Δημοσιεύτηκε στην
Προλεταριακή Σημαία φυλ. 939 στις 22/4/2023
Τα μεσάνυχτα της 24-25
Απρίλη του 1974, ένα μέρος του στρατού τής Πορτογαλίας που καθοδηγούνταν κυρίως
από αριστερούς και δημοκρατικούς αξιωματικούς κατεβαίνει με τεθωρακισμένα στους
δρόμους της Λισαβόνας με στόχο να ανατρέψει τη δικτατορία του Καετάνο. Μέσα σε
λίγες ώρες ο λαός της χώρας θα ενωθεί με τους στρατιώτες και θα ανατρέψει τη
μακροβιότερη δικτατορία στην Ευρώπη. Τα γαρύφαλλα που έβαζε ο κόσμος στις
κάννες των όπλων των στρατιωτών έδωσαν το όνομα στην «Επανάσταση των Γαρυφάλλων».
Το δικτατορικό
καθεστώς στην Πορτογαλία κρατούσε από το 1926. Στα 1932 την εξουσία πήρε ο Αντόνιο
Σαλαζάρ και κυβέρνησε μέχρι το 1968. Το καθεστώς, που το ονόμασε «Νέο Κράτος», ήταν
στυγνό φασιστικό, χωρίς δημοκρατικά δικαιώματα και με άγρια καταστολή σε
οποιαδήποτε προσπάθεια αντίστασης. Διώξεις, φυλακίσεις και σκληρά βασανιστήρια
ήταν ο τρόπος που το καθεστώς αντιμετώπιζε το λαό. Μέχρι και στρατόπεδα
συγκέντρωσης δημιουργήθηκαν κατά τα ναζιστικά πρότυπα. Το 1968 ανέβηκε στην
εξουσία ο Μαρσέλο Καετάνο χωρίς να αλλάξει επί της ουσίας τη δικτατορική
διακυβέρνηση.
Μια από τις βασικές
επιλογές της ηγεσίας της χώρας ήταν η παραμονή των πορτογαλικών αποικιών στην
κυριαρχία της, κυρίως στην Αφρική. Οι πόλεμοι της ανεξαρτησίας που ξέσπασαν σ’
αυτές (Μοζαμβίκη, Αγκόλα, Γουϊνέα-Μπισάου κ.α.) αντιμετωπίστηκαν με την
αποστολή πορτογαλικών στρατευμάτων. Η συνέχιση του πολέμου κόστιζε πολύ στην
οικονομία της πιο φτωχής χώρας της Ευρώπης, αφού το 40% του προϋπολογισμού της
αφορούσε τις πολεμικές επιχειρήσεις στις αποικίες της. Από την άλλη, το 25% των
κατοίκων της Πορτογαλίας βρισκόταν σε απόλυτη ένδεια και εξαθλίωση.
Η δικτατορία
στηριζόταν από τους πανίσχυρους γαιοκτήμονες που είχαν στην ιδιοκτησία τους το
μεγαλύτερο μέρος του εδάφους, αλλά και στην καθολική εκκλησία και τα ανώτερα
κλιμάκια του στρατού. Η αστική τάξη της χώρας, πιεσμένη πολιτικά και
οικονομικά, ασφυκτιούσε μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν της δινόταν πολλές ευκαιρίες
για ανάπτυξη, καθώς ένας αστικός εκσυγχρονισμός ήταν έξω από τα άμεσα σχέδια
της δικτατορίας. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια της περιόδου της δικτατορίας είχε
δημιουργηθεί η ΕΟΚ και πολλές χώρες «συνεργάζονταν» ή εντάσσονταν σ’ αυτή, με
προοπτικές ανάδειξης μερίδων των αστικών τους τάξεων. Φυσικά το φασιστικό
κράτος δεν εμπόδισε το ΝΑΤΟ να εντάξει τη χώρα στους κόλπους του.
Μέσα σ’ αυτό πολιτικό
σκηνικό κατώτεροι και μεσαίοι αξιωματικοί του στρατού, έχοντας και τη στήριξη
κάποιων ανώτερων, δημιούργησαν το «Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων» (ΚΕΔ). Βέβαια μέσα
στο ΚΕΔ υπήρχαν πολλές απόψεις σχετικά με το μέλλον της χώρας αφού
αποκατασταθεί η δημοκρατία. Συντηρητικοί, μέλη του Σοσιαλιστικού Κόμματος
(ΣΚΠ), εκπρόσωποι του ρεφορμιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας (ΚΚΠ),
μέλη της επαναστατικής αριστεράς. Μια σημαντική μορφή που αναδείχθηκε μέσα στο
ΚΕΔ ήταν ο αριστερός αξιωματικός (ταγματάρχης) Οτέλο ντε Καρβάλιο που εξέφραζε
την επαναστατική πτέρυγα του Κινήματος.
Τη νύχτα της 25ης
Απρίλη του 1974 το ΚΕΔ προχώρησε σε ένοπλο κίνημα εναντίον της δικτατορίας. Το
σύνθημα δόθηκε τα μεσάνυχτα με τη μετάδοση του τραγουδιού «Grandola, vila
morena» από το ραδιόφωνο και ο στρατός βγήκε στους δρόμους. Αν και υπήρξε
παρότρυνση από την ηγεσία του ΚΕΔ να μείνει ο κόσμος στο σπίτι του, μέσα σε
λίγες ώρες πλημμύρισαν οι δρόμοι με χιλιάδες λαού που ενώθηκαν με τους
στρατιώτες. Το κίνημα ήταν σχεδόν αναίμακτο, αν εξαιρέσουμε 4 νεκρούς πολίτες
που δολοφονήθηκαν σε συγκρούσεις με ένοπλους υπερασπιστές της δικτατορίας. Πολύ
γρήγορα καταλήφθηκαν καίρια σημεία και δημόσια κτίρια στρατηγικής σημασίας (υπουργεία,
τηλεόραση, αεροδρόμιο) και την ίδια κιόλας μέρα ο Καετάνο παρέδωσε την εξουσία
στο ΚΕΔ και Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίστηκε ο συντηρητικός στρατηγός Αντόνιο
ντε Σπίνολα. Κυρίαρχη εκπροσώπηση στη νέα κυβέρνηση είχαν το ΣΚΠ και το ΚΚΠ.
Τους επόμενους μήνες η
Πορτογαλία έγινε πεδίο έντονης ταξικής πάλης. Ο λαός, μετά από πολλά χρόνια
καταπίεσης, βγήκε στο προσκήνιο της ιστορίας και ξεπέρασε τα στενά πλαίσια μέσα
στα οποία ήθελε να περιορίσει τις μεταρρυθμίσεις η κυβέρνηση. Εργάτες
πραγματοποίησαν απεργίες, κατέλαβαν εργοστάσια που τα διαχειρίζονταν οι ίδιοι
μέσα από εργοστασιακά συμβούλια. Άστεγοι κατέλαβαν άδεια σπίτια και βίλες
πλουσίων. Ακτήμονες αγρότες προχώρησαν σε καταλήψεις γης που ανήκε σε μεγάλους
γαιοκτήμονες και σε πολλές περιπτώσεις άρχισαν να την καλλιεργούν όλοι μαζί
χωρίς να τη μοιράσουν, δημιουργώντας συνεταιρισμούς. Μεγάλες απεργίες ξέσπασαν
και στο χώρο των τραπεζοϋπαλλήλων. Μετά από μια μεγάλη κινητοποίηση στις
φυλακές απελευθερώθηκαν οι πολιτικοί κρατούμενοι του προηγούμενου καθεστώτος. Ο
πορτογαλικός λαός άρχισε να οργανώνεται και σε επίπεδο γειτονιάς με λαϊκές
συνελεύσεις για την αντιμετώπιση πολλών σοβαρών προβλημάτων (υγεία, εκπαίδευση,
πολιτισμός κ.α.). Η κυβέρνηση αποφάσισε μια μεγάλη αύξηση των μισθών, χωρίς
όμως να φαίνεται διατεθειμένη να έρθει σε ρήξη με τους καπιταλιστές και την
αστική τάξη. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις παρενέβη ο στρατός για την καταστολή
των απεργιών. Ακόμα και τότε όμως δεν ήταν εύκολο να αντιμετωπιστεί η
μεγαλειώδης λαϊκή εξέγερση. Τμήματα του στρατού δεν ήταν καθόλου πρόθυμα
παίξουν κατασταλτικό ρόλο. Όπως συνέβη με την επιτυχημένη διαδήλωση της
7/2/1975 στη Λισαβόνα ενάντια στις απολύσεις στις μεγάλες καπιταλιστικές
επιχειρήσεις, στην οποία οι στρατιώτες που στάλθηκαν για να προστατεύσουν το
Υπουργείο Εργασίας και την Αμερικανική Πρεσβεία ενώθηκαν με τους διαδηλωτές.
Η επικράτηση των
επαναστατών είχε ως αποτέλεσμα και τη διάλυση της αποικιοκρατικής Πορτογαλίας. Λίγους
μήνες μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων η Γουϊνέα-Μπισάου κέρδισε την
ανεξαρτησία της και τον επόμενο χρόνο η Μοζαμβίκη, η Αγκόλα, το Σάο Τομέ ε
Πρίνσιπε και τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου.
Η συντηρητική πτέρυγα
της κυβέρνησης (Σπίνολα κ.α.) προσπάθησε να αντιδράσει, καλώντας τους υποστηρικτές
της σε κινητοποιήσεις που όμως απέτυχαν. Στα τέλη Σεπτέμβρη ο Σπίνολα αναγκάστηκε
να παραιτηθεί αλλά με τη στήριξη των ΝΑΤΟϊκών (κυρίως των ΗΠΑ και της Δυτ.
Γερμανίας) επιχείρησε πραξικόπημα τον Μάρτη του 1975. Κι αυτό όμως κατέληξε σε
αποτυχία, κάτω από την ισχυρή λαϊκή αντίδραση. Δυο μήνες νωρίτερα στις
29/1/1975 πραγματοποιήθηκαν στρατιωτικές ασκήσεις του ΝΑΤΟ κοντά στις πορτογαλικές
ακτές, με ενδεχόμενη αποβατική άσκηση σε πορτογαλικό έδαφος. Κι αυτή απέτυχε
μετά από μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση.
Οι ριζοσπαστικές
αλλαγές συνεχίστηκαν και το καλοκαίρι του 1975. Το ΣΚΠ του Μάριο Σοάρες βγήκε
ενισχυμένο από τις εκλογές της 25/4/1975. Η νέα κυβέρνηση που στηριζόταν κυρίως
από το ΣΚΠ, το ΚΚΠ και την επαναστατική αριστερά, κάτω από τη λαϊκή πίεση,
αναγκάστηκε να θεσμοθετήσει την κρατικοποίησης της γης, με απαλλοτριώσεις, (ο
Σοάρες αντέδρασε σ’ αυτό και απείλησε με διαδηλώσεις) όπως και την
κρατικοποίηση των τραπεζών και πολλών μεγάλων βιομηχανιών. Επίσης πήρε μέτρα
που αφορούσαν τα εργασιακά δικαιώματα, την ενίσχυση του λεγόμενου «κράτους
πρόνοιας» και το διαχωρισμό Εκκλησίας-Κράτους.
Ήταν όμως φανερό ότι
οι πιο επαναστατικές δυνάμεις (ΚΚΠ(μ-λ), Λαϊκή Ενότητα, μαοϊκά ρεύματα και
άλλοι πρωτοπόροι αριστεροί σχηματισμοί) που είχαν τη διάθεση να ανατρέψουν την
αστική εξουσία, δεν είχαν την οργανωτική συγκρότηση που απαιτούσε αυτή η
κατεύθυνση. Το ρεφορμιστικό ΚΚΠ όχι μόνο δεν ήθελε να παίξει έναν τέτοιο ρόλο
αλλά ανοιχτά προσπάθησε να υπονομεύσει τις λαϊκές κινητοποιήσεις και τη
ριζοσπαστικοποίηση των μαζών. Όπως για παράδειγμα το καλοκαίρι του 1974 με τις
μεγάλες απεργίες στα ταχυδρομεία, στoν εθνικό αερομεταφορέα TAP κ.α. το ΚΚΠ ξεκίνησε μια εκστρατεία
συκοφαντίας και οργάνωσε διαδηλώσεις ενάντια στις απεργίες. Είναι πολύ
χαρακτηριστικές οι τοποθετήσεις του: «Ζούμε σε ένα καπιταλιστικό καθεστώς και
όχι σε ένα σοσιαλιστικό καθεστώς». «Δεν εναπόκειται στους εργαζομένους να
αποφασίσουν ποιος πρέπει ή όχι να εργάζεται σε εταιρείες». «Όχι στην απεργία
για χάρη της απεργίας». Ο ηγέτης του ΚΚΠ Αλβάρο Κουνιάλ έλεγε ότι «Η γενική
απεργία οδηγεί στο χάος». Σε πολλές περιπτώσεις το ΚΚΠ επικαλούνταν τους
κινδύνους των «αριστεριστών», των «προβοκατόρων» και των «τυχοδιωκτών». Αμέσως
μετά ψηφίστηκε νόμος που απαγόρευε τις πολιτικές απεργίες.
Το καλοκαίρι του 1975
το ΣΚΠ του Σοάρες αντιδρώντας στη νέα κατάσταση που έτεινε να γίνει
ανεξέλεγκτη, με τον ίδιο το λαό να βρίσκεται πλέον σε επαναστατική ρότα, αποφάσισε
να άρει τη στήριξή του στην κυβέρνηση και κάλεσε τα πιο συντηρητικά στοιχεία σε
νέες κινητοποιήσεις εναντίον των μεταρρυθμίσεων που κατέληξαν σε συγκρούσεις με
τραυματίες. Ταυτόχρονα στον πορτογαλικό βορά, πραγματοποιήθηκαν πολλές
επιθέσεις ενάντια στα γραφεία αριστερών κομμάτων. Το αποτέλεσμα ήταν να πέσει η
κυβέρνηση και να αναδειχθεί νέα με τη στήριξη πλέον του ΣΚΠ και του
κεντροδεξιού Λαϊκού Κόμματος (ΛΚΠ). Από τότε ανέβηκε στην πρωθυπουργία ο Σοάρες
(ο Καρβάλιο τον χαρακτήρισε εχθρό της επανάστασης) και ξεκίνησε μια όλο και πιο
δεξιά μετατόπιση στο πολιτικό σκηνικό της χώρας, και σταδιακή αποδόμηση των λαϊκών
κατακτήσεων της επαναστατικής περιόδου. Κατά τη διάρκεια της διετούς
πρωθυπουργίας του επέβαλε σκληρή λιτότητα. Μια πολιτική στην υπηρεσία του
κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού. Σύντομα η χώρα θα ξεκινήσει τις διαδικασίες
για να ενταχθεί στην ΕΟΚ.
Αξίζει να αναφερθούμε
και στον Καρβάλιο που, παρά τις αμφιταλαντεύσεις του σε κάποιες κρίσιμες
φάσεις, παρέμεινε ένας επαναστάτης ακόμα και μετά τη στερέωση της αστικής
δημοκρατίας. Το νέο καθεστώς δεν ξέχασε αυτή τη στάση του. Τον απομάκρυνε από
τη θέση τού στρατιωτικού διοικητή της Λισαβόνας και τον συνέλαβε για πρώτη φορά
μετά από ένα αντεπαναστατικό πραξικόπημα μέσα στο στράτευμα στις 25/11/1975. Το
1984 θα συλληφθεί ξανά και θα καταδικαστεί σε 17 χρόνια φυλάκιση με την ψευδή
κατηγορία της συγκρότησης τρομοκρατικών ομάδων. Το 1989 αποφυλακίστηκε με απονομή
χάριτος.
Πηγές
1. Μπροσούρα της Σπουδάζουσας του
ΚΚΕ(μ-λ) (1985) «Πορτογαλία. Η
επανάσταση των Γαρυφάλλων δεν δικάζεται». Σ’ αυτήν περιλαμβάνεται και η
συνέντευξη του Καρβάλιο στην Προλεταριακή Σημαία το 1979. Η μπροσούρα υπάρχει
στον σύνδεσμο: https://drive.google.com/file/d/0Bzt5M52tA6j3Ri1UbTVIQ292U1k/view?resourcekey=0-hOaTm4mPqfm4nCAuzFOUgw
2. Ιστότοπος: https://www.marxists.org/portugues/tematica/2014/06/imprevisto.htm
Σ.Σ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου