Γυάρος. Το θανατονήσι του Αιγαίου. Να μην επιτρέψουμε από ιστορικός τόπος να γίνει τόπος επενδύσεων

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 967, στις 27/7/2024

Το όνομά της ταυτίστηκε, μαζί με αυτό της Μακρονήσου, με τους πιο σκληρούς τόπους εξορίας και φυλακών που γνώρισαν στον 20^ο αιώνα οι κομμουνιστές και άλλοι λαϊκοί αγωνιστές. Οι τελευταίοι εξόριστοι έφυγαν από τη Γυάρο 24/6/1974, όταν έπεφτε η Χούντα. 50 χρόνια μετά επανέρχεται η συζήτηση να μετατραπεί από ιστορικός τόπος και τόπος θυσίας, σε τόπο τουριστικών επενδύσεων και αιολικών πάρκων.

 

Η Γυάρος ή τα Γιούρα ήταν ένας βράχος καταμεσής του Αιγαίου, ανάμεσα στη Σύρο και την Κέα. Τόπος εντελώς άνυδρος, με ελάχιστα και καχεκτικά δέντρα, έρμαιο του καυτού ήλιου και του δυνατού βοριά που πνέει όλο το χρόνο στην περιοχή και παρασέρνει αρμύρα και σκόνη.

Προσπάθειες για να αποτελέσει τόπο εξορίας έγιναν ακόμα και πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο περιοδικό «Συριανά γράμματα» τεύχος 2,3 αναφέρεται: «Το 1922 η κυβέρνηση σχεδιάζει να μεταβάλει το νησί σε στρατόπεδο ανεπιθύμητων οπλιτών. Οι υγειονομικές υπηρεσίες το κρίνουν ακατάλληλο. Το ίδιο συμβαίνει και το 1937 στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά».

Αυτό το νησί διάλεξε το μοναρχοφασιστικό καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα μετά τη Βάρκιζα και από το 1947 έστειλε χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, κρατούμενους σε άλλες φυλακές, όχι για να ζήσουν αλλά για να πεθάνουν εκεί, κάτω από απίστευτες στερήσεις και απάνθρωπα βασανιστήρια. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η απόφαση για το άνοιγμα του κολαστηρίου στη Γυάρο ήταν απόφαση της κυβέρνησης Δημ. Μάξιμου, μιας κυβέρνησης συνεργασίας 7 κομμάτων, στη σύνθεση της οποίας συμμετείχαν πολλοί γνωστοί πολιτικοί όπως ο Θεμ. Σοφούλης, ο Κ. Τσαλδάρης, ο Π. Κανελλόπουλος, ο Απ. Αλεξανδρής (υπουργός Δικαιοσύνης και παλιό στέλεχος των βενιζελικών), ο Γ. Παπανδρέου (ο μετέπειτα «Γέρος της Δημοκρατίας»), ο Σ. Γονατάς (ιδρυτής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Κατοχή) κ.ά. Είναι σίγουρο ότι υπήρχε σύμπνοια στο χτύπημα του κομμουνιστικού κινήματος.

Στην ίδρυση της Γυάρου σημαντικό ρόλο έπαιξε ο βρετανός αντισυνταγματάρχης Τσάρλς Γουίκαμ, με αξιοσημείωτες περγαμηνές (συμμετοχή στον πόλεμο των Μπόερς, επέμβαση της Αντάντ στην Σοβιετική Ρωσία, αποστολή στην Ιρλανδία κ.ά.)

Στην πρώτη και πιο σκληρή περίοδο της λειτουργίας τής Γυάρου, μέχρι και το 1952 που προσωρινά καταργήθηκε, εκτοπίστηκαν ή καλύτερα φυλακίστηκαν περίπου 12.000 αγωνιστές.

Σύντομα όμως θα ξανανοίξει από το 1955 (κυβέρνηση Παπάγου) με αφορμή την απόδραση των 27 κομμουνιστών από τα Βούρλα και θα κλείσει το 1961 μετά από πιέσεις μέσα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στη φάση αυτή εκτοπίστηκαν περίπου 2.500. Μετά από λίγα χρόνια (στην περίοδο της Χούντας) το κολαστήριο θα ξανανοίξει οπότε και θα εξοριστούν 7.500 κομμουνιστές και πολιτικοί άλλων κομμάτων χωρίς να περάσουν ούτε από δίκη (για «παραθερισμό» όπως κυνικά έλεγε ο Παττακός). (Τα αριθμητικά στοιχεία είναι από τα «Συριανά Γράμματα», τ. 2,3)

Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν οριακές, ειδικά στην πρώτη περίοδο που περιλάμβανε και τον εμφύλιο. Ο χρόνιος υποσιτισμός, η δίψα, οι κακουχίες, η εξαντλητική καταναγκαστική εργασία, οι αρρώστιες όπως η φυματίωση που τους θέριζε, αλλά κυρίως τα καθημερινά βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι κρατούμενοι, είτε ομαδικά είτε ατομικά, ήταν μια συνεχής απειλή για τη ζωή των αγωνιστών. Συνολικά πέθαναν περίπου 100 αλλά η διοίκηση του στρατοπέδου στις περισσότερες περιπτώσεις έστελνε τους ετοιμοθάνατους στο νοσοκομείο της Σύρου, οπότε δεν καταγράφονταν ως νεκροί της Γυάρου. Επίσημα μόνο 22 ήταν οι νεκροί -και οι αντίστοιχοι τάφοι- στο κολαστήριο.

Οι κρατούμενοι κατάφεραν με πολλές προφυλάξεις να καταγράψουν πολλές πλευρές της ζωής τους και της συμπεριφοράς των βασανιστών τους στη Γυάρο, να φυγαδέψουν κρυφά τα χειρόγραφα και όλα να αποτυπωθούν το 1952 στο βιβλίο «Γιούρα. Ματωμένη βίβλος». Επίσης σημαντικό ντοκουμέντο αποτελεί το υπόμνημα των κρατουμένων προς τον υπουργό Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Πλαστήρα το 1951 που κι αυτό εκδόθηκε, με τίτλο «Γιούρα».

Μέσα από αυτές τις μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι ξεκίνησε η κατασκευή της φυλακής από το 1947. Οι πρώτοι κρατούμενοι έμεναν σε σκηνές και ξεκίνησαν σκάβοντας την πέτρα σε μια πλαγιά του βουνού ώστε να διαμορφωθεί το έδαφος, έφτιαξαν δρόμους, τα κτίρια της φυλακής και των ανθρώπων της διοίκησης, τα πολυβολεία και το κτήριο της ηλεκτρογεννήτριας. Οι συνθήκες ήταν απίστευτα δύσκολες και οι εργασίες γίνονταν κάτω από συνεχείς απειλές, βασανιστήρια, χτυπήματα και μαστιγώματα.

Στους 5 όρμους του νησιού δημιουργήθηκαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μέσα από τους λίγους ποινικούς κρατούμενους που υπήρχαν, διάλεξαν την αφρόκρεμα του υπόκοσμου για να εξοπλιστούν και να αναλάβουν την επιτήρηση και τον βασανισμό των εξορίστων. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν δωσίλογοι και αποβράσματα της κοινωνίας που με χαρά δέχτηκαν τον νέο ρόλο τους. Αναφέρουμε μερικά ονόματα βασανιστών που χαρακτηρίστηκαν για την αγριότητά τους. Χαλκιαδάκης, Στράτος, Κομνηνός, Κοντονής, Κολοκάτσης και δεκάδες άλλοι που κυκλοφορούσαν όλη μέρα με ρόπαλα από μπαμπού και επιδίδονταν στο αγαπημένο τους άθλημα, να τα σπάνε πάνω στα κεφάλια των κρατουμένων. Ένας από τους διοικητές τους ήταν ο διαβόητος Γεώργιος Γλάστρας, πρώην βασανιστής στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» στη Θεσσαλονίκη επί Κατοχής. Ήταν ένας θηριώδης τύπος που δεν υπολόγιζε τίποτα όταν βασάνιζε τους κρατουμένους. Από την πρώτη μέρα ξεκαθάρισε τη θέση του: «Δε σας προστατεύει κανένας νόμος. Εδώ αποφασίζω εγώ και ο βούρδουλάς μου». Πολλοί πέθαναν στα χέρια του ή μετά από εντολές του. Το αγαπημένο του βασανιστήριο ήταν η περίφημη «συκιά» στην οποία κρεμούσε τους αγωνιστές από τους αγκώνες και τους βασάνιζε επί μέρες. Πολλοί έμειναν παράλυτοι από τα μεσαιωνικά αυτά μαρτύρια.

Τον Γλάστρα αντικατέστησε ο Μπουζάκης, πρώην διευθυντής των Φυλακών Ανηλίκων στην Κηφισιά. Συστηματοποίησε τα βασανιστήρια και επί των ημερών του το Πειθαρχείο ήταν συνεχώς γεμάτο. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι είχε θητεύσει νωρίτερα στη Μακρόνησο.

Οι βασανιστές και η διεύθυνση των φυλακών επιδόθηκαν σε κλοπές τροφίμων, φαρμάκων, ενδυμάτων και όποιων άλλων πολύτιμων αντικειμένων είχαν οι κρατούμενοι και πολλοί από αυτούς θησαύρισαν. Η πρώτη εμπειρία των αγωνιστών ήταν ένα άγριο ξυλοφόρτωμα τη στιγμή πατούσαν το πόδι τους στο νησί (η περίφημη Υποδοχή) και κατόπιν η κλοπή όσων αντικειμένων θεωρούσαν οι φύλακες ότι άξιζαν.

Ακόμα, όμως, και σ’ αυτή την κατάσταση, οι εξόριστοι κατάφεραν να οργανωθούν και με όπλο την αλληλεγγύη να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες. Αν δεν λειτουργούσαν με αυτό τον τρόπο, οι νεκροί θα ήταν πολλαπλάσιοι. Άλλωστε, ο πρώτος διοικητής του νησιού (Παπαμιχαλόπουλος) έλεγε χαρακτηριστικά: «είστε νεκροί και σας έστειλαν στη Γιούρα για να σας ενταφιάσουν». Και δεν άργησε να επιβεβαιωθεί. Πολύ σύντομα ένας δάσκαλος από την Άμφισσα, ο Π. Κούκερης, βασανίστηκε μέχρι θανάτου.

Οι κρατούμενοι στην πλειοψηφία τους κράτησαν ηρωική στάση, δεν υπέγραφαν δηλώσεις και στάθηκαν με υπομονή και αξιοπρέπεια απέναντι στους βασανιστές τους. Ταυτόχρονα, κατάφεραν να δημοσιοποιήσουν τις καταγγελίες τους (με βαρύ κόστος πολλές φορές) για να μάθει ο υπόλοιπος κόσμος αυτά που διαδραματίζονταν στο «Νταχάου της Μεσογείου». Άλλωστε, ποτέ δεν επιτράπηκε σε δημοσιογράφους ή άλλους πολίτες να μεταβούν στη Γυάρο. Το 1950 εγκαταστάθηκε εκεί ένα κλιμάκιο του Ερυθρού Σταυρού και έτσι δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες και άλλα στοιχεία για τη ζωή στο νησί.

Η Γυάρος χαρακτηρίστηκε το 2001 ως τόπος ιστορικός, με αποτέλεσμα να απαγορευτεί κάθε παρέμβαση στο χώρο (εκτός από αυτή της συντήρησης), χωρίς, όμως, και να γίνει κάποια προσπάθεια να διατηρηθούν τα ιστορικά κτήρια. Όμως, το 2011 με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού αποχαρακτηρίστηκε (εκτός από ένα μικρό μέρος) και ξεκίνησε μια συζήτηση για την τουριστική και βιομηχανική «αξιοποίηση» του νησιού.

Πρόσφατα υπήρξε πρόταση από ιδιωτική εταιρεία κατασκευής κουφωμάτων αλουμινίου, σε συνεργασία με μια ΜΚΟ και το Τεχνικό Επιμελητήριο και υπό την αιγίδα Υπουργείων να ξεκινήσουν «πράσινες» επενδύσεις στο νησί. Με πρόσχημα την αποκατάσταση των φθορών που υπέστησαν τα κτήρια, προτείνουν τη μετατροπή της Γυάρου σε «αυτάρκη κόμβο νερού και ενέργειας». Έχουν το θράσος λοιπόν να μιλάνε για φθορές αυτοί που ευθύνονται για την εγκατάλειψη των κτηρίων εδώ και δεκαετίες και τις καταστροφές που υπέστησαν από τη μετατροπή τού νησιού στη Μεταπολίτευση σε πεδίο βολής του Ναυτικού.

Καταλαβαίνουμε ότι αν προχωρήσει αυτό το σχέδιο δε θα μείνει τίποτα στο νησί που να θυμίζει ό,τι αποτέλεσε τόπο εξορίας και μαρτυρίου χιλιάδων αγωνιστών. Και αυτό είναι που θέλουν οι πολιτικοί απόγονοι των υπευθύνων για όσα έγιναν στη Γυάρο και σε άλλα ξερονήσια της χώρας μας. Να ξεχαστεί η ιστορία. Αν είναι δυνατόν να θαφτεί οτιδήποτε θυμίζει το μαύρο παρελθόν των ελληνικών κυβερνήσεων και τον τρόπο που συμπεριφέρθηκε η αστική τάξη στο λαό μας.

Δεν πρέπει να επιτρέψουμε ένα ακόμη έγκλημα σε έναν τόπο που είναι χαραγμένος με τα εγκλήματα του αστικού κράτους. Δεν πρέπει να υπάρξουν αιολικά πάρκα και ανεμογεννήτριες δίπλα στους τόπους που βασανίστηκαν χιλιάδες αλύγιστοι αγωνιστές. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να γίνουν τουριστικά καταλύματα τα κτήρια που πότισαν με το αίμα τους οι εξόριστοι όταν τα έχτιζαν και όταν βασανίζονταν, για να κερδοφορήσει το μεγάλο κεφάλαιο. Σ’ αυτόν τον άγριο τόπο που καταργήθηκε κάθε νόμος, που η ανθρώπινη ζωή έγινε βορά στις διαθέσεις των πραιτοριανών του μετεμφυλιακού κράτους, εκεί που σε κάθε πέτρα είναι γραμμένη η ιστορία της ταξικής πάλης του τόπου μας δεν υπάρχει ούτε ένα μέτρο για τους ιδιώτες. Η ιστορική μνήμη πρέπει να διαφυλαχτεί.

Σ.Σ.