Γροιλανδία. Θερμές αντιπαραθέσεις στη Γη των Πάγων

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 982, στις 5/4/2025

Η Γροιλανδία, το τελευταίο διάστημα, μπήκε στο στόχαστρο των ιμπεριαλιστών και κυρίως ΗΠΑ και Ρωσίας, όχι μόνο για τον τεράστιο ορυκτό της πλούτο (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, σπάνιες γαίες, ουράνιο, πολύτιμα μέταλλα κ.ά.) αλλά κυρίως για τη γεωστρατηγική της θέση. Και μόνο το γεγονός ότι βρίσκεται μεταξύ Ευρώπης-Β. Αμερικής μέσα στον Αρκτικό Κύκλο και πάνω στον πιο σύντομο δρόμο ΗΠΑ-Ρωσίας υπογραμμίζει το μεγάλο ειδικό βάρος της περιοχής στην αντιπαράθεση των ιμπεριαλιστών. Η παρουσία στρατιωτικών βάσεων, που θα λειτουργήσουν είτε ως πρώτη γραμμή άμυνας σε μια ενδεχόμενη πυραυλική-πυρηνική επίθεση είτε και επιθετικά, τοποθετούν το νησί στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής αντιπαράθεσης. Το λιώσιμο των πάγων από την άλλη δίνει νέες δυνατότητες εξόρυξης στο παρθένο και πλούσιο υπέδαφος της αλλά και φιλοδοξίες για άνοιγμα νέων εμπορικών δρόμων Δύσης-Ανατολής. Ακόμα και η Κίνα δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για αυτή την περιοχή ως εναλλακτική διαδρομή για τον «δρόμο του μεταξιού».

Η σύγχρονη ιστορία της Γροιλανδίας ξεκινά με τη συνθήκη του Κιέλου το 1814 με την οποία η Δανία απέκτησε τον πλήρη έλεγχό της, μετατρέποντάς την, ουσιαστικά, σε αποικία της, αν και γεωγραφικά το νησί ανήκει στη Βόρεια Αμερική. Όμως, εξαιρετικά καθοριστική ήταν η περίοδος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, που σηματοδότησε την απαρχή της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στο νησί.

Η Γροιλανδία απέκτησε μεγάλη γεωπολιτική σημασία μετά την κατάληψη της Δανίας από την ναζιστική Γερμανία το 1940. Το αχανές νησί των 2,16 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων (έκταση ίση με το άθροισμα Μ. Βρετανίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Ισπανίας, Ιταλίας) βρέθηκε αποκομμένο από την κατακτημένη μητρόπολη και οι τοπικές αρχές της στράφηκαν προς τις ΗΠΑ για βοήθεια. Καθοριστικό γεγονός, όμως, για την αμερικανική παρουσία στο νησί ήταν μια ναυμαχία που διεξήχθη στο θαλάσσιο στενό μεταξύ Γροιλανδίας και Ισλανδίας, τον Μάιο του 1941. Τότε, το γερμανικό θωρηκτό «Μπίσμαρκ» συνοδευόμενο από το βαρύ καταδρομικό «Πρίγκιπας Ευγένιος» και άλλα μικρότερα πλοία βύθισε το βρετανικό καταδρομικό «Χουντ», τη ναυαρχίδα του βρετανικού ναυτικού. Η βύθιση του βρετανικού πλοίου έγινε μέσα σε λίγα λεπτά με αποτέλεσμα να σκοτωθεί όλο σχεδόν το πλήρωμά του (πάνω από 1400 νεκροί και σώθηκαν μόνο 3). Ήταν ένα τεράστιο πλήγμα για τη θαλασσοκράτειρα Αγγλία που βρήκε όμως την αφορμή για να διεκδικήσει εκτός από την Γροιλανδία και την Ισλανδία (το άλλο νησί του βόρειου Ατλαντικού που ήταν υπό τον έλεγχο της Δανίας).

Τελικά, όμως, ο νέος ανερχόμενος ιμπεριαλιστής (ΗΠΑ) προχώρησε στην κατάληψη της Γροιλανδίας με τη δικαιολογία ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το έδαφός της, ο εναέριος χώρος και τα θαλάσσια περάσματά της από τους Γερμανούς για ναυτικές και αεροπορικές βάσεις που θα απειλούσαν την αμερικανική ήπειρο. Τυπικά υπογράφηκε το 1941 αμυντικό σύμφωνο των ΗΠΑ με τον δανό πρέσβη στην Ουάσινγκτον, Χ. Κάουφμαν (πρέσβη του παλιού καθεστώτος πριν τη γερμανική εισβολή) που παραχωρούσε το δικαίωμα στους Αμερικανούς να δημιουργήσουν στρατιωτικές βάσεις στη Γροιλανδία και να εγγυηθούν την προστασία των 18.000 κατοίκων της (Συμφωνία της Γροιλανδίας). Όπως και έγινε. Αν και οι ΗΠΑ δεν είχαν μπει ακόμα επίσημα στον πόλεμο, η Γροιλανδία απέκτησε αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις που προστάτευαν τις εμπορικές και στρατιωτικές συγκοινωνίες από τα γερμανικά πλοία και υποβρύχια. Δημιουργήθηκαν αεροπορικές βάσεις και σταθμοί ανεφοδιασμού για τα αεροσκάφη που πετούσαν από τις ΗΠΑ προς τη Μ. Βρετανία. Επίσης, κατασκευάστηκαν και μετεωρολογικοί σταθμοί που έδιναν πολύτιμες πληροφορίες για τον καιρό στον βόρειο Ατλαντικό. Υποτίθεται ότι η συμφωνία ήταν προσωρινή αλλά υπήρχε η πρόβλεψη ότι θα μπορούσε να συνεχιστεί και μετά τη λήξη του πολέμου, στην περίπτωση που η αμερικανική ήπειρος εξακολουθούσε να δέχεται στρατιωτική απειλή.

Οι βάσεις των ΗΠΑ δεν έφυγαν ποτέ από το νησί. Αντίθετα, μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου το ενδιαφέρον και οι ορέξεις των ΗΠΑ για τη Γροιλανδία εντάθηκαν, λόγω του Ψυχρού Πολέμου. Το επόμενο που απαίτησαν από τη Δανία ήταν η εξαγορά ολόκληρης της Γροιλανδίας. Το 1946, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χ. Τρούμαν, διαβλέποντας την οξύτητα που θα έπαιρνε ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης στις επόμενες δεκαετίες με τον Ψυχρό Πόλεμο, πρόσφερε 100 εκατομμύρια δολάρια για να την αγοράσει. Η Δανία αρνήθηκε. Όμως, μπροστά στις πιέσεις των Αμερικανών, αναγκάστηκε λίγο αργότερα να συμφωνήσει στην επόμενη απαίτηση τους. Το 1951 υπογράφηκε στην Κοπεγχάγη συμφωνία ΗΠΑ-Δανίας με την οποία οι Αμερικανοί αποκτούσαν το δικαίωμα να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους εγκαταστάσεις και να έχουν πλήρη ελευθερία κινήσεων στο νησί.

Το 1951 κατασκευάστηκε κοντά στην πόλη Thule (Pituffik το παραδοσιακό ιθαγενές όνομα), στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, η πιο σημαντική και πιο μεγάλη βάση των ΗΠΑ, 1200 χιλιόμετρα από τον Βόρειο Πόλο. Η δανική κυβέρνηση, για την κατασκευή της, υποχρέωσε τους ιθαγενείς κατοίκους της περιοχής να μετεγκατασταθούν 130 χιλιόμετρα βορειότερα. Έτσι μεταξύ 1952 και 1953, όλοι οι κάτοικοι του Pituffik και του κοντινού Dundas μεταφέρθηκαν βίαια στη νέα πόλη, γνωστή εκείνη την εποχή ως New Thule. Μάλιστα, αναγκάστηκαν να ζήσουν σε σκηνές για πολλούς μήνες μέσα στον πολικό χειμώνα.

Η βάση αυτή είχε ως κύριο ρόλο την έγκαιρη προειδοποίηση από πυραυλικές επιθέσεις (BMEWS, Ballistic Missile Early Warning System), όπως επίσης και την εποπτεία του διαστήματος μέσω δορυφόρων. Σύντομα μεταφέρθηκαν εκεί ραντάρ και άλλα εξελιγμένα συστήματα ελέγχου των σοβιετικών κινήσεων στην Αρκτική. Υπήρξε, επίσης, ένα άκρως απόρρητο πρόγραμμα (Project Iceworm), χωρίς την έγκριση της Δανίας, που στόχευε στην εγκατάσταση ενός δικτύου κινητών χώρων εκτόξευσης πυρηνικών πυραύλων κάτω από τον πάγο. Οι πύραυλοι αυτοί θα μπορούσαν να επιβιώσουν από ένα πρώτο χτύπημα και στη συνέχεια να πλήξουν τη Σοβιετική Ένωση. Η αποκάλυψη έγινε στις 21/1/1968 όταν ένα βομβαρδιστικό B-52 της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας συνετρίβη στη βόρεια Γροιλανδία, 11 χιλιόμετρα νότια της αμερικανικής βάσης. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι τα ραδιενεργά συντρίμμια των τεσσάρων πυρηνικών βόμβων που μετέφερε ήταν ακίνδυνα, χωρίς φυσικά να γίνουν πιστευτοί.

Ανοίγοντας μια παρένθεση να αναφέρουμε ότι δεν ήταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ επεδίωκαν την εξαγορά και κατοχή της Γροιλανδίας. Οι πρώτες σκέψεις έγιναν τον 19^ο αιώνα από έναν παλιότερο πρόεδρο τον Α. Τζάκσον. Στη βάση του δόγματος Μονρόε (απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ στο δυτικό ημισφαίριο) θεώρησε ότι έπρεπε να σκεφτούν πολύ σοβαρά οι ΗΠΑ τις οικονομικές επενδύσεις στην πλούσια γη της Γροιλανδίας, κυρίως σε αλιεία και ορυκτά.

Την ίδια περίπου περίοδο (1867) οι ΗΠΑ εξαγόρασαν την Αλάσκα από την τότε Ρωσική Αυτοκρατορία και την επόμενη χρονιά άρχισαν να ενδιαφέρονται ακόμα και για την Ισλανδία. Ο στόχος δεν ήταν μόνο οικονομικός. Αν πετύχαινε η εξαγορά της Γροιλανδίας θα άνοιγε ο δρόμος για την προσάρτηση του Καναδά και την υλοποίηση ενός από τους στόχους των ΗΠΑ, την δημιουργία ενός γιγάντιου κράτους ίσο σε έκταση με την ρωσική αυτοκρατορία.

Για να επανέλθουμε στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ έκαναν εκ νέου προτάσεις για αγορά της Γροιλανδίας που, όμως, δεν ευοδώθηκαν. Αντίθετα, υπήρχε πίεση από τους ιθαγενείς κατοίκους της για ανεξαρτησία από τη Δανία, ώστε να καθορίσουν οι ίδιοι το μέλλον τους. Αυτό που κατάφεραν ήταν να παραχωρηθεί καθεστώς αυτονομίας το 1979. Το Βασίλειο της Δανίας, όμως, θα εξακολουθούσε να έχει τον πρώτο λόγο σε ζητήματα οικονομίας, εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, όπως και σήμερα.

Τρεις δεκαετίες αργότερα δόθηκε το δικαίωμα στους κατοίκους της Γροιλανδίας να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους μέσω δημοψηφίσματος. Αυτό θεωρητικά θα δυσκόλευε την εξαγορά της από τις ΗΠΑ αφού τον πρώτο λόγο πλέον θα είχε ο λαός του νησιού.

Φτάνοντας στη σημερινή εποχή, ο Ν. Τραμπ επανέφερε το 2019 την συζήτηση για αγορά του νησιού στην πρώτη του θητεία και με ακόμη πιο επιτακτικό τρόπο στη δεύτερη. Η πρόταση απορρίφθηκε εκ νέου από τη δανική κυβέρνηση. Μάλιστα, για να φανεί ότι τάχα η αμερικανική κυβέρνηση σέβεται τον πολιτισμό των ιθαγενών, τον Απρίλη του 2023 μετονόμασε την βάση από Thule Air Base σε Pituffik Space Base.

Πριν από λίγες μέρες (28/3/2025), ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Βανς περιόδευσε στη βάση για να δείξει για ακόμα μια φορά το αυξημένο ενδιαφέρον της κυβέρνησης Τραμπ για εξαγορά της Γροιλανδίας. Την ώρα που ο Βανς μιλούσε στη στρατιωτική βάση, ο Τραμπ ανέβαζε στα κοινωνικά δίκτυα ένα βίντεο για να αναδείξει τους δεσμούς ΗΠΑ-Γροιλανδίας. Το βίντεο αναφέρεται στη βύθιση ενός αμερικανικού πλοίου από ένα γερμανικό υποβρύχιο το 1943. Το πλοίο του αμερικανικού ναυτικού μετέβαινε στη Γροιλανδία για να αποτρέψει την ναζιστική εισβολή.

Στη συνέχεια, κάνοντας τους απαραίτητους (ανιστόρητους) παραλληλισμούς, ο αφηγητής προβάλει τις σύγχρονες απειλές που αντιμετωπίζει το νησί από τους «νέους εχθρούς της ανθρωπότητας», τους Ρώσους και τους Κινέζους, για να καταλήξει, μέσα από επική μουσική επένδυση, στο επίδικο: «Η Αμερική θα σταθεί στο πλευρό της Γροιλανδίας». Εμείς θα συμπληρώναμε: «Είτε με το γάντι είτε με τη γροθιά».

Σ.Σ.