Μαντούδι. Δύο μεγάλες απεργίες

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 938, στις 8/4/2023 

Το Μαντούδι, στη βόρεια Εύβοια, είναι γνωστό για τον μεταλλευτικό πλούτο του. Μια περιοχή που σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του 20^ου αιώνα έδωσε από τα σπλάχνα της πολύτιμα εξαγώγιμα μεταλλεύματα, με τεράστια αξία. Ταυτόχρονα όμως η περιοχή συνέδεσε το όνομά της με μεγάλους αγώνες των μεταλλωρύχων και των οικογενειών τους, με σκληρές απεργίες και άγριες συγκρούσεις. Οι Απρίληδες του 1934 και του 1976 έμειναν στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος για τον ξεσηκωμό των μεταλλωρύχων της περιοχής.

 

Η εταιρεία

Εξορύξεις στην περιοχή γίνονταν από το 19^ο αιώνα. Τα μεταλλεία εκμεταλλεύονταν τότε κυρίως Άγγλοι και Ελβετοί και αργότερα μέρος τής ιδιοκτησίας τους μεταβιβάστηκε σε Έλληνες.

Ο Δημήτριος Σκαλιστήρης ίδρυσε μια τεχνική εταιρεία το 1934. Λίγα χρόνια αργότερα κατάφερε να αγοράσει τις επιχειρήσεις στο Μαντούδι (1947) και να τις γιγαντώσει μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με την οικονομική ενίσχυση της αμερικανικής βοήθειας και του σχεδίου Μάρσαλ. Έτσι στο Μαντούδι λειτουργούσε μία από τις πολλές επιχειρήσεις του συγκροτήματος Σκαλιστήρη που είχε πλέον μεταλλευτικές δραστηριότητες σε όλη την Ελλάδα.

Μετά το 1967 ο Δ. Σκαλιστήρης πεθαίνει και η εταιρεία ανήκει πλέον στο γιο του, Μιχάλη Σκαλιστήρη, ο οποίος μέσα στη Χούντα -με τους πρωτεργάτες της οποίας είχε πολύ καλές σχέσεις- κατάφερε να εκτοξεύσει τον κύκλο εργασιών της, απασχολώντας περισσότερους από 5000 εργαζομένους.

Ο βωξίτης, το νικέλιο και το μαγγάνιο ήταν τα πιο σημαντικά μεταλλεύματα που εξορύσσονταν στα μεταλλεία του. Ειδικά στην περιοχή του Μαντουδίου ένα από τα βασικά προϊόντα ήταν ο λευκόλιθος που εξαγόταν από παλιότερα σε όλο τον κόσμο και χρησιμοποιούνταν στη βαριά βιομηχανία για την επένδυση των υψικαμίνων.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η βιομηχανία Σκαλιστήρη λόγω της διεθνούς κρίσης και του μεγάλου ανταγωνισμού από ξένες αντίστοιχες βιομηχανίες άρχισε να έχει διαρκώς μειούμενα κέρδη, με πολλά χρέη στις τράπεζες και στα ασφαλιστικά ταμεία και κρίθηκε «προβληματική». Τελικά μετά το 1983 η επιχείρηση μπήκε στον Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων, έγινε κρατική και οδηγήθηκε σε εκκαθάριση τη δεκαετία του ’90.

 

1934

Το πρώτο εργατικό σωματείο του Μαντουδίου ιδρύθηκε το 1933. Μέσα σε ένα μόλις χρόνο τον Απρίλη του 1934 κατάφερε να πραγματοποιήσει την πρώτη μεγάλη απεργία και μάλιστα με επιτυχία. Κυρίως οι άθλιες συνθήκες δουλειάς και τα εξευτελιστικά μεροκάματα ήταν η βασική αιτία που ώθησε τους μεταλλωρύχους στην απεργία που ξεκίνησε στις 6 Απρίλη. Απαίτησαν αύξηση στο μεροκάματα, θεσμοθέτηση του 8ωρου και άμεση καταβολή των δεδουλευμένων γιατί σε πολλές περιπτώσεις οι εταιρείες στην περιοχή του Μαντουδίου καθυστερούσαν πολύ την πληρωμή. Επίσης συχνές ήταν και οι απολύσεις συνδικαλιστών εργατών.

Στον Ριζοσπάστη της 7^ης Απρίλη πληροφορούμαστε για το ξεκίνημα της απεργίας: «Σύμφωνα με πληροφορίες από το Μαντούδι, κηρύσσεται αύριο (σήμερα) απεργία 300 μεταλλωρύχων, που δουλεύουν εκεί. Με την απεργία τους οι εργάτες θα διεκδικήσουν την πληρωμή όλων των μεροκάματων, που τους καθυστερούν μήνες τώρα και τα άλλα τους αιτήματα».

Η απεργία συνεχίστηκε για πολλές μέρες. Μάλιστα μπήκαν στον αγώνα κι άλλοι μεταλλωρύχοι από την ευρύτερη περιοχή στην οποία δραστηριοποιούνταν πολλές εταιρείες ελληνικές και ξένες. Υπήρξαν προσπάθειες από την εργοδοσία να μπουν απεργοσπάστες, ελάχιστοι όμως τα κατάφεραν. Επίσης έγιναν και συλλήψεις απεργών, αλλά κάτω από τις διαμαρτυρίες των υπολοίπων αφέθηκαν ελεύθεροι. Κάποια μέλη του ΔΣ του σωματείου κινήθηκαν υπονομευτικά και οι απεργοί έπρεπε να αντιμετωπίσουν κι αυτούς. Στον Ριζοσπάστη της 15^ης Απρίλη αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Οι μεταλλωρύχοι αψηφώντας και χτυπώντας κάθε τρομοκρατικό μέτρο, πρέπει να συνεχίσουν τον αγώνα τους μέχρι τη νίκη και να καθαιρέσουν τον προδότη Τριανταφύλλου που στέκεται εμπόδιο στον αγώνα τους». Ο Τριανταφύλλου ήταν εκλεγμένος στο ΔΣ του σωματείου και δρούσε υπόγεια εναντίον της απεργίας.

Δημιουργήθηκε απεργιακό ταμείο και πραγματοποιήθηκε έρανος για την οικονομική στήριξη των απεργών αλλά και συγκέντρωση τροφίμων από τους κατοίκους της περιοχής. Στις 20 Απρίλη οι απεργοί κατάφεραν να αποτρέψουν την φόρτωση καραβιού με μετάλλευμα.

Τελικά μετά από 18 μέρες απεργίας οι εργοδότες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και να ικανοποιήσουν πολλά από τα αιτήματα των απεργών Ο Ριζοσπάστης στις 3/5 δημοσιεύει άρθρο για τη νίκη των απεργών: «ΛΑΜΠΡΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΡΥΧΩΝ ΜΑΝΤΟΥΔΙΟΥ. Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΡΑΔΕΧΤΗΚΕ ΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΤΩΝ ΑΠΕΡΓΩΝ. […] έληξε με πλήρη νίκη η απεργία των μεταλλωρύχων Μαντουδίου ύστερα από την καλή και αδιάκοπη καθοδήγηση της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας […] Μπροστά στην αποφασιστικότητα των απεργών η εταιρεία δέχτηκε τα αιτήματά τους. Την πληρωμή όλων των καθυστερούμενων μεροκάματων. Την πληρωμή των ημερών της απεργίας. Την επαναπρόσληψη όλων των απεργών και το διώξιμο των 10 απεργοσπαστών που δούλεψαν στους φούρνους. Την αύξηση του μεροκάματου 20%»

 

1976

Μετά την αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς το 1947 οι επιχειρήσεις Σκαλιστήρη έγιναν «κράτος». Ολόκληρη σχεδόν η περιοχή γύρω από το Μαντούδι εξαρτιόνταν από τις επιχειρήσεις αυτές. Ειδικά μέσα στην περίοδο της Χούντας, που η κερδοφορία της εταιρείας εκτοξεύτηκε, ο συνδικαλισμός θεωρούνταν ανεπίτρεπτος και απολύθηκαν πολλοί μεταλλωρύχοι. Οι χαφιέδες του Σκαλιστήρη ήταν πανταχού παρόντες. Τα στελέχη του ήταν πρώην αστυνομικοί και στρατιωτικοί και έλεγχαν όχι μόνο τη ζωή στα εργοστάσια αλλά και στα χωριά. Οι εργαζόμενοι ήταν όλοι φακελωμένοι. Ο Σκαλιστήρης είχε δημιουργήσει και σώμα ιδιωτικών ένοπλων μπράβων για να αστυνομεύουν τους εργάτες.

Το σωματείο είχε καταντήσει ξεκάθαρα εργοδοτικό. Τα μεροκάματα ήταν μικρά και οι συνθήκες εργασίας άθλιες. Η εντατικοποίηση στη δουλειά ήταν πρωτοφανής, τα μέσα προστασίας σχεδόν ανύπαρκτα και τα ατυχήματα συχνά. Μόνο μέσα στο 1974 σημειώθηκαν 3 θανατηφόρα. Οι μεταλλωρύχοι δούλευαν εκατοντάδες μέτρα κάτω από τη γη με ελλιπή εξαερισμό. Οι θάνατοι από καρκίνο και άλλες αρρώστιες ήταν πολύ συνηθισμένο φαινόμενο ακόμα και στις μέσες ηλικίες. Αντίθετα οι ιδιοκτήτες των μεταλλείων είχαν τεράστια κέρδη. Οι κρατικές επιδοτήσεις ήταν παχυλές χωρίς όμως αυτό να αντιστοιχεί σε εκσυγχρονισμό της παραγωγής και των μέσων προστασίας για τους εργαζομένους. Ταυτόχρονα η εξόρυξη γινόταν κυρίως επιφανειακά, αποσκοπώντας στο άμεσο κέρδος, με όλες τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που είχε αυτό.

Μετά την πτώση της Χούντας δημιουργήθηκε καινούριο το σωματείο. Ήταν γενικότερο το αγωνιστικό κλίμα της εποχής και σε μια σειρά από εργοστάσια συγκροτήθηκαν σωματεία με ριζοσπαστικά αιτήματα και ξεκίνησαν μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις.

Η απεργία του 1976 στο Μαντούδι ξεκίνησε στις 30 Μάρτη του 1976 με βασικά αιτήματα των μεταλλωρύχων την υπογραφή συλλογικής σύμβασης εργασίας, τη βελτίωση των συνθηκών δουλειάς και την αύξηση στο μεροκάματο. Από τις πρώτες κιόλας μέρες φάνηκε ξεκάθαρα η στάση της κυβέρνησης ενάντια στην απεργία. Στην ευρύτερη περιοχή επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος και απαγορεύτηκαν όλες οι συγκεντρώσεις στα χωριά και σε όλες τις επιχειρήσεις του Σκαλιστήρη. Μεγάλη αστυνομική δύναμη έφτασε στο Μαντούδι και σημειώθηκαν άγριες συγκρούσεις, με συλλήψεις δεκάδων απεργών και πολλούς τραυματίες. Οι δρόμοι μεταξύ των χωριών της περιοχής ήταν γεμάτοι με κλούβες της αστυνομίας και αύρες. Αστυνομικοί περιπολούσαν μέσα στα χωριά με προτεταμένα όπλα, τρομοκρατώντας τους κατοίκους. Οι κάτοικοι όμως συμπαραστάθηκαν ενεργά στους απεργούς και σε πολλές περιπτώσεις συγκρούστηκαν κι αυτοί με τους ροπαλοφόρους της αστυνομίας, στήνοντας οδοφράγματα.

Η εφημερίδα «Μακεδονία» της 3^ης Απρίλη περιγράφει χαρακτηριστικά το κλίμα τρομοκρατίας: «Αρκετά άτομα ετραυματίσθηκαν στο Μαντούδι της Ευβοίας, όταν ισχυρές δυνάμεις χωροφυλακής κύκλωσαν το χωριό και επιτέθηκαν με κλομπς εναντίον των απεργών και των κατοίκων. Μέσα σε λίγα λεπτά ρίχθηκαν δεκάδες δακρυγόνων. Οι περισσότεροι δρόμοι του Μαντουδίου έχουν αποκλεισθεί από 42 αύρες».

Η εταιρεία, βλέποντας ότι η απεργία δε σταματά, επιστράτευσε απεργοσπάστες και προσπάθησε να τους βάλει με λεωφορείο μέσα στο εργοστάσιο. Οι απεργοί όμως έβαλαν τα ίδια τους τα κορμιά μπροστά στο λεωφορείο και απέτρεψαν την απεργοσπασία. Αργότερα αποδείχθηκε ότι οι απεργοσπάστες ήταν αστυνομικοί με πολιτικά. Μέχρι και ελικόπτερο επιστρατεύτηκε από το οποίο έπεφταν προκηρύξεις του Σκαλιστήρη στα χωριά, καλώντας τους κατοίκους να σπάσουν την απεργία.

Παρά την τρομοκρατία η απεργία συνεχίστηκε μέχρι τις 7 Απρίλη και έληξε χωρίς να ικανοποιηθούν τα αιτήματα των απεργών. Νέες συγκρούσεις ξέσπασαν και μετά τη λήξη της, με συλλήψεις εργατών και κατοίκων αλλά και με καταδίκες των συλληφθέντων.

Οι κινητοποιήσεις όμως των μεταλλωρύχων και των κατοίκων συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια ενάντια στη λειτουργία του εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής με λιθάνθρακα που σχεδιαζόταν να δημιουργηθεί στο παλιό εργοστάσιο του Σκαλιστήρη. Ήταν φανερό ότι ένα τέτοιο εργοστάσιο θα κατέστρεφε ολόκληρη την περιοχή, η οποία είχε αρχίσει να έχει και σημαντική τουριστική ανάπτυξη.

Οι δύο απεργίες στο Μαντούδι, αν και είχαν διαφορετική κατάληξη, σημάδεψαν την ιστορία της περιοχής και έμειναν στις συνειδήσεις των εργατών και των κατοίκων ως δύο ηρωικές προσπάθειες της εργατικής τάξης και του λαού να αλλάξουν τη «μοίρα» τους. Κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος. Ακόμα και στη δεύτερη απεργία, που δεν κατέληξε σε νίκη, οι απεργοί, με ξεκάθαρο ταξικό προσανατολισμό, οργανώθηκαν και συγκρούστηκαν με εργοδοσία και κράτος. Κατάφεραν να αποδομήσουν το αφήγημα της εργοδοσίας ότι η ανάπτυξη της επιχείρησης θα φέρει και την ευημερία στην περιοχή, όπως κατάφεραν να ξεμπροστιάσουν και το ίδιο το κράτος για τον υποτιθέμενο ουδέτερο ρόλο του. Κατάφεραν να αναδείξουν τη μεγάλη αξία της οργανωμένης πάλης και τη μεγάλη αλήθεια ότι στον καπιταλισμό όλα κερδίζονται μόνο με τον αγώνα.

 

Πηγές:

Ριζοσπάστης 1934

Κείμενα και εργασίες στο διαδίκτυο

Εφημερίδες 1976

Σ.Σ.