100 χρόνια από την λαϊκή-αγροτική εξέγερση των Τρικάλων

  

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 978, στις 8/2/2025

Συμπληρώθηκαν στις 2 Φεβρουαρίου 100 χρόνια από την εξέγερση αγροτών και λαού στα Τρίκαλα το 1925, εξέγερση η οποία καταπνίγηκε αιματηρά με 6 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Τι οδήγησε όμως σε αυτά τα γεγονότα και ποια είναι τα διδάγματά της;

 

Μετά την μικρασιατική καταστροφή, η Ελλάδα ήταν μια χώρα που έγλειφε τις πληγές της. Από την μια 1,5 εκατομμύρια πρόσφυγες πάλευαν να ριζώσουν στην Ελλάδα και από την άλλη στρατιώτες που πολεμούσαν επί πολλά χρόνια σε συνεχείς πολέμους (βαλκανικοί, Α παγκόσμιος πόλεμος, εκστρατεία στην Ουκρανία, μικρασιατικός πόλεμος), γυρνούσαν στα σπίτια τους. Οι τραυματίες χωρίς καμία περίθαλψη ή σύνταξη και οι άλλοι ανακάλυπταν ότι καμία πρόβλεψη δεν είχε γίνει για την προστασία των οικογενειών και τον βιοπορισμό τους. Ειδικά οι αγρότες, το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο, δεν είχαν αρκετό κλήρο προκειμένου να συντηρήσουν την οικογένεια τους, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης γινόταν όλο και δυσκολότερες.

 

Με βάση τα παραπάνω, αλλά και το αντιπολεμικό κίνημα που ξέσπασε μετά την φρίκη του Α παγκοσμίου πολέμου, ιδρύθηκαν σχεδόν σε όλη την Ελλάδα Σύνδεσμοι Παλαιών Πολεμιστών, κατά το πρότυπο της Ευρώπης. Τα αιτήματα τους, πέρα από αποζημιώσεις, συντάξεις, περίθαλψη τραυματιών κτλ, ειδικά στις αγροτικές περιοχές είχαν ως προμετωπίδα αναδιανομή της γης και κατάργηση των υπολειμμάτων των τσιφλικιών, τα οποία ήταν κυρίως στα χέρια μοναστηριών. Κινητήρια οργανωτική δύναμη του κινήματος αυτού ήταν το νεαρό τότε ΣΕΚΕ (που σύντομα μετονομάστηκε σε ΚΚΕ). Βέβαια, δεν θα μπορούσε μόνη της μια μικρή κομμουνιστική οργάνωση να σηκώσει το βάρος μιας τέτοιας κίνησης, αν αυτή δεν πατούσε στις πραγματικές λαϊκές ανάγκες και σε σωστά αιτήματα

 

Από τις αρχές του 1923 ως και τα τέλη του 1924, παρατηρείται συνεχής αναβάθμιση της δράσης και των αιτημάτων των Συνδέσμων, οι οποίοι μάλιστα σύμπηξαν και Ομοσπονδία. Ήδη από τα τέλη του 1924 και τις αρχές του 1925 σημειώθηκαν επεισοδιακά μαζικά συλλαλητήρια σε Λάρισα και Λειβαδιά, όπως και καταλήψεις μοναστηριακών κτημάτων ανεβάζοντας το επίπεδο αντιπαράθεσης των Παλαιών Πολεμιστών με το αστικό κράτος.

 

Παρόμοια κατάσταση επικρατούσε και στην περιοχή των Τρικάλων, μια περιοχή με μεγάλο αγροτικό πληθυσμό, αλλά και μεγάλο αριθμό Παλαιών Πολεμιστών. Ας μην ξεχνάμε ότι το 5ο Σύνταγμα Τρικάλων ήταν από τα πιο μπαρουτοκαπνισμένα. Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1925, μετά από παρότρυνση των τοπικών Ενώσεων Παλαιών Πολεμιστών, αγρότες κατέλαβαν μοναστηριακά κτήματα των μονών των Μετεώρων στο χωριό Καστράκι, που βρίσκεται δίπλα στους βράχους. Φυσικά, αμέσως έσπευσαν αποσπάσματα της χωροφυλακής προκειμένου να αποκαταστήσουν την τάξη και ακολούθησαν συμπλοκές. Σε αυτή την ταραγμένη κατάσταση, η Ένωση Τρικάλων των Παλαιών Πολεμιστών, η οποία ήταν άμεσα αναμεμιγμένη στις καταλήψεις αυτές, αποφάσισε να τελεστεί μνημόσυνο στη μνήμη των πεσόντων στους πολέμους στην τότε μητρόπολη των Τρικάλων, την Κυριακή 1 Φεβρουαρίου και συλλαλητήριο την επόμενη μέρα.

 

Έτσι, την Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Δευτέρα ήταν μέρα λαϊκής αγοράς για τα Τρίκαλα, επομένως πολλοί χωρικοί κατέβαιναν στην πόλη. Εκεί, ο Σταύρος Καραγκούνης διάβασε το ψήφισμα της συγκέντρωσης και ακολούθησε διαδήλωση προς την τότε Νομαρχία, σπάζοντας ένα αστυνομικό μπλόκο στην κεντρική γέφυρα της πόλης. Εκεί, αντιπροσωπεία ανέβηκε ως το γραφείο του Νομάρχη, προκειμένου να παραδώσει το ψήφισμα. Αν και οι αφηγήσεις από το σημείο αυτό είναι εντελώς διαφορετικές, ανάλογα την πολιτική σκοπιά όσων μετέφεραν τα γεγονότα, φαίνεται ότι ο Νομάρχης πανικοβλήθηκε και, καθώς η χωροφυλακή αδυνατούσε να απωθήσει τους διαδηλωτές, κάλεσε δυνάμεις του στρατού. Πράγματι, δύναμη περίπου 100 ανδρών του 5ου Συντάγματος, υπό τον Διοικητή του αντισυνταγματάρχη Χρήστο Καβράκο (που το 1941 έγινε γνωστός για την παράδοση της Αθήνας στους Γερμανούς, ενώ συνεργάστηκε με αυτούς, λαμβάνοντας αξιώματα από την κυβέρνηση Τσολάκογλου), έφτασε στο σημείο και απείλησε να ανοίξει πυρ. Οι διαδηλωτές, όμως, δεν διαλύθηκαν, με αποτέλεσμα η απειλή να γίνει πράξη. Από τους πυροβολισμούς έξι άτομα έπεσαν νεκρά, ενώ πολύ περισσότερα τραυματίστηκαν. Οι διαδηλωτές σκόρπισαν στους γύρω δρόμους, ενώ ακολούθησε όργιο συλλήψεων και μεταφορά των συλληφθέντων στη Λάρισα.

Ο αντίκτυπος των γεγονότων ήταν πολύ μεγάλος σε όλη την Ελλάδα, ενώ ο αστικός τύπος έσπευσε να ρίξει την ευθύνη στους κομμουνιστές. Χαρακτηριστική είναι η στάση της τρικαλινής εφημερίδας Θάρρος που έγραψε: «Μετά τα θλιβερά γεγονότα εξακριβούται ότι το κίνημα είχε κομμουνιστικόν και ανατρεπτικόνχαρακτήραν. Εκ των γενομένων προανακρίσεων διαπιστούται ότι το κίνημα ήτο προσχεδιασμένον. Λειτουργούσε ενταύθα επιτροπή της ΤΣΕΚΑ, η οποία το είχε αποφασίσει». Το δημοσίευμα αυτό έχει εκπληκτική ομοιότητα με παρόμοιες δηλώσεις του Κονδύλη λίγες μέρες πριν και δείχνει τον καμβά πάνω στον οποίο κινούνταν η αστική τάξη και τα όργανά της. Η δε αναφορά σε λειτουργία επιτροπής της ΤΣΕΚΑ, της πρώτης μυστικής αστυνομίας της ΕΣΣΔ, μόνο θυμηδία μπορεί να προκαλέσει στον σημερινό αναγνώστη, δείχνει όμως το μέγεθος της προπαγάνδας της εποχής εκείνης.

Πολλοί προχώρησαν περισσότερο. Με αφορμή τη συμμετοχή αρκετών Ισραηλιτών κομμουνιστών στη διαδήλωση, προσπάθησαν να συνδέσουν το αντικομμουνιστικό τους μένος με το αντισημιτικό, εφευρίσκοντας, έτσι, δύο νέους εχθρούς του ελληνισμού. Χαρακτηριστικό αυτής της άποψης ήταν το άρθρο του βουλευτή Τρικάλων Καραλή, δημοσιευμένο και αυτό στο Θάρρος. Φυσικά, τόσο η Ισραηλιτική Κοινότητα Τρικάλων, όσο και ατομικά ή συλλογικά πολλοί Εβραίοι έσπευσαν να αποκρούσουν τις κατηγορίες.

Στη δίκη που έγινε στη Λάρισα τον Μάρτιο του 1925, καταδικάστηκαν 13 από τους 25 συλληφθέντες σε διάφορα έτη φυλάκισης. Οι καταδικασμένοι κλείστηκαν στις φυλακές της Κέρκυρας, ως τη γενική αμνηστία που δόθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας του Πάγκαλου το 1926, οπότε και επέστρεψαν στην πόλη τους.

Διαβάζοντας τον Ριζοσπάστη, αλλά και τοπικές εφημερίδες της εποχής, βλέπουμε ότι οι ποινές φυλάκισης δεν ήταν η μοναδική αντίδραση του Κράτους. Χαρακτηριστικά, οι φυλακισμένοι διαμαρτύρονταν για τις άθλιες συνθήκες κράτησης στη Λάρισα, ενώ η Διοίκηση του Εργατικού Κέντρου Τρικάλων με αίτημά της ζητούσε να της επιστραφούν τα έπιπλα που είχαν κατασχεθεί από τις Αρχές μετά τα γεγονότα. Επίσης, δείγμα της δικαιοσύνης της εποχής ήταν ότι κανείς από όσους δολοφόνησαν ή τραυμάτισαν τους διαδηλωτές όχι μόνο δεν καταδικάστηκε, αλλά ούτε καν διώχθηκε. Θεωρήθηκε ότι όλα όσα έπραξαν ήταν σωστά και σε άμυνα εναντίον εξέγερσης. Φυσικά, οι διαδηλωτές, παρά τα ψεύδη που ακούστηκαν και γράφτηκαν, ήταν άοπλοι και καμία εξέγερση δεν είχε σχεδιαστεί.

Τι έχει να μας διδάξει σήμερα μια εξέγερση που έγινε πριν 100 χρόνια σε μια επαρχιακή πόλη της Ελλάδας; Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται σε ανακοίνωση της Οργάνωσης Τρικάλων του ΚΚΕ (μ-λ) για τα γεγονότα: «Παίρνοντας τη σκυτάλη από τους αγώνες του παρελθόντος λοιπόν, ο λαός πρέπει να αγωνιστεί για να υπερασπίσει τα δικαιώματά του στη δουλειά, στην παιδεία, στην υγεία και στη ζωή. Σε κάθε χώρο δουλειάς, σε κάθε πόλη και σε κάθε γειτονιά χρειάζεται να ορθωθούν τείχη αντίστασης και να ανοιχτούν νέοι δρόμοι διεκδίκησης απέναντι στην αντιλαϊκή και πολεμική λαίλαπα που προωθούν η κυβέρνηση και οι ιμπεριαλιστές. Οι αγώνες των αγροτών τα τελευταία χρόνια ενάντια στον αφανισμό τους, που συνεχίζονται και αυτές τις μέρες, είναι ο καλύτερος οιωνός για τις εποχές που έρχονται. Από κοινού με τους αγώνες που δίνει ο λαός σε πολλά μικρά ή μεγάλα μέτωπα, είναι η μαγιά του μέλλοντος ώστε να μπορέσει να αντιπαλέψει συνολικά την αντιλαϊκή πολιτική, να διεκδικήσει και να ζήσει αξιοπρεπώς, αφέντης στον τόπο του.»