Η Σοβιετική Ένωση και η κατασκευή της ατομικής βόμβας

  Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 946, στις 9/9/2023

Στις 29 Αυγούστου 1949 οι σεισμογράφοι κατέγραψαν μια ισχυρή έκρηξη στο έδαφος του Καζαχστάν. Λίγες μέρες αργότερα κατασκοπευτικό αεροπλάνο των ΗΠΑ ανίχνευσε ραδιενέργεια στην ατμόσφαιρα πάνω από τα εδάφη της ανατολικής Σοβιετικής Ένωσης. Η πρώτη σοσιαλιστική χώρα στον κόσμο, η χώρα που συνέτριψε τον ναζισμό στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατάφερε να κατασκευάσει την ατομική βόμβα και να σπάσει τον αμερικανικό μονοπώλιο στα πυρηνικά όπλα.

 

Χιροσίμα και Ναγκασάκι

Στις αρχές Αυγούστου του 1945 οι ΗΠΑ έκαναν τις δύο πρώτες δοκιμές ατομικών βομβών σε ζωντανό στόχο. Η επιτυχημένη δοκιμή της ατομικής βόμβας, λίγες μέρες νωρίτερα στο Αλαμογκόρντο, στην έρημο του Νέου Μεξικού, δεν αρκούσε για να καθιερωθούν ως το πρώτο και μοναδικό κράτος που είχε στα χέρια του μια τέτοια πολεμική ισχύ. Έπρεπε να αποδείξει ότι δε θα δίσταζε και να τη χρησιμοποιήσει.

Οι λόγοι που επικαλέστηκαν οι Αμερικανοί για την αναγκαιότητα αυτής της επιλογής ήταν σαθροί. Ο ισχυρισμός τους, ότι με αυτό τον τρόπο επιταχύνθηκε η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας και απέφυγαν το θάνατο χιλιάδων στρατιωτών που θα απαιτούνταν αν ο πόλεμος συνεχιζόταν, καταρρίπτεται εύκολα. Η Ιαπωνία ήταν στα πρόθυρα της συνθηκολόγησης από τον Απρίλη του 1945, κάτι που γνώριζαν οι Αμερικανοί όχι μόνο λόγω των στρατιωτικών συσχετισμών μετά την ήττα της Γερμανίας αλλά και από υποκλαπέντα μηνύματα. Η Ιαπωνία είχε ήδη χάσει το μεγαλύτερο μέρος της αεροπορίας και του στόλου της. Ήθελε όμως να αποφύγει μια παράδοση άνευ όρων. Η «ευαισθησία» των ΗΠΑ για τις ζωές των στρατιωτών τους δεν πείθει αφού μας είχαν δείξει πολλές φορές ότι δε δίσταζαν να θυσιάσουν χιλιάδες στρατιώτες για να πετύχουν τους πολεμικούς τους σκοπούς ή όποτε το απαιτούσαν τα ιμπεριαλιστικά τους συμφέροντα.

Οι πραγματικοί λόγοι για τη ρίψη των ατομικών βομβών είναι διαφορετικοί. Η ΕΣΣΔ, υλοποιώντας τις συμφωνίες της Τεχεράνης και της Γιάλτας, είχε ήδη ξεκινήσει τη μεταφορά στρατευμάτων το καλοκαίρι του 1945 προς την ανατολική Μαντζουρία και τις Κουρίλες νήσους, ήταν έτοιμη δηλαδή να μπει κι αυτή όπως η Μ. Βρετανία και οι ΗΠΑ στον πόλεμο με την Ιαπωνία. Αυτή η εξέλιξη θα διαφοροποιούσε σημαντικά το μεταπολεμικό συσχετισμό δυνάμεων στην ανατολική Ασία, και οι ΗΠΑ, έχοντας πλέον το πλεονέκτημα της ατομικής βόμβας, ήθελαν να αποτρέψουν την σοβιετική παρουσία στην περιοχή. Άλλωστε η γνωστοποίηση της ύπαρξης της βόμβας και η πετυχημένη δοκιμή της κατά τη διάρκεια της διάσκεψης στο Πότσνταμ (καλοκαίρι του 1945) ήταν η αιτία της αλλαγής στάσης των δυτικών απέναντι στην ΕΣΣΔ.

Το μονοπώλιο των Αμερικανών στα πυρηνικά όπλα και με το δεδομένο της χρήσης τους πάνω σε ανθρώπινο στόχο, με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και όλα τα επακόλουθα της ραδιενέργειας, θα καθιστούσε τις ΗΠΑ ηγεμονεύουσα δύναμη στο μεταπολεμικό στάτους. Τα πυρηνικά όπλα θα ήταν μια μόνιμη απειλή για την ΕΣΣΔ, για τα εθνικοαπελευθερωτικά και επαναστατικά κινήματα και θα λειτουργούσε τρομοκρατικά για όλους του λαούς του κόσμου.

 

Πυρηνικός εκβιασμός

Η ρίψη των δύο βομβών στην Ιαπωνία θεωρήθηκε από τη μεριά των Σοβιετικών ως «πυρηνικός εκβιασμός» και «θανάσιμη απειλή» γι’ αυτό και δόθηκε εντολή για επίσπευση των διαδικασιών κατασκευής μιας αντίστοιχης ατομικής βόμβας.

Μετά την πετυχημένη πυρηνική δοκιμή των ΗΠΑ και το έγκλημα στην Ιαπωνία και όταν το ατομικό όπλο ήταν μονοπώλιο των Αμερικανών, ο Τσόρτσιλ ζητούσε την μονομερή αποχώρηση της ΕΣΣΔ από τα ευρωπαϊκά εδάφη και μάλιστα πρότεινε στη Δύση να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση πριν αποκτήσουν ατομικά όπλα οι Σοβιετικοί. Αργότερα τάχθηκε και υπέρ ενός «προληπτικού πυρηνικού χτυπήματος» κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Από τη μεριά των Δυτικών πλήθαιναν συνεχώς οι φωνές που θεωρούσαν αναπόφευκτο έναν πόλεμο με τους Σοβιετικούς. Ο λόγος του Τσόρτσιλ στο Φούλτον του Μιζούρι τον Μάιο του 1946 όπου ζητάει τη δημιουργία στρατιωτικής συμμαχίας ενάντια στην ΕΣΣΔ και αναφέρεται στο «σιδηρούν παραπέτασμα», όπως και το δόγμα Τρούμαν που διατυπώθηκε τον Μάρτη του 1947 ήταν η τυπική έναρξη του «ψυχρού πολέμου» (στην πραγματικότητα είχε ήδη ξεκινήσει πολύ νωρίτερα).

 

Κατασκοπία ή επιστήμη;

Υπάρχει μια ατελείωτη φιλολογία σχετικά με την κατασκευή της ατομικής βόμβας από τη Σοβιετική Ένωση. Ήταν προϊόν κατασκοπίας ή αποτέλεσμα εξέλιξης της τεχνολογίας και της επιστήμης;

Η πιο διαδεδομένη άποψη είναι αυτή της κατασκοπίας. Μάλιστα υπήρξαν και καταδίκες επιστημόνων που εργάστηκαν στο Λος Άλαμος και αποδείχθηκε ότι παρείχαν πληροφορίες στους Σοβιετικούς. Στην εποχή του μακαρθισμού, ακόμα και ο ίδιος ο Οπενχάιμερ υπήρξε θύμα αυτής της κατάστασης. Η πιο τραγική περίπτωση ήταν αυτή του ζεύγους Ρόζενμπεργκ που εκτελέστηκαν για κατασκοπία.

Η αλήθεια είναι ότι την εποχή εκείνη όντως υπήρχαν διαρροές σχετικών πληροφοριών από και προς όλες τις κατευθύνσεις. Και πράγματι οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες έλαβαν αρκετές πληροφορίες για το ζήτημα της κατασκευής της ατομικής βόμβας. Όμως η κατασκευή της από τη Σοβιετική Ένωση δεν είχε ως κύρια πλευρά την κατασκοπία αλλά την ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης, οι ρυθμοί της οποίας μέσα στα πλαίσια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης απογειώθηκαν. Το γεγονός ότι ενώ στο Λος Άλαμος εργάστηκαν περίπου 20 βρετανοί επιστήμονες, οι οποίοι αμέσως μετά επέστρεψαν στην πατρίδα τους, μεταφέροντας όλη την πυρηνική τεχνογνωσία αλλά η Μ. Βρετανία δεν κατάφερε εκείνη την εποχή να κατασκευάσει την βόμβα, ενισχύει αυτόν τον ισχυρισμό. Για την ιστορία η πρώτη βρετανική πυρηνική δοκιμή έγινε το 1952 τρία χρόνια αργότερα από αυτήν της ΕΣΣΔ, αν και διέθετε πολύ περισσότερες πληροφορίες από τους Σοβιετικούς.

Ας δούμε όμως μερικά ακόμη στοιχεία. Η διάσπαση των πυρήνων του ουρανίου ανακαλύφθηκε το 1938 σε μια εποχή που η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των επιστημόνων ήταν συχνή. Όλες οι μεγάλες χώρες, από τότε ακόμα, μπήκαν στη διαδικασία ανάπτυξης της πυρηνικής επιστήμης και τεχνολογίας. Ήδη από το 1940 δύο σοβιετικοί φυσικοί έστειλαν σχέδιο ευρεσιτεχνίας πάνω στις εκρηκτικές ιδιότητες του ουρανίου.

Το σοβιετικό πρόγραμμα για τις δυνατότητες χρήσης της πυρηνικής ενέργειας ξεκίνησε το 1942, λίγο μετά την έναρξη του σχεδίου Μανχάταν των ΗΠΑ. Το 1946 η Σοβιετική Ένωση δημιούργησε το πρώτο εργαστήριο που ασχολήθηκε με την εφαρμογή της πυρηνικής ενέργειας και την κατασκευή της ατομικής βόμβας με επικεφαλής τους Ι. Κουρτσάτοφ και Γ. Χαριτόν και το 1948 λειτούργησε ο πρώτος βιομηχανικός πυρηνικός αντιδραστήρας. Ήδη ένα χρόνο νωρίτερα ο Μολότοφ ανακοίνωσε ότι δεν υπήρχαν πλέον μυστικά σε σχέση με τα ατομικά όπλα. Από, τότε και μέχρι το 1949 δημιουργήθηκαν δεκάδες αντίστοιχα εργαστήρια που σχετίζονταν με την κατασκευή της βόμβας.

Ακόμα και ο ίδιος ο Τρούμαν μετά την πρώτη δοκιμή των Σοβιετικών το 1949 δήλωσε ότι ήταν αναμενόμενο να αξιοποιηθεί η πυρηνική τεχνογνωσία κι από άλλα κράτη.

Η απόκτηση της ατομικής βόμβας από την ΕΣΣΔ καθώς και η νίκη της κινεζικής επανάστασης την ίδια χρονιά ήταν δύο αξιοσημείωτα γεγονότα που έβαλαν τις βάσεις για μια πορεία αλλαγής των συσχετισμών υπέρ του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.

Στα αμέσως επόμενα χρόνια οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση προχώρησαν στην κατασκευή νέων πιο ισχυρών πυρηνικών βομβών (υδρογόνου). Οι Σοβιετικοί στο διάστημα αυτό τάχθηκαν σταθερά ενάντια στη χρησιμοποίηση των ατομικών όπλων, σε σύμπλευση με το μεγαλειώδες παγκόσμιο φιλειρηνικό κίνημα που δημιουργήθηκε εκείνη της εποχή, χωρίς όμως να βρουν ανταπόκριση από την πλευρά των ΗΠΑ.

Σήμερα που το σοσιαλιστικό στρατόπεδο δεν υπάρχει εδώ και πολλές δεκαετίες και οι πολεμικές αναμετρήσεις φέρνουν ακόμα πιο κοντά το ενδεχόμενο ενός γενικευμένου πολέμου -ακόμα και με πυρηνικά όπλα- είναι ολοφάνερη η ανάγκη ύπαρξης αντιπολεμικού κινήματος ώστε να μπει φραγμός στα καταστροφικά σχέδια των ιμπεριαλιστών.

 

Πηγές

1. «Η σοβιετική ατομική βόμβα. Μια ιστορία επιστήμης, τεχνολογίας, πολιτικής και κατασκοπίας», Χ. Τρικαλινός

2. «Από τη Γιάλτα στο Βιετνάμ», David Horowitz, εκδ. ΚΑΛΒΟΣ

3. «Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου», Ρεμόν Καρτιέ, εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ, τόμος β'

4. «Παγκόσμια Ιστορία», τόμοι Ι₁,Ι₂, Ακαδημία Επιστημών Σοβιετικής Ένωσης, εκδ. Μέλισσα

5. «1917-1953. Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει» Βασίλης Σαμαράς, εκδ. Προλεταριακή Σημαία

6. «Γιάλτα ή Πότσνταμ», Βασίλης Σαμαράς, εκδ. Προλεταριακή Σημαία

Σ.Σ.