Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 922 στις 23/7/2022
Μια Συνθήκη που δεν επικυρώθηκε ποτέ
Η Συνθήκη όριζε τα νέα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που, σε σχέση με τα προπολεμικά, ήταν πραγματική διάλυση, στα όρια της ταπείνωσης. Οι πιο σημαντικές ρυθμίσεις της ήταν:
-Η διατήρηση της Σμύρνης υπό οθωμανική κυριαρχία, αλλά υπό ελληνική διοίκηση. Η ίδρυση τοπικού κοινοβουλίου, το οποίο μετά από πέντε χρόνια θα αποφάσιζε αν θα αιτούνταν στην Κοινωνία των Εθνών την προσάρτηση της Σμύρνης στην Ελλάδα. Για την απόφαση αυτή, αν ήθελε, μπορούσε να διενεργήσει δημοψήφισμα.
-Η προσάρτηση στην Ελλάδα της Ανατολικής Θράκης και των νησιών Ίμβρος, Τένεδος, Λήμνος, Σαμοθράκη, Λέσβος, Χίος, Σάμος και Ικαρία.
-Η προσάρτηση των Δωδεκανήσων στην Ιταλία.
-Ο Συμμαχικός έλεγχος στα Στενά.
-Η συγκρότηση επιτροπής που θα εξέταζε το ζήτημα της αυτονομίας του Κουρδιστάν.
-Η αναγνώριση της Αρμενίας ως ανεξάρτητου κράτους, με σύνορα που θα καθορίζονταν υπό την επιδιαιτησία του προέδρου των ΗΠΑ.
-Ο αφοπλισμός και η αποστράτευση του τούρκικου στρατού.
Ο τότε Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Πουανκαρέ χαρακτήρισε τη Συνθήκη των Σεβρών πιο εύθραυστη και από τις πορσελάνες του εργοστασίου στο οποίο υπογράφτηκε! Και πράγματι, η Συνθήκη αυτή ήταν κυριολεκτικά ένα σχέδιο επί χάρτου, που ήταν αδύνατον να εφαρμοστεί και ούτε καν επικυρώθηκε από κανέναν.
Το πρόβλημα φαινόταν ήδη από τους υπογράφοντες. Τις συνθήκες ειρήνης τις υπογράφουν τα κράτη για να λήξουν την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους. Όμως ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει, αλλά συνεχιζόταν από τις δυνάμεις του Κεμάλ. Έτσι, άλλος υπέγραφε (η σουλτανική κυβέρνηση) και άλλος πολεμούσε (το κεμαλικό κίνημα)!
Αυτό το δεδομένο από μόνο του ακύρωνε, ουσιαστικά, τη Συνθήκη. Οι Δυτικοί ιμπεριαλιστές μοίραζαν εδάφη που δεν κατείχαν. Και αγνοούσαν τόσο την τουρκική αντίσταση, όσο και τους συσχετισμούς που είχαν διαμορφωθεί ανάμεσά τους. Για την Ελλάδα και τις στρατιωτικές, οικονομικές και πολιτικές δυνατότητές της, ούτε λόγος! Τους αρκούσε που η ελληνική κυβέρνηση ήταν τυφλά προσηλωμένη στη Μεγάλη Ιδέα της.
Σχέδια επί χάρτου
Οι Άγγλοι, ήδη πριν τη λήξη του πολέμου, προωθούσαν ένα γενικό σχέδιο που έδινε την Αρμενία στις ΗΠΑ, τα Στενά στη Ρωσία, την Κιλικία στη Γαλλία και τα νοτιοανατολικά παράλια στην Ιταλία και κρατούσε για τους ίδιους τα πετρέλαια της μέσης Ανατολής και, μέσω της πιστής τους Ελλάδας, τη Σμύρνη.
Τον Οκτώβρη του 1917 το σχέδιο έχασε έναν συντελεστή, τη Ρωσία. Τον Ιούνιο του 1919 έχασε άλλον έναν, με την καταψήφιση της Συνθήκης των Βερσαλλιών από το Κογκρέσο. Το δυνάμωμα του κεμαλικού κινήματος άρχισε σιγά σιγά να ξηλώνει και το υπόλοιπο σχέδιο και τις όποιες θεωρητικές ισορροπίες του.
Οι Γάλλοι ήθελαν να αποχωρήσουν από τη Μικρά Ασία και διερευνούσαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν τα συμφέροντα τους μέσω της συνεννόησης με τον Κεμάλ και όχι με τη στρατιωτική ήττα του. Ίσως ήταν οι πρώτοι που εκτίμησαν ότι το κεμαλικό κίνημα είχε πολλές πιθανότητες να επικρατήσει.
Οι Ιταλοί επιχείρησαν από νωρίς να δημιουργήσουν δεδομένα, με την απόβαση τους στην Αττάλεια τον Μάρτιο του 1919, όμως αντιλήφθηκαν γρήγορα το πρόβλημα της παραμονής τους στη Μικρά Ασία και αναζητούσαν λύσεις.
Και όσο για τους Έλληνες, με ενθουσιασμό δέχτηκαν και την πρόταση για απόβαση στη Σμύρνη το 1919 και την πρόταση για την καλοκαιρινή επίθεση του 1920 (προς Προύσα, Ουσάκ, Φιλαδέλφεια), παρότι είχαν ήδη αντιληφθεί τα τεράστια προβλήματα της επιχείρησης και είχαν δει τον κίνδυνο που μεγάλωνε με την ενίσχυση των κεμαλικών.
Και παρόλα αυτά, όλοι αυτοί υπέγραψαν τη Συνθήκη των Σεβρών!
Επιπλέον, η αυτονόμηση του Κουρδιστάν και της Αρμενίας ήταν αδύνατη χωρίς τη στρατιωτική ήττα του κεμαλικού κινήματος, ενώ στο ζήτημα των Στενών επικυρώθηκε ένας συμβιβασμός στη βάση της συμμαχικής κατοχής της Κωνσταντινούπολης, χωρίς, δηλαδή, τους κεμαλικούς, αλλά και έναν άλλον βασικό συντελεστή, τη Σοβιετική Ρωσία.
Στα όρια του κωμικού βρισκόταν, τέλος, ο όρος για αφοπλισμό και αποστράτευση, τη στιγμή που η τουρκική αντίσταση επανδρωνόταν από ολόκληρες μονάδες του οθωμανικού στρατού και εξοπλιζόταν από τις αφύλακτες αποθήκες οπλισμού του Σουλτάνου!
Αντιθέσεις, συμβιβασμοί και τυχοδιωκτισμοί
Η πρωτοβουλία για την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών ανήκε στους Άγγλους, οι οποίοι επέλεξαν να κάνουν ένα άλμα προς τα μπρος, τραβώντας και τους άλλους Δυτικούς. Πέρα από τον τυχοδιωκτικό χαρακτήρα της κίνησης τους, επιδίωκαν να δημιουργήσουν προηγούμενα για την τελική διευθέτηση.
Γνώριζαν, άραγε, πως υπέγραφαν μια συνθήκη καταδικασμένη σε αποτυχία; Γιατί όχι; Εφόσον μπορούσαν να σύρουν και τους Γάλλους σε αυτήν! Ήξεραν πολύ καλά ότι όσα σχέδια και να έκαναν θα παρέμεναν στα χαρτιά όσο δεν είχαν τη στρατιωτική δυνατότητα να τα επιβάλλουν. Οπότε, επιχειρούσαν ακριβώς αυτό και μάλιστα χωρίς άμεση δική τους στρατιωτική εμπλοκή, αλλά χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες του ελληνικού στρατού!
Τα πολιτικά και στρατιωτικά δεδομένα ήταν υπέρ του Κεμάλ, ήδη από τότε (αν όχι από νωρίτερα). Είναι, λοιπόν, τεράστιος ο κυνισμός των Άγγλων να στείλουν έναν λαό στη σφαγή για να προωθήσει τα συμφέροντα τους.
Περίμεναν νίκη των Ελλήνων για λογαριασμό τους; Δεν μπορεί να μην έβλεπαν τις δυσκολίες, πολιτικές και στρατιωτικές. Μάλλον επιδίωκαν τη φθορά και την καθυστέρηση του Κεμάλ, ώστε να ξαναδιαπραγματευτούν και με τους Γάλλους και με τους Ιταλούς, αλλά και με τον ίδιο, από καλύτερες θέσεις. Ακόμα και στην περίπτωση συντριπτικής ήττας των Ελλήνων, σύντομα θα μπορούσαν να τον προσεγγίσουν ξανά. Όπως κι έγινε!
Όσο για τους Γάλλους και τους Ιταλούς, είχαν αποφασίσει να συμβιβαστούν με τις αξιώσεις των Άγγλων στο Ανατολικό Ζήτημα, τουλάχιστον προσωρινά, για να εξασφαλίσουν την υποστήριξη τους στη χαλιναγώγηση της Γερμανίας (οι Γάλλοι) και στην αποκατάσταση εμπορικών σχέσεων με τη Σοβιετική Ρωσία (οι Ιταλοί). Επιπλέον, και οι δύο είχαν ήδη αποφασίσει πως τις επιδιώξεις τους στη Μικρά Ασία θα τις πετύχαιναν με τη συνεννόηση με τον Κεμάλ, τον οποίον εκτιμούσαν νικητή, και όχι με την αντιπαράθεση μαζί του. Ωστόσο, μια στρατιωτική πίεση στον Κεμάλ δεν τους ήταν επιζήμια. Κάθε άλλο...
Η προσέγγιση με τον Κεμάλ, πάντως, είχε και την πλευρά της πίεσης προς τους μπολσεβίκους. Παρά τις ήττες του από τον Κόκκινο Στρατό, το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο δεν είχε πάψει να βλέπει τη λύση του σοβιετικού προβλήματος με στρατιωτικά μέσα. Αυτό θα επιχειρούσαν είκοσι χρόνια αργότερα οι στρατιές του Χίτλερ.
Οι αντιθέσεις Άγγλων και Γάλλων στο Ανατολικό Ζήτημα ουσιαστικά ήταν πιο οξυμένες από ποτέ. Πολλοί μιλούν για κατάρρευση των σχέσεων και της συμμαχίας τους την περίοδο εκείνη και την αμέσως επόμενη. Είναι βέβαιο ότι οι Άγγλοι τραβούσαν το σχοινί και δοκίμαζαν τις αντοχές (και τις ανοχές) των Γάλλων, οι οποίοι σύντομα θα προχωρούσαν στις δικές τους κινήσεις προσέγγισης του Κεμάλ.
Όσο για την ελληνική πλευρά, η Μεγάλη Ιδέα ήταν το μόνο καύσιμο που μπορούσε να κρατήσει όχι μόνο τον στρατό, αλλά και την αστική τάξη και τον λαό στον πόλεμο. Η Συνθήκη των Σεβρών ήταν απαραίτητη για να φανεί ότι ο Μικρασιατικός Πόλεμος μπορούσε να έχει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Σημειωτέον ότι με τα εδάφη που επιδικάζονταν στην Ελλάδα, η συνολική της έκταση θα έφτανε τα 174.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από 120.000 που ήταν τότε, από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η σημερινή έκταση της Ελλάδας είναι μικρότερη, 132.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα...
Η Συνθήκη παρουσιάζεται μέχρι σήμερα από την επίσημη ιστοριογραφία ως η μεγαλύτερη επιτυχία της εξωτερικής πολιτικής του Βενιζέλου, η οποία ήταν σταθερά προσανατολισμένη στην σύμπλευση με τους συμμάχους, όπως και η απόδειξη της διπλωματικής του ικανότητας.
Είναι αλήθεια ότι ο Βενιζέλος ήξερε πολύ καλά ότι αν υπήρχε μια ελπίδα να υλοποιηθεί η Μεγάλη Ιδέα, έστω εν μέρει, αυτή ήταν να συμπέσει με τα συμφέροντα τουλάχιστον μιας από τις βασικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Έτσι, βλέποντας τους Άγγλους να θέλουν να συνεχίσουν τον αγώνα κατά των κεμαλικών, τους «πούλησε» τις ελληνικές μεραρχίες.
Ταυτόχρονα, όμως, ήξερε ότι αν δεν τσακιζόταν η τουρκική αντίσταση, κανένα σχέδιο δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί. Και ήξερε ότι ο ελληνικός στρατός έπρεπε να πετύχει μόνος του αυτόν τον στόχο, γιατί κανένας δεν θα τον βοηθούσε. Είχε, λοιπόν, την εκτίμηση ότι θα τα κατάφερνε; Και μετά; Τι προέβλεπε η διορατικότητα του μεγάλου Έλληνα πολιτικού για το μετά;
Δυστυχώς το μετά δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από αυτό που ήταν. Όπως μάλλον είχε γίνει ξεκάθαρο στους στρατιωτικούς από την πρώτη στιγμή. Τουλάχιστον περισσότερο από τους πολιτικούς.
Το κείμενο είναι περίληψη ενός αποσπάσματος από το βιβλίο για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Εκτός των Τειχών το φθινόπωρο.
Κ.Β.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου