Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 961, στις 20/4/2024
Το γνωρίσαμε μέσα από τις ταινίες «Μέρες του ’36» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Πέτρινα χρόνια» και «Το τελευταίο σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη. Το Ιτζεδίν είναι ένα απόρθητο οθωμανικό φρούριο με πανύψηλους μαντρότοιχους που στέκει στην είσοδο του κόλπου της Σούδας. Εκατοντάδες κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι φυλακίστηκαν σ’ αυτό αλλά κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να κρατήσουν ψηλά το φρόνημα και το ηθικό τους.
Χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα από ένα οθωμανό Πασά προς τιμήν του Γιουσούφ Ιζζεντίν, γιού του Σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ. Με τα χρόνια η προφορική γλώσσα τροποποίησε την ονομασία με την οποία τελικά έμεινε στην ιστορία το επιβλητικό φρούριο στην περιοχή Καλάμι Χανίων. Ο ρόλος του αρχικά ήταν η προστασία της περιοχής από πιθανούς εισβολείς αλλά και από τους επίδοξους κρήτες επαναστάτες που εξεγέρθηκαν πολλές φορές μέχρι την αυτονόμηση της Κρήτης και τη δημιουργία της Κρητικής Πολιτείας το 1896. Από τότε, και πολύ περισσότερο τα κατοπινά χρόνια της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή κυρίως πολιτικών κρατουμένων. Από το 1914 υπάρχουν αναφορές (Κορδάτος) για εκτοπίσεις συνδικαλιστών καπνεργατών στο Ιτζεδίν, όπως και για τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο μαζί με μέλη της Σοσιαλιστικής Νεολαίας το 1916. Μετά την ίδρυση του ΣΕΚΕ πολλά μέλη του «φιλοξενήθηκαν» εκεί, κυρίως για την αντιπολεμική τους δράση. Ακόμα και αστοί πολιτικοί όπως ο Βενιζέλος κ.α. κρατήθηκαν στο Ιτζεδίν, ειδικά στα χρόνια του λεγόμενου «Εθνικού διχασμού».
Μετά την ψήφιση του Ιδιωνύμου, δεκάδες φυλακές και τόποι εξορίας σε όλη την Ελλάδα γέμισαν με κομμουνιστές και συνδικαλιστές. Το Φλεβάρη του 1930 οι πρώτοι 18 κομμουνιστές μεταφέρθηκαν στο Ιτζεδίν από τις φυλακές της Αίγινας. Στη συνέχεια πολλοί ακόμα αγωνιστές κλείστηκαν πίσω από τα βαριά σίδερα του απόρθητου φρουρίου όπως ο Βελουχιώτης, ο Μαλτέζος κ.α.
Η ζωή στο Ιτζεδίν ήταν απίστευτα σκληρή. Βασανιστήρια, απομόνωση και αρρώστιες ήταν η καθημερινότητα των αγωνιστών που έπεσαν στα νύχια του κράτους. Το τεράστιο ύψος (πάνω από 6 μέτρα) και το πάχος των μαντρότοιχων που σε πολλές περιπτώσεις έφτανε τα 3,5 μέτρα καθιστούσαν σχεδόν αδύνατη οπουδήποτε σκέψη για απόδραση.
Οι κρατούμενοι οργανώθηκαν δημιουργώντας την Ομάδα Συμβίωσης ή Κολεκτίβα και πάλεψαν ακόμα και μέσα στη φυλακή για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, φτάνοντας το 1934 και σε απεργία πείνας. Μαζί τους στο αγώνα παραστάθηκαν και εργαζόμενοι της περιοχής και το 1932 κατάφεραν να καταργηθεί ένας από τους χώρους απομόνωσης, ο «Θόλος». Αξίζει να παραθέσουμε λίγες γραμμές από το σχετικό δημοσίευμα του Ριζοσπάστη της 19/12/1932 (κρατάμε την ορθογραφία του άρθρου): «ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΛΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΑΣ ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ Ο ΑΠΑΙΣΙΟΣ «ΘΟΛΟΣ» ΤΟΥ ΙΤΖΕΔΙΝ. Ο απαίσιος υγρός και σκοτεινός θόλος του Ιτζεδίν καταργήθηκε κάτω από τις μαζικές διαμαρτυρίες και την εξέγερση της εργατικής τάξης […] Τι είνε ο θόλος του Ιτζεδίν γράψαμε πολλές φορές. Υπόγειες τρύπες 8 μέτρα κάτω από τη γη, όπου το νερό φτάνει μια σπιθαμή. Εκεί μέσα στο πηχτό σκοτάδι και την υγρασία βασανίζονταν τα θύματα της φασιστικής θηριωδίας από το τέρας Μαθιουδάκη, τον διευθυντή των κατέργων του Ιτζεδίν».
Χαρακτηριστική είναι και η αναφορά για τον κομμουνιστή βουλευτή Χαλκογιάννη στο ίδιο δημοσίευμα: «…κάτω από την πίεση της εργατικής τάξης η αντιλαϊκή κυβέρνηση αναγκάστηκε επίσης να διατάξει την μεταφορά από τα κάτεργα του Ιτζεδίν στις φυλακές Συγγρού τον κόκκινο βουλευτή μας σ. Χαλκογιάννη που είνε καταδικασμένος σε 5 χρόνια φυλακή». Ο ίδιος σε γράμμα του κατήγγειλε τις συνθήκες κράτησής του: «Έζησα την ζωή του τάφου στο θόλο του Ιτζεδίν και στα μπουντρούμια τους, αρκετές μέρες, μέσα στο σκοτάδι λυώνοντας από την υγρασία».
Στην Κατοχή το φρούριο χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη αλλά την περίοδο του εμφυλίου ξαναλειτούργησε ως φυλακή πολιτικών κρατουμένων. Το 1948 μεταφέρθηκαν οι πρώτοι 105 πολιτικοί κρατούμενοι από τη Γυάρο και σταδιακά ο αριθμός τους έφτασε τους 400 μέχρι το 1964 που έκλεισε.
Πολλοί ήταν παλιοί αγωνιστές του κομμουνιστικού κινήματος. Ανάμεσά τους ο δικηγόρος Βαρδής Βαρδινογιάννης που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην απόδραση από τις φυλακές των Βούρλων το 1955, ο συγγραφέας Περικλής Ροδάκης, ο ακαδημαϊκός Ευτύχης Μπιτσάκης, ο τραγουδοποιός Πάνος Τζαβέλλας κ.α. Μέχρι και ο Μανώλης Γλέζος φυλακίστηκε στο Ιτζεδίν το 1959 κατηγορούμενος για κατασκοπεία. Στην απομόνωση του Ιτζεδίν άφησε την τελευταία του πνοή και ο Γιώργος Ερυθριάδης, ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ. Αν και ήταν βαριά άρρωστος δεν του προσφέρθηκε καμιά ιατρική βοήθεια και πέθανε από εγκεφαλικό στις 21/1/1963 επί κυβέρνησης Κ. Καραμανλή. Συνολικά 5 πολιτικοί κρατούμενοι του Ιτζεδίν εκτελέστηκαν την περίοδο αυτή δίπλα από τις φυλακές, στο χώρο που σήμερα βρίσκεται το νεκροταφείο Καλαμίου.
Οι συνθήκες διαβίωσης παρέμεναν άθλιες. Πολλοί κρατούμενοι μαζεμένοι σε μικρούς χώρους γεμάτους υγρασία και μούχλα, ακατάλληλα τρόφιμα και νερό, συχνοί εγκλεισμοί στην απομόνωση, αλυσοδέσιμο, αρρώστιες.
Η νέα Κολεκτίβα που δημιούργησαν οι φυλακισμένοι (Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Κρατουμένων) κατάφερε με σκληρό αγώνα να βελτιώσει αρκετά την διαβίωσή τους αλλά και να οργανώσει τη ζωή τους πάνω σε θέματα εκπαίδευσης και πολιτισμού. Οι κρατούμενοι, κάτω από τη μύτη των δεσμοφυλάκων τους, έφερναν μέσα στα κελιά βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά για να μπορούν να ενημερώνονται για την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα και τον κόσμο. Για όσους δεν γνώρισαν γραφή και ανάγνωση οργανώθηκαν μαθήματα σε ένα ευρύ πεδίο θεμάτων όπως γλώσσα, λογοτεχνία, ιστορία, μαθηματικά, μουσική, οικονομία, ξένες γλώσσες κ.α. Ασχολήθηκαν με τέχνες όπως η ζωγραφική αλλά και με κατασκευές. Μέχρι και χειρόγραφη εφημερίδα τοίχου κατάφεραν να φτιάξουν. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι δημιουργήθηκε και θεατρική ομάδα που κατάφερε να ανεβάσει παραστάσεις μέσα στα κελιά. Επίσης γίνονταν ακόμα και ιδεολογικά μαθήματα που αφορούσαν τον μαρξισμό - λενινισμό, όπως και μαθήματα πάνω στην αγροτική παραγωγή και τον συνδικαλισμό.
Η συμπαράσταση του χανιώτικου λαού στους φυλακισμένους αγωνιστές ήταν τεράστια. Μάλιστα μια ομάδα συγγενών κατάφερε να αποτρέψει τη μεταγωγή τους σε άλλες φυλακές.
Το Ιτζεδίν άδειασε το 1964 με τα μέτρα ειρήνευσης του Γ. Παπανδρέου. Όμως με την επιβολή της Χούντας το 1967 οι δικτάτορες το άνοιξαν και πάλι, φυλακίζοντας κυρίως στελέχη της Ένωσης Κέντρου και του ΠΑΚ.
Σήμερα, γίνεται μια προσπάθεια από τους κατοίκους της περιοχής ώστε οι φυλακές του Ιτζεδίν, με τους απροσπέλαστους τοίχους και τα σκοτεινιά κελιά αλλά κυρίως με την ολοζώντανη πρόσφατη ιστορία που γράφτηκε από τους εκατοντάδες αλύγιστους αγωνιστές μέσα σ’ αυτά, να διασωθούν, να αξιοποιηθούν και να αποτελέσουν χώρο ιστορικής μνήμης και πολιτισμού. Παρά τα διάφορα προσκόμματα, οργανώσεις και φορείς των Χανίων κατάφεραν να βρισκόμαστε στην τελική φάση της παραχώρησης του Ιτζεδίν από το ΕΤΑΔ στο Δήμο Χανίων για 40 χρόνια, όμως υπό όρους. Δύσκολο βέβαια το εγχείρημα όχι μόνο γιατί το σύστημα θα ήθελε να σβηστούν από τη συλλογική μνήμη αυτές οι πλευρές του κομμουνιστικού κινήματος των τελευταίων δεκαετιών αλλά και για έναν ακόμα λόγο: το Ιτζεδίν βρίσκεται πολύ κοντά στις στρατιωτικές βάσεις των Αμερικανών στη Σούδα και η οποιαδήποτε ανάδειξή του μέσα από ιστορικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις αναπόφευκτα ενοχλεί.
Δείτε το αξιόλογο ντοκιμαντέρ «Γράμμα από το μέλλον στους ισοβίτες του Ιτζεδίν: Ένα ντοκιμαντέρ για το φρούριο που έγινε φυλακή» https://www.youtube.com/watch?v=aABsTE2oIkU
καθώς και ομιλίες από την εκδήλωση του ΚΚΕ(μ-λ) στα Χανιά που πραγματοποιήθηκε το 2018 στο Ιτζεδίν
https://youtu.be/Ni6n4UjvGJ4?si=FSCsWYsE1Zyu3yOf
https://youtu.be/KVPHyrXtdgg?si=85qf8K8-tIimO5Fg
https://youtu.be/ToQyYUgV8C8?si=T4EPcI9pyv0O2q3s
https://youtu.be/t5xc4VtaJ60?si=ONKCCowpMkgAOaFl
Σημαντική προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας του Ιτζεδίν είναι η μελέτη του Δημήτρη Δαμασκηνού «Το φρούριο Ιτζεδίν στο Καλάμι Χανίων: οχυρό, φυλακή, τόπος ιστορικής μνήμης», εκδ. Παρασκήνιο
Σ.Σ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου