Με το φιλεντέμ στα χείλη. Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε

Ο λαός της Κρήτης είναι γνωστό ότι από την πρώτη στιγμή αντιστάθηκε στους Γερμανούς με τη συμμετοχή του στη μάχη της Κρήτης το 1941. Η αντίσταση αυτή συνεχίστηκε με διάφορους τρόπους ώς την πλήρη απελευθέρωση του νησιού το Μάιο του 1945, όταν παραδόθηκε και η τελευταία γερμανική φρουρά στα Χανιά.

Ο υποστράτηγος Κράιπε ανάμεσα στους απαγωγείς του Πάρτικ Λη Φέρμος (δεξιά) και Γουίλιαμ Μος (αριστερά)

Το νησί είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία και η αντίσταση εκδηλώθηκε με πολλούς τρόπους. Αρχικά πολλοί στρατιώτες της Κοινοπολιτείας διασώθηκαν από την αιχμαλωσία και φυγαδεύτηκαν στην Αίγυπτο. Επίσης, υπήρξαν από την αρχή σύνδεσμοι που πληροφορούσαν τους Συμμάχους για τις κινήσεις των Γερμανών. Και οι Βρετανοί όμως έσπευσαν να στείλουν κατασκόπους στο νησί, προκειμένου να έχουν γνώση της κατάστασης, αλλά και να συντονίσουν τυχόν σαμποτάζ.

Η πιο σημαντική μορφή του αγώνα όμως ήταν η ένοπλη. Στην Κρήτη θα υπάρχει η εξής ιδιαιτερότητα: Το ΕΑΜ δεν θα κυριαρχεί όπως στην υπόλοιπη Ελλάδα και θα «συγκατοικεί» στα βουνά της Κρήτης με τις ομάδες της ΕΟΚ, οι οποίες θα έχουν και τις μεγαλύτερες διασυνδέσεις με τους Άγγλους στην Αίγυπτο. Αυτή η ιδιαιτερότητα θα φανεί αργότερα και στις μετεμφυλιακές οθόνες του κινηματογράφου. Επειδή δεν μπορούσε να θαφτεί το μεγαλειώδες κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, ούτε όμως και να προβληθεί η δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, η πλειοψηφία των ταινιών που αναφέρονταν στην Αντίσταση είχαν ως φόντο την Κρήτη, μιλώντας αόριστα για την κρητική λεβεντιά, παρά για τις πραγματικές συνθήκες της Αντίστασης.

Οι Γερμανοί από την πρώτη στιγμή έδειξαν τη σκληρότητά τους, αλλά και την αποφασιστικότητα να διατηρήσουν τον έλεγχο του νησιού, όμως και οι Κρητικοί την πρόθεσή τους να απελευθερώσουν το νησί τους. Πολλές σελίδες θα μπορούσαν να γραφούν για πτυχές της Αντίστασης στην Κρήτη, μία όμως είναι ιδιαίτερη: Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε στις 26 Απριλίου του 1944.

Η ομάδα στον Ψηλορείτη κατά την διαφυγή της. Ο Κράιπε διακρίνεται με το καπέλο.

Διοικητής των γερμανικών δυνάμεων στο νησί ήταν ο Φρίντριχ Μίλερ, γνωστός και ως ο σφαγέας της Κρήτης, ο οποίος εκτελέστηκε μεταπολεμικά για τα εγκλήματά του. Η άνοιξη του 1944 όμως ήταν μια περίοδος κατά την οποία οι Γερμανοί ήταν στριμωγμένοι. Στα πολεμικά μέτωπα οι Σοβιετικοί προέλαυναν στα ανατολικά, οι Αγγλοαμερικάνοι προχωρούσαν στην Ιταλία, ενώ στην Ελλάδα η αντίσταση θέριευε σε πόλεις και χωριά. Έτσι, πάρθηκε η απόφαση από τη SOE, την ομάδα ειδικών αποστολών των Άγγλων, να πραγματοποιηθεί μια παράτολμη ενέργεια που θα τάραζε τους Γερμανούς: Να απαχθεί ο Μίλερ και να καταλάβουν έτσι οι κατακτητές ότι δεν είναι ασφαλείς πουθενά, όσο ψηλά κι αν βρίσκονται.

Για το λόγο αυτόν έπεσε με αλεξίπτωτο στο νησί ο Πάτρικ Λη Φέρμορ το Φεβρουάριο του 1944, ενώ η ομάδα συμπληρώθηκε τον Απρίλιο, ύστερα από πολλές περιπέτειες. Ο Φέρμορ δεν ήταν κάποιος τυχαίος. Γνώστης της Ελλάδας και της ελληνικής γλώσσας ήδη από τη δεκαετία του 1930, υπήρξε σύνδεσμος των Βρετανών με τα ελληνικά στρατεύματα στην Αλβανία, ενώ είχε πάει στην Κρήτη άλλες δύο φορές κατά τη διάρκεια της κατοχής. Είχε πάρει το ψευδώνυμο «Μιχάλης», επικράτησε όμως το «Φιλεντέμ», επειδή στον Φέρμορ άρεσε ιδιαίτερα αυτό το παραδοσιακό κρητικό τραγούδι.

Όταν συγκεντρώθηκε η ομάδα, πληροφορήθηκαν ότι ο Μίλερ είχε αντικατασταθεί από τον Χάινριχ Κράιπε, αποφάσισαν όμως να ολοκληρώσουν το τόλμημα, παρά την αλλαγή στόχου. Φυσικά, τίποτα δεν μπορούσε να γίνει χωρίς τη βοήθεια των ντόπιων. Έτσι, η ομάδα μετακινήθηκε προς την κατοικία του Κράιπε, τη βίλα «Αριάδνη» στην Κνωσό, και έκανε αναγνώριση της περιοχής με τη βοήθεια Κρητικών, όπως ο Ακουμανιάκης, ο Χναράκης, ο Ζωιδάκης και άλλοι. Αποφασίστηκε ότι ήταν αδύνατο να γίνει έφοδος στην καλά φρουρούμενη βίλα. Έτσι, θα τον συλλάμβαναν κατά τη διάρκεια της μετακίνησής του προς το σπίτι του από το αρχηγείο της Μεραρχίας στις Αρχάνες.

Πράγματι, προμηθεύτηκαν γερμανικές στολές και περίμεναν την κατάλληλη μέρα, για την ακρίβεια νύχτα, στην οποία το αυτοκίνητο που μετέφερε τον Κράιπε δεν θα είχε συνοδεία. Σε ένα σταυροδρόμι που είχε επιλεγεί εκ των προτέρων, η ομάδα είχε ειδοποιηθεί από παρατηρητές ότι το αυτοκίνητο του Κράιπε πλησίαζε. Με τις γερμανικές στολές προσποιήθηκαν τους τροχονόμους και ζήτησαν τα στοιχεία των επιβατών. Μόλις ο Κράιπε έδειξε την ταυτότητά του, συνέλαβαν τον υποστράτηγο και τον κάθισαν στο πίσω κάθισμα φρουρούμενο. Ο Φέρμορ φόρεσε το καπέλο του Γερμανού και ξεκίνησαν να περάσουν το Ηράκλειο και να κατευθυνθούν προς Ρέθυμνο. Πέρασαν από 22 σημεία ελέγχου χωρίς να γίνει αντιληπτή η απάτη, κυρίως επειδή το προηγούμενο διάστημα ο Κράιπε ήταν αγενής με τους στρατιώτες ελέγχου. Έτσι, με τη θέα και μόνο του αυτοκινήτου, οι στρατιώτες το άφηναν να περνάει χωρίς έλεγχο.

Το αυτοκίνητο έστριψε προς τα Ανώγεια και σταμάτησε στα Χειλιανά. Από εκεί, με τον πολύτιμο κρατούμενο κατευθύνθηκαν προς τα Ανώγεια, όπου και ξεκουράστηκαν πριν συνεχίσουν την πορεία τους προς τον απάτητο Ψηλορείτη. Από εκεί και πέρα ξεκίνησε μια περιπέτεια πολλών διαστάσεων. Αρχικά η ομάδα έπρεπε να αποφύγει τους Γερμανούς που χτένιζαν όλο το νησί για να βρουν τον Κράιπε. Κατά δεύτερον, έπρεπε να κατευθυνθούν σε ένα παραλιακό μέρος και, τρίτον, να έρθουν σε επαφή με τις συμμαχικές δυνάμεις προκειμένου κάποιο πλωτό μέσο να τους παραλάβει και να τους στείλει με ασφάλεια στην Αίγυπτο.

Με τη βοήθεια ντόπιων μαντατοφόρων, αλλά και με στρατιωτική υποστήριξη τόσο της ΕΟΚ όσο και του ΕΛΑΣ, η ομάδα περιπλανήθηκε στην Κοιλάδα του Αμαρίου και κατηφόρισε προς τη Νότια Κρήτη. Με πολλούς κινδύνους κατάφερε τελικά να έλθει σε επαφή με το Αρχηγείο και στις 14 Μαΐου επιβιβάστηκε σε πλοίο στην παραλία του χωριού Ροδάκινο. Εκτός από τους απαγωγείς και τον Κράιπε, επιβιβάστηκαν άλλοι δύο γερμανοί αιχμάλωτοι και ένας σοβιετικός λιποτάκτης.

Σαν να μην έφτανε αυτή η κακή είδηση για τους Γερμανούς, την επόμενη μέρα συνέβη και άλλο άσχημο γεγονός γι’ αυτούς. Στη Λακωνία, μέλη του 8ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ σκότωσαν σε ενέδρα τον υποστράτηγο Κρεχ, διοικητή της 41ης Μεραρχίας.

Δύο χαμένοι στρατηγοί σε δύο μέρες ήταν μεγάλο πλήγμα για την τιμή της Βέρμαχτ. Έπρεπε τα αντίποινα να είναι πολύ βαριά. Και αυτά δεν άργησαν να βρεθούν ανάμεσα στους εκατοντάδες κομμουνιστές που βρίσκονταν φυλακισμένοι στο Χαϊδάρι. Από αυτούς, επιλέχτηκαν 200.

Μετά την απαγωγή

Όπως είναι λογικό, η απαγωγή προξένησε μεγάλη εντύπωση σε ολόκληρη την Ευρώπη και ο Φέρμορ με το συνεργάτη του, Γουίλιαμ Μος, τιμήθηκαν με παράσημα. Οι Γερμανοί ξέσπασαν στον άμαχο πληθυσμό, όπως ήταν αναμενόμενο, αλλά αυτό σε τίποτα δεν λύγισε το ηθικό των κατοίκων. Ο ίδιος ο Φέρμορ μετέφερε την απάντηση ενός ηλικιωμένου από τα Ανώγεια στο ενδεχόμενο να κάψουν οι Γερμανοί το σπίτι του: «Θα τα καίνε για μία μέρα. Και μετά τι; Το σπίτι μου έχει καεί τέσσερις φορές από τους Τούρκους· άσ' τους να το κάψουν και για πέμπτη! Κι έχουν σκοτώσει πολλά μέλη της οικογένειάς μου. Κι όμως, είμαι ακόμα εδώ! Γεμίστε τα ποτήρια σας!».

Η απαγωγή αποτέλεσε υπόθεση για την ταινία του 1957 I’ll Met by Moonlight, ενώ για την υπόθεση έχουν γράψει βιβλία ο Μος, ο Φέρμορ και ο Ψυχουντάκης, ένας από τους αγγελιοφόρους της ομάδας. Επίσης πολλά ντοκιμαντέρ έχουν θέμα την απαγωγή αυτή, ενώ το 1972, στην εκπομπή του Νίκου Μαστοράκη «Αυτή είναι η ζωή σου», στο κανάλι της ΥΕΝΕΔ, ο Κράιπε συνάντησε ξανά τους απαγωγείς του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Λη Φέρμορ ώς το τέλος της ζωής του ζούσε μεγάλο διάστημα σε ένα υπέροχο σπίτι στην Καρδαμύλη της Μάνης, ενώ γοητευμένος από τη χώρα μας έχει γράψει αρκετά βιβλία για περιοχές και συνήθειες του τόπου μας.

Πέθανε σε ηλικία 96 ετών το 2011, γεμάτος τιμές τόσο από τη Βρετανία όσο και από την Ελλάδα.

Κώστας Μιχαλάκης