Η ονομασία του ιστολογίου είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βασίλη Σαμαρά "1917-1953, Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει"

Σάββατο 3 Μαΐου 2025

Aπό το συνήθη τόπο εκτελέσεων, στον ασυνήθη τόπο ταφής

Ομιλία του Γιάννη Χατζη εκ μέρους της ΚΟΘ του ΚΚΕ(μ-λ) στο Γεντί Κουλέ, 27 Απρίλιου 2025, σε εκδήλωση για τους εκτελεσμένους κομμουνιστές και αγωνιστές





Τίποτα δεν θυμίζει στους περαστικούς της οδού Επταπυργίου και στους κατοίκους των γύρω οδών, ότι η πλαγιά πίσω από το Γεντί Κουλέ κι ο χώρος που βρίσκονται τα σπίτια τους και το παρακείμενο σχολείο, υπήρξαν χώρος εκτελέσεων και ταφής δεκάδων κομμουνιστών αγωνιστών.



Το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) από Βυζαντινό και Οθωμανικό φρούριο, μετατράπηκε το 1890 σε φυλακή απάνθρωπη, και συνέχισε να είναι τέτοια στα 100 χρόνια ζωής της. Συναγωνίζονταν σε αθλιότητα το άλλο κάτεργο της χώρας το Ανάπλι. Υπήρξε το δεσμωτήριο και το καλαστήριο συνάμα, αγωνιστών της Κατοχικής Αντίστασης και της Εμφυλιακής περιόδου. Όσοι βγαίναν από το Γεντί Κουλέ ήταν σκιές παρά άνθρωποι και πολλοί από αυτούς που περνούσαν την πόρτα της απάνθρωπης φυλακής, οδηγούνταν παραδίπλα στο λεγόμενο “συνήθη τόπο εκτελέσεων”, όπου μετά τη δολοφονία τους, πετιόταν κυριολεκτικά ομαδικά, σε ομαδικούς τάφους σ' έναν ασυνήθη τόπο ταφής.




Οι κρατούμενοι στοιβάζονταν σε ανήλιαγα, υγρά κι αποπνιχτικά κελιά και μαστίζονταν από πνευμονικές ασθένειες. Η τροφή που τους παρέχονταν ήταν ανεπαρκής και δεν υπήρχε καθόλου ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Μάλιστα σ' όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της φυλακής, συχνά ξεσπούσαν στάσεις και διαμαρτυρίες των κρατουμένων, ιδίως των πολιτικών, που πάντα καταστέλλονταν βίαια. Το 1947 οι αγανακτισμένοι κατάδικοι διαμαρτύρονται έντονα. Η απάντηση της διοίκησης των φυλακών ήταν η τρομοκρατία και η κακοποίηση των πολιτικών κρατουμένων, ο εγκλεισμός στην απομόνωση δοξασμένων καπεταναίων και στελεχών του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ. Τελικά ο στρατός και η χωροφυλακή με όπλα, μαχαίρια και γκλομπς εφόρμησαν βίαια στα κελιά και σακατεύοντας κυριολεκτικά τους άοπλους δημοκράτες επέβαλαν την καταστολή των διαμαρτυριών. Ήταν Μεγάλη Τετάρτη του 1947. Ένα χρόνο μετά τα γεγονότα, 23 κρατούμενοι παραπέμφθηκαν σε δίκη με χαλκευμένες κατηγορίες. Μεταξύ των κατηγορουμένων δικάζονταν και άτομο που δεν παρευρίσκονταν στα γεγονότα γιατί είχε μεταχθεί σ' άλλες φυλακές. Τόσο αμερόληπτα και δίκαια!

Στα απάνθρωπα κελιά του το Επταπύργιο φιλοξένησε πολιτικές προσωπικότητες (Ν. Ζαχαριάδης, Μάρκος Βαφειάδης), ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών (Μανώλης Αναγνωστάκης), αλλά και διάσημους ληστές (Τζατζάς) και ποινικούς κρατούμενους (Παγκρατίδης). Θεωρήθηκε η πιο σκληρή φυλακή της χώρας κι έχουν γραφτεί πολλά τραγούδια γι αυτήν και τα βάσανα της, όπως Νύχτωσε χωρίς Φεγγάρι (Α. Καλδάρας. 1947), Πέντε χρόνια δικασμένος (Β. Παπάζογλου), Τρίτη, Πέμπτη μακαρόνια (αγνώστου), Κελί μου κατασκότεινο (Στ. Καζαντζίδης, 1956), Αναστενάζει ο Γεντί Κουλές (Σαράντης Κοντομάτης, Νάκος, Μαριώ, 1988) κλπ. Το 1989 οι φυλακές του Γεντί Κουλέ μεταφέρθηκαν στα Διαβατά και το Επταπύργιο έγινε μουσείο και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων (Φεστιβάλ Επταπυργίου).

Θα γράψει ο μουσικοσυνθέτης Σταύρος Κουγιουμτζής, που έμενε κοντά στο Γεντί Κουλέ, “Ένα βράδυ, ήτανε εποχή του εμφύλιου πολέμου, μέσα στην ησυχία της νύχτας, άκουσα ένα τραγούδι που με συγκλόνισε. Ερχόταν από κάποιο κελί των φυλακών, “Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι”. Όλη την νύχτα είχα να κάνω με εκείνο το τραγούδι. Κατά τα χαράματα όταν με πήρε για λίγο ο ύπνος, ξύπνησα τρομαγμένος από ένα κροτάλισμα οπλοπολυβόλου. Ακολούθησαν δυο ριπές ακόμα κι ύστερα νεκρική σιγή.




Ποιητικά και μουσικά θα αποδώσει το κλίμα της εποχής ο Δ. Σαββόπουλος “Στριφογυρίζω μια σημαιούλα μεσ' στο κρύο - νύχτα και φέγγει το στρατοδικείο”. Ενώ ο Γιώργος Ιωάννου θα γράψει “Με τα ακαλαίσθητα γυμνά λαμπιόνια στην ίδια χαμηλή σειρά, η πόλη έμοιαζε με απέραντο χασάπικο χωρίς πλατεία”.

Θα εξομολογηθεί σε μυθιστόρημα του συντετριμμένος ο Στρατής Τσίρκας: “Κι ύστερα ήρθαν και τους πήραν ξημερώματα και τους δυο και τους κόλλησαν στον τοίχο, έξω από τις φυλακές Επταπυργίου και τους τουφέκισαν. Ήμουν εκεί απ' έξω, τους είχα πάρει στο κατόπι με ταξί κι άκουσα τις ομοβροντίες. Μέσα στο ταξί λιποθύμησα”.

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος θυμόταν, πως αντί για τζάμια στα παράθυρα των σπιτιών γύρω από το Γεντί Κουλέ υπήρχαν χαρτόνια. Ρώτησε να μάθει και του είπαν πως κάθε πρωί γίνονταν εκτελέσεις, λίγο πιο κάτω από τις φυλακές, κι ότι από τις ομοβροντίες τραντάζονταν τα σπίτια και έσπαναν τα τζάμια. Οι άνθρωποι είχαν αγριέψει και τα νεύρα πολλών είχαν γίνει σμπαράλια.

Ο Χρ. Μίσσιος, μελλοθάνατος κι ο ίδιος έγραψ娔Τα ξημερώματα λίγο πριν έρθουν να τον πάρουν για εκτέλεση το ρίξαμε στο τραγούδι... Δεν ξέρεις τι είναι να είσαι στο κοτέτσι (φυλακή) και να κοιμάσαι αβέρτα με το θάνατο στην τσέπη, να 'σαι γεμάτος θάνατο στην τσέπη, να' σαι γεμάτος θάνατο κάθε μέρα, κάθε λεπτό, στον ξύπνιο, στον ύπνο, στο όνειρο, παντού μελλοθάνατα όλα...”.

Με τη σειρά του ο πανωπολίτης Αντ. Σουρούνης θυμόταν: “Πολλές φορές το πρωί δεν ξυπνούσαμε από τα κελαηδίσματα και τα κακαρίσματα που έρχονταν από τις αυλές μας, αλλά από τις τουφεκιές που έρχονταν από το Γεντί Κούλέ”.

Ο βασιλικός επίτροπος, ο περιβόητος Β. Ταμβακάς, διακήρυττε από την έδρα του: “Είναι καιρός η κοινωνία, οι κομμουνιστές και οι συνοδοιπόροι τους να αντιληφθούν τους κινδύνους” και συνέχιζε γεμάτος χολή “Ανοίξαμεν, ανοίγομεν, και θα ανοίγομεν τάφους, δια να θάπτομεν τα καθάρματα....”. Μάλιστα δεν θα διστάσει ο ίδιος να δώσει τη χαριστική βολή στην Ευθυμία Πατσιά, που είχε μόνο τραυματισθεί από τις βολές του εκτελεστικού αποσπάσματος, αφού οι περισσότεροι στρατιώτες βαρούσαν στον αέρα.

Η μελλοθάνατη καθηγήτρια Νίτσα, παρακάλεσε να της δώσει η μελλοθάνατη Σεβαστή το νυφικό που είχε μαζί της για να το φορέσει στην εκτέλεση, για να πάει εκείνη νύφη στο απόσπασμα. “Όμορφη κι αυτή, νέα, σαν μια ηρωική μορφή φάνταζε μέσα στο κελί του τρόμου. Ντύθηκε και πήγε να παραδώσει τα νιάτα της στο Χάρο”.




Οι εργασίες ανάπλασης της Πλατείας Εθνικής Αντιστάσεως στις Συκιές της Θεσσαλονίκης, που απεκάλυψαν 33 περίπου σκελετούς εκτελεσμένων (μεταξύ τους και μια γυναίκα), έφεραν στην επικαιρότητα τη ζοφερή αγωνιστική ιστορία του χώρου και την ηρωική θυσία εκατοντάδων δολοφονημένων - εκτελεσμένων κομμουνιστών της περιόδου 1946-1951, με το Γ' ψήφισμα και τον ΑΝ 509. Εκτελέστηκαν σαν προδότες της χώρας τους και σαν κατάσκοποί, αυτοί που πολέμησαν τέσσερις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους Βουλγάρους φασίστες. Απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα στάθηκαν περήφανα για το λαό και το κόμμα τους και θάφτηκαν στο χώρο της θυσίας τους ομαδικά. Κανενός το σώμα δεν αποδόθηκε στους συγγενείς του. Οι σκελετοί είναι ευρήματα μιας σακάτικης εποχής, που η ελευθερία καθημερινά τουφεκίζονταν. Οι νεοανακαλυφθέντες τάφοι είναι μέρος ενός άτυπου κι αόρατου νεκροταφείου, που η αντίδραση έθαβε αυτούς που φοβόταν ακόμα και τη σκιά τους και την υστεροφημία τους.

Χρόνια πολλά μετά, δεν μπορείς να μην αισθανθείς δέος, αντικρίζοντας το Γεντί Κουλέ. Ο χορός που έσυρε η Ευθυμία Πατσιά μπροστά στις κάνες των εκτελεστών της εγκληματικής μισαλλοδοξίας, είναι ένα γαϊτανάκι που ακόμα ξετυλίγεται. Είναι ένας μακρύς, μα όχι αέναος αχός από αγώνες, που ακόμα δίνονται ενάντια στην τρομοκρατία και την καταστολή. Ένα όραμα καθόλου άπιαστο, μια ελπίδα, ένα τραγούδι, που κλείνεται μέσα σε μιαν κλειστή γροθιά υψωμένη στον ήλιο.

Στο χώρο αυτόν που βρισκόμαστε εκτελέστηκε τον Ιανουάριο του 1947 κι ο τριαντάχρονος ιερομόναχος Σπυρίδων, γιατί βοηθούσε τους αντάρτες. Από την Κατοχή είχε ενταχθεί στον ΕΛΑΣ. Στην ανάκριση φάνηκε παλικάρι. Οι δήμιοι του δεν μπόρεσαν παρ' όλα τα βασανιστήρια να του πάρουν ούτε λέξη από το στόμα του. “Αισθάνομαι υπερήφανος να πεθάνω για την Ελευθερία του λαού”, έγραψε στην τελευταία του επιστολή, που έστειλε στον αντιστασιακό μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ. Η θαρραλέα στάση του, έκανε εντύπωση και σχολιάστηκε από τις εφημερίδες. Ο 21χρονος Ασβεστοχωρίτης Γιώργος Νήρος (ήταν γνωστός και ως το “γελαστό παιδί”), έκανε αστεία, έκανε καλαμπούρια και γέλαγε με την ψυχή του. “Ας γελάσω βρε παιδιά απόψε, γιατί πότε θα ξαναγελάσω”. Εκτελέστηκε στις 7 Απριλίου 1947. Μπροστά στις κάννες των όπλων, στα 6 μέτρα, κραύγασε “Ζήτω τα φλογερά νιάτα της ΕΠΟΝ”. Τέτοιων ηρώων τις σεπτές σωρούς, σκέπασε ευλαβικά το χώμα αυτού του χώρου, για να σκορπίσουν τα οστά τους οι φαγάνες του στρατού για να μη στηθούν ηρώα και τάφοι της μνήμης τους. Αλλά οι ήρωες που έπεσαν εδώ δεν ήταν πουλιά διαβατάρικα. Είχαν τις ρίζες τους μέσα στο λαό και το τιμημένο ΚΚΕ. Πολέμησαν τον Φασισμό, Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους, και δεν δίστασαν να σταθούν απέναντι στους Εγγλέζους και τους Αμερικάνους, ακόμα και στο εκτελεστικό απόσπασμα, γράφοντας μερικές από τις καλύτερες και ενδοξότερες σελίδες του λαϊκού μας κινήματος.

Στη Θεσσαλονίκη από τις αρχές του 20ου αιώνα, υπήρξε με τη Φεντερασιόν, ένα εξελισσόμενο και αναπτυσσόμενο εργατικό δυναμικό και λαϊκό κίνημα. Η καταστολή του πέρασε μέσα από τις πιο άγριες μεθόδους, από βασανισμούς, εξορίες, μέχρι και δολοφονίες. Το “Ιδιώνυμο” του Βενιζέλου, οι συχνές δικτατορίες, οι μέρες του 1936, η ναζιστική Κατοχή κι ο Εμφύλιος, υπήρξαν κομβικές περίοδοι σκληρής επίθεσης ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Περίοδοι δοκιμασίας, αλλά και απαράμιλλου ηρωισμού, στιγμές αφόρητων πιέσεων και ταλαιπωριών, αλλά και σημαντικών νικών, που άφησαν ανεξίτηλα το στίγμα τους στην πολιτική ιστορία του τόπου.

Στον Εμφύλιο τα έκτακτα τοπικά στρατοδικεία, τα έλεγαν “θανατοδικεία”.

Ο πρώτος αντιστασιακός που τουφεκίστηκε στο Γεντί Κουλέ από τους Γερμανούς, ήταν ο Γιώργος Πολυχρονάκης στις 14 Αυγούστου 1941. Δεκάδες πατριώτες Έλληνες τουφεκίστηκαν στο Επταπύργιο από τους ναζιστές και εκατοντάδες περίπου στον Εμφύλιο, μέχρι το 1951, που εκτελέστηκε ο νεολαίος Ν. Νικηφορίδης, γιατί μάζευε υπογραφές για την “Έκκληση της Στοκχόλμης” ενάντια στα ατομικά όπλα. Μαζί του εκτελέστηκαν άλλοι έξη νεολαίοι, πρώην αντάρτες. Οι πρώτες δύο εκτελέσεις ήταν των Θεοχάρη Σαπρανίδη και Γιώργου Καλέμου, αγροτών από το Περιστέρι Κιλκίς, στις 16 Ιουλίου 1946. Καταδικάστηκαν με το Γ Ψήφισμα “περί εκτάκτων μέτρων ασφαλείας”, χωρίς στοιχεία και αποδείξεις, μόνο με τις αστήρικτες εικασίες ενός αγροφύλακα, ότι τα τέσσερα όπλα που βρέθηκαν πεταμένα σ' ένα χωράφι, ήταν δικά τους γιατί, λέει, ήταν ΕΛΑΣίτες. Σημειωτέο ότι τα όπλα ήταν παλιά, από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων και άχρηστα. Κάπως έτσι μέσα σ' ένα μισαλλόδοξο κλίμα και με συνοπτικές και χαλκευμένες κατηγορίες στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα αγωνιστές, που το μόνο τους έγκλημα ήταν να σπάσουν την άτιμη την αλυσίδα που τους βάραινε θανατερά, επειδή ήθελαν ελεύθερη πατρίδα και πανανθρώπινη τη λευτεριά.

Η Κούλα Ελευθεριάδου, η Ευθυμία Πατσιά, η Μαγδαληνή Γουσοπούλου, η 17χρονη Ευφροσύνη Νικολαΐδου ήταν κάποιες από τις γυναίκες, που με τη στάση τους μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, δώσανε δείγματα ψυχικής ανάτασης, απρόσμενου θάρρους και αγωνιστικής έπαρσης. Η Κούλα Ελευθεριάδου τουφεκίστηκε και τάφηκε στις 6 Μαΐου 1947 στο νεκροταφείο του Αγ. Παύλου. Το μνήμα της είναι το μόνο που σώζεται κι αποτελεί μνημείο, όπου σήμερα το επισκέπτονται πολλοί αγωνιστές, καταθέτοντας λίγα άνθη μαζί με το σεβασμό τους και την υπόσχεση, ότι η θυσία της ηρωίδας δεν πήγε χαμένη κι ο αγώνας της συνεχίζεται. Πολλοί αγωνιστές τουφεκίστηκαν επευφημώντας το κόμμα τους, το τιμημένο ΚΚΕ. Πήγαιναν στο χώρο της εκτέλεσης, σ' αυτόν που σήμερα βρισκόμαστε για να τους τιμήσουμε με τραγούδια και συχνά χόρευαν πριν τους εκτελέσουν το “στη στεριά δεν ζει το ψάρι” και το “Απόψε θα πλαγιάσουμε σε νοτισμένο χώμα”, λες και βρίσκονταν σε χοροστάσι πανηγυριού, στις χαρές γάμου.

Στον καθημερινό τύπο ήταν συνηθισμένη εικόνα οι φωτογραφίες των εκτελεσμένων, όπως και συγκλονιστικές και μακάβριες περιγραφές των εκτελέσεων. Το στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης δούλευε καλά και αδιάκοπα στήνονταν μια βιομηχανία καταδικαστικών αποφάσεων εκτελεσμένων εντός τριημέρου.

Την εποχή του Εμφύλιου το Γεντί Κουλέ ήταν ασφυκτικά κι απάνθρωπα γεμάτο. Τα προβλήματα των κρατουμένων όπως οι ίδιοι τα διατύπωναν στις κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας και τους διεκδικήτικούς αγώνες, δείχνουν ότι η φυλακή ήταν ένας χώρος βασανισμού από απάνθρωπους θήτες. Έχουν σημειωθεί, βασανιστήρια, ξυλοδαρμοί, βιασμοί, δολοφονίες και βάλε.

75 χρόνια πέρασαν από την τελευταία εκτέλεση στο Επταπύργιο, το χώρο που το μπόι των θυμάτων του καπιταλισμού – ιμπεριαλισμού αναμετρήθηκε μ' εκείνο των θητών τους και βγήκε ασύγκριτα ψηλότερο, αποδεικνύοντας το εύρος και το μεγαλείο της ψυχής των αγωνιστών.

Στον χώρο των εκτελέσεων και των τάφων, οι συγγενείς των θυμάτων έφτιαξαν ένα αυτοσχέδιο νεκροταφείο. Με διαταγή του διοικητή του Γ' Σώματος Στρατού, οι μπουλντόζες της ΜΟΜΑ, ισοπέδωσαν το χώρο και σπάρθηκε κριθάρι. Αργότερα η επέκταση του αστικού χώρου, μ' όλα τα παρεπόμενα, βάλανε το δικό τους λιθαράκι, στη μη αναγνωρισιμότητα του εμφυλιακού χώρου των “αόρατων νεκροταφείων”. Η κομματική οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ (μ-λ), προ ετών είχε διοργάνωσε τιμητική εκδήλωση μπροστά στο Γεντί Κουλέ.

Στο επισκέψιμο σήμερα Γεντί Κουλέ, μπορεί κανείς να περιηγηθεί τα τρομακτικά κελιά της απομόνωσης, εκεί που οι μελλοθάνατοι περνούσαν την τελευταία φρικιαστική τους νύχτα. Στους τοίχους θα δει κανείς σήμερα, σκαλισμένα τα ονόματα τους, να δίνουν, από την αχλή του χρόνου, το δικό τους παρών, τόσο παραστατικά, όσο και η επικαιρότητα των νεοανακαλυφθέντων ομαδικών τάφων των αλήστου μνήμης, κομμουνιστών μαρτύρων.

Η τυχαία ανακάλυψη των ομαδικών, ανώνυμων, πρόχειρων τάφων αποτελεί μια ακόμη απόδειξη της βαρβαρότητας με την οποία το ξενόδουλο αστικό κράτος αντιμετώπισε τους αγωνιστές και τους κομμουνιστές. Μια ολόκληρη γενιά νέων ανθρώπων, που πάλεψαν για μια Ελλάδα ελεύθερη και για μια κοινωνία δίκαιη. Το ελάχιστο που τους αξίζει είναι να γίνουν όλα όσα χρειάζονται για να ερευνηθεί προσεκτικά και ουσιαστικά και ο ευρύτερος χώρος, να προστατευθεί το σκάμμα μέχρι την ολοκλήρωση της έρευνας και να γίνει μνημείο για την εκτέλεση τους. Όσον αφορά τους σκελετούς που βρέθηκαν μέχρι τώρα, θα πρέπει να γίνει ότι είναι δυνατόν αυτοί να ταυτοποιηθούν και να δοθεί η δυνατότητα στις οικογένειες τους να τους τιμήσουν, όπως αυτές θα επιλέξουν.

Όμως σήμερα στους δρόμους του αγώνα, η ιστορική μνήμη φαντάζει σαν εχέγγυο και εφαλτήριο για νέες διεκδικήσεις, νέες αντιστάσεις, νέα αναπεταρίσματα του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, για νέες νίκες που “το μέλλον θα φέρει”.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου