ανοίγοντας μια τρύπα στο φράχτη του σανατορίου, το απόγευμα της προηγούμενης μέρας, μαζεύτηκαν σε ένα παλιό σπίτι απέναντι από το Σωτηρία και στις 5 το πρωί της επομένης έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο. Κάποιοι ΕΛΑΣίτες ήταν ντυμένοι χωροφύλακες και προσποιήθηκαν ότι πραγματοποιούσαν έκτακτη επιθεώρηση. Ο ίδιος ο Κωτσάκης παρίστανε τον γιατρό.

Αφού ξεγέλασαν τους φρουρούς κατάφεραν να τους ακινητοποιήσουν. Χωρίς καθυστέρηση απελευθέρωσαν τους κρατουμένους και μέσα σε μισή ώρα ολοκληρώθηκε η επιχείρηση. Μέσα από μια προσχεδιασμένη διαδρομή έφτασαν στο σημείο που είχαν ανοίξει στο φράχτη και βγήκαν στη Μεσογείων. Μετέφεραν ακόμα κι έναν βαριά άρρωστο σύντροφό τους στην πλάτη για να μη μείνει κανείς στα χέρια των κατακτητών. Προνόησαν μάλιστα να κόψουν και τα καλώδια του τηλεφώνου για να αργήσει να ενημερωθεί η Χωροφυλακή και οι δυνάμεις κατοχής. Έτσι, την ίδια κιόλας μέρα, βρέθηκαν οι 56 κομμουνιστές, χωρισμένοι σε μικρές ομάδες και ασφαλείς στα σπίτια που είχε προκαθοριστεί να μείνουν.

Η επιχείρηση βέβαια δεν ήταν τόσο εύκολη όσο φαίνεται. Το Σωτηρία ήταν περιστοιχισμένο από ιταλικά και γερμανικά στρατόπεδα αλλά και τη σχολή Χωροφυλακής στο Γουδί. Για να πετύχει έπρεπε να προηγηθεί ο καλύτερος δυνατός σχεδιασμός και άρτιος συγχρονισμός. Προηγήθηκε επίσκεψη του Κωτσάκη στο Σωτηρία ο οποίος, με τη βοήθεια του πολιτικού προσωπικού, παρουσιάστηκε ως γιατρός και συγκέντρωσε πολύτιμες πληροφορίες για τον χώρο. Αυτός ήταν που συνάντησε τον Μπαρτζιώτα και τον ενημέρωσε για την ημέρα της επιχείρησης. Αλλά και μετά την απελευθέρωση των κρατουμένων, κινητοποιήθηκαν μέχρι και χωροφύλακες (μέλη του ΕΛΑΣ) που βρισκόταν ακροβολισμένοι στους γύρω δρόμους ώστε να διευκολύνουν την φυγή τους και την ασφαλή μετάβασή τους στα σπίτια.

Η απελευθέρωση των 56 είχε τεράστια σημασία για τον αγώνα του ελληνικού λαού ενάντια στον κατακτητή. Γέμισε ελπίδα τις καρδιές των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης όταν έμαθαν ότι διασώθηκαν όλοι οι φυλακισμένοι. Ταυτόχρονα ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για το κύρος των δυνάμεων κατοχής γιατί ο ΕΛΑΣ κατάφερε να λευτερώσει τόσο σημαντικούς αγωνιστές. Ειρωνεία της τύχης, την ίδια μέρα ορκιζόταν ο Ι. Ράλλης πρωθυπουργός της δωσίλογης κυβέρνησης. Να θυμίσουμε ότι ο προηγούμενος δωσίλογος πρωθυπουργός Κ. Λογοθετόπουλος παραιτήθηκε λόγω της ματαίωσης της πολιτικής επιστράτευσης, μετά από το μεγαλειώδες συλλαλητήριο του αθηναϊκού λαού ένα μήνα νωρίτερα, στις 5 Μάρτη.

Όλοι όσοι απελευθερώθηκαν ήταν μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και πολλοί από αυτούς σε ηγετικές θέσεις. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά μερικά ονόματα: Γιώργος Βοντίσιος (Γούσιας) μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ και βασικός συνεργάτης του Ζαχαριάδη στον εμφύλιο, Αλβανός Ακίνδυνος οικοδόμος από την Λέσβο που αργότερα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη, Κώστας Γκριτζώνας ηγετικό στέλεχος στη Θεσσαλία και αργότερα πολιτικός καθοδηγητής στον ΔΣΕ, Βασίλης Μπαρτζιώτας (Φάνης) γραμματέας της Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ και ανώτατο στέλεχος στον ΔΣΕ και πολλοί άλλοι.

Όλοι τους ήταν κρατούμενοι στις φυλακές της Ακροναυπλίας από την εποχή του Μεταξά με άλλους 600 περίπου. Ήταν αυτοί που αρνούνταν επίμονα να υπογράψουν τις δηλώσεις μετάνοιας και υπέστησαν βασανιστήρια και το μαρτύριο της πείνας. Ήταν αυτοί που, όταν ξεκίνησε η ιταλική επιδρομή στη χώρα, ζήτησαν να ελευθερωθούν για να πολεμήσουν τους φασίστες εισβολείς, κάτι που η κυβέρνηση Μεταξά αρνήθηκε. Οι ίδιοι ήταν που παραδόθηκαν με πρωτόκολλο από την κυβέρνηση Τσολάκογλου στους Γερμανούς όταν κατέλαβαν την Ελλάδα, για να τους χρησιμοποιήσουν ως ομήρους σε πιθανό ξέσπασμα αντιστασιακών πράξεων από τον ελληνικό λαό. Λίγες μέρες αργότερα, όταν οι Γερμανοί περνούσαν τον ισθμό της Κορίνθου, ζήτησαν και πάλι να ελευθερωθούν -από τις «σύμμαχες» βρετανικές αρχές που διοικούσαν την Πελοπόννησο πριν φύγουν για την Κρήτη και τη Μ. Ανατολή- εισπράττοντας και απ’ αυτούς αρνητική απάντηση. Τότε, επί 5 μέρες τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν τα αγγλικά πλοία στο λιμάνι του Ναυπλίου αλλά και την Ακροναυπλία, γνωρίζοντας ότι μέσα βρίσκονταν κομμουνιστές.

Καθοριστική όμως για την τύχη τους ήταν η εκτέλεση 4 κρατουμένων από τους Γερμανούς που εισέβαλλαν στην Ακροναυπλία τον Δεκέμβρη του 1942. Οι έντονες διαμαρτυρίες των υπολοίπων και η αποφασιστική στάση τους έφεραν σύντομα αποτέλεσμα. Αποφασίστηκε να μεταφερθούν οι κρατούμενοι σε ιταλικά στρατόπεδα της Λάρισας και της Αιτωλοακαρνανίας και οι φυματικοί να μεταφερθούν στο σανατόριο Σωτηρία στην Αθήνα. Βέβαια οι περισσότεροι από τους 56 δεν ήταν φυματικοί (εκτός από ελάχιστους), κατάφεραν όμως να εγγραφούν στη λίστα των φυματικών για να μεταβούν στο Σωτηρία απ’ όπου ίσως γλίτωναν. Στην πραγματικότητα, από τότε ακόμα είχε ξεκινήσει η εκπόνηση του σχεδίου για την απελευθέρωσή τους, αφού η εντολή για να μπουν οι 56 στη λίστα των φυματικών δόθηκε από το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Έτσι τον Γενάρη του 1943 μεταφέρθηκαν περισσότεροι από 500 Ακροναυπλιώτες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στις 24 Φλεβάρη οι «φυματικοί» στο Σωτηρία.

Ίσως αυτοί που βρέθηκαν στο Σωτηρία να γλίτωσαν, όμως πολλοί από τους υπόλοιπους θυσιάστηκαν για τη λευτεριά της Ελλάδας. Ακροναυπλιώτες ήταν οι περισσότεροι από τους 200 της Καισαριανής του 1944 και τους 106 που εκτελέστηκαν από τους Ιταλούς στο Κούρνοβο τον Ιούνη του 1943.

Σ.Σ.