Εκπαίδευση και Οκτωβριανή Επανάσταση.

του Δημήτρη Μάνου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Έναυσμα" το 1997 στα πλαίσια αφιερώματος για τα 80 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση

Οι δυο πλευρές μιας αντίφασης. (Μια "θολή" υποτίμηση)

Στα πλαίσια ενός αφιερώματος δεν χωρούν ούτε βαθυστόχαστες αναλύσεις ούτε βέβαια ευκαιριακές και "εύκολες" τοποθετήσεις.

Ωστόσο, είχαμε συνείδηση όταν αποφασίσαμε να προσεγγίσουμε το θέμα μας ότι υπήρχε κάτι το 'θολό" στον ορίζοντα.

Οπωσδήποτε, η ελλειπής και μη ενημερωμένη (ή έστω πολύ αργά ενημερωμένη) βιβλιογραφία στη χώρα μας αποτελεί ·όπως σε κάθε άλλη περίπτωση και στην περίπτωση αυτή η τροχοπέδη.Αλλά αυτό στέκει εμπόδιο για κάθε ζήτημα με το οποίο θέλει να καταπιαστεί κανείς. Σε τελική ανάλυση κι όταν απ 'τις στήλες του Εναύσματος" κάναμε ένα αφιέρωμα, αντίστοιχο στην περίοδο της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης βρήκαμε πολύ περισσότερες "πηγές" και υλικό. Πόσο μάλιστα όταν η Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση αποτελεί μια μικρότερη ιστορική "στιγμή" από την Οκτωβριανή Επανάσταση, στο σύνολό της. Το ότι ήταν πιο πρόσφατη περίοδος, μικρή αξία έχει αφού μιλάμε για ιστορικές κλίμακες των πενήντα ή εβδομήντα χρόνων.

Άρα, κάπου εντοπίζουμε ένα πρόβλημα, μια έλλειψη, μια αδυναμία όπως και να το περιγράφει κανείς υφίσταται κάτι το ''θoλό". Κι αυτή είναι η μια πλευρά.

Το θέμα όμως Εκπαίδευση και Οκτωβριανή Επανάσταση " έχει πολλές πλευρές που δεν έχουν επαρκώς φωτιστεί και αξιολογηθεί.Δεν περιμένουμε αυτή την αξιολόγηση φυσικά, να την επιχειρήσουν όσοι βασικό τους μέλημα και σκοπό της ζωής τους έχουν ν' ακυρώσουν με οποιοδήποτε τρόπο ('πολιτισμένο" ή μη) την απόπειρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Οφείλουμε, όμως, να υπενθυμίσουμε πως περνάει στο "ντούκoυ" η εξολόθρευση του αναλφαβητισμού σε μια αχανή καθυστερημένη χώρα ενός μωσαϊκού λαών ,εθνοτήτων και τρόπων παραγωγής. Με τον 1010 τρόπο που περνάει ''απαρατήρητη" και η επιτυχία π.χ. της κινεζικής επανάστασης να κατακτήσει για κάθε Κινέζο μια γαβάθα ρύζι (αστεία πράγματα).Τώρα αν στην δεύτερη περίπτωση πέθαιναν εκατομμύρια φουκαράδες Ινδοί την ίδια περίοδο γιατί έστω κι ένας προοδευτικός αστός όπως ο Γκάντι ή ο Νεχρού δεν μπορούσε να εξασφαλίσει αυτή την 'ταπεινή " γαβάθα ρύζι στο λαό του, αποτελεί αμελητέα ποσότητα για κάποιους.

Παράλληλη ιστορία έχουμε στην πρώτη περίπτωση: 

Τη στιγμή που οι μπολσεβίκοι εξαπέλυαν την ''ταπεινή" τους μεγαλειώδη πολιτιστική εξέγερση ενάντια στον αναλφαβητισμό, οι προηγμένες καπιταλιστικές χώρες δεν είχαν στοιχειωδώς εξασφαλίσει τη ... στοιχειώδη υποχρεωτική εκπαίδευση για τους υπηκόους τους, η παιδική εργασία ήταν στο φόρτε και ο αναλφαβητισμός (όχι "κουλτουριάρικος", ο λεγόμενος λειτουργικός, αλλά ο χωρίς εισαγωγικά, ο "κανονικός" αναλφαβητισμός) και η αγραμματοσύνη εξαπλώνονταν σε εκτεταμένες εργαζόμενες και νεολαιίστικες μάζες και περιοχές.

Πολύ "πληβειακά" πράγματα όλα τούτα για όσους έχουν μάθει να στέκονται π.χ. στα επιτεύγματα του... "κυβισμού των πρώτων χρόνων της Οκτωβριανής Επανάστασης" (όχι ότι δεν ήταν και αυτό), αλλά να παραβλέπουν την πραγματικά τιτάνια μάχη εκπολιτισμού που δόθηκε "τω καιρώ εκείνω".

Υποτίμηση ενός στοιχείου , υπερτίμηση ενός άλλου ή --αν θέλετε- υπερτίμηση του άλλου γιατί θα πρέπει να υποτιμηθεί αυτό το ένα "το ενοχλητικό" σημείο. Μαθαίνουμε, λοιπόν, να στεκόμαστε σε διάφορα σημεία, γιατί πραγματικά έχουμε μάθει να στεκόμαστε από διαφορετικά σημεία, οπό διάφορες σκοπιές ιδεολογικά φορτισμένες. 

Αδιάφορο αν κάτι τέτοιο συμβαίνει εν "αγνοία' μας (για κάποιους καλαμαράδες δεν το πολυπιστεύουμε).

Παρ' όλα αυτά οι δυο πλευρές, αδυναμία και υποτίμηση,. "επικοινωνούν"μεταξύ τους. Έχει το μερίδιό της η οκτωβριανή Επανάσταση στο ότι υποτιμήθηκε,αποσιωπήθηκε Κ.λ.π, η εκπαιδευτική πολιτική ,Και, προφανώς, δεν μιλάμε από τη σκοπιά των ''πατρικίων" αλλά από τη σκοπιά τη "δική μας"

Δεν είναι τυχαίο ότι δε βρήκαμε τα στοιχεία, που θα μπορούσε να υπογραμμίσει κάποιος, που θα θέλαμε να βρούμε ... Και ποιος όμως μας υπόγραψε μια "συναλλαγματική" ότι η Ιστορία επιλύει τα ζητήματα που εμείς θα θέλαμε να...επιλύσει

Επανέρχεται, με δυο λόγια, το πρόβλημα της ιστορικότητας κάθε πολιτικής και κοινωνικής απόπειρας, άρα και της Οκτωβριανής Επανάστασης. (Να μην ξεχνάμε πως "κάθε επανάσταση μπορεί να λύνει τα προβλήματα που η ίδια θέτει στον εαυτό της")

Επειδή δεν είμαστε ιστορικοί, αλλά διακατεχόμαστε από τη θέληση να βρούμε τα στοιχεία εκείνα από το παρελθόν πού θα δώσουν νόημα και πλούτο στον"παρόντα" αγώνα μας, από τη θέληση ν' αντλήσουμε συμπεράσματα, (αρνητικά ή θετικά), να συγκρίνουμε (πάντα με το μέτρο της ιστορικότητας) περιόδους,

που αποτελούν για μας φωτεινούς σηματοδότες, δεν αρνιόμαστε αυτή την υποκειμενικότητα μας που πηγάζει τελικά από την αγωνία μας να δυναμώσουμε το ιδεολογικό μας οπλοστάσιο σήμερα.

"Κλίνουμε" (με γιώτα κι όχι με έψιλον γιώτα!) έτσι, στην εκτίμηση ότι η οκτωβριανή Επανάσταση οπωσδήποτε δεν έθεσε το εκπαιδευτικό ζήτημα από τη σκοπιά της ταξικής πάλης· σε τέτοια ένταση, έκταση και βάθος που ν' αφήσει ορατά τα σημάδια του και να σπάσει την καταδίκη της σιωπής που, έτσι κι αλλιώς, "κάθε επανάσταση αντιμετωπίζει από το κυρίαρχο σύστημα.Παράλληλα, όμως, μ' αυτήν την εκτίμηση, διαπιστώσαμε και έναν πλούτο επιτευγμάτων, κατακτήσεων κλπ. που αν και τους λείπει Εκείνη ενότητα που χαρακτηρίζει π.χ. την Μεγάλη προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα (ενότητα μέσα στις δικές της αντιφάσεις ) δεν προκαλεί λιγότερη έκπληξη και δέος.

Αυτά τα δυο στοιχεία τα βλέπουμε να συνυπάρχουν μέσα στο κονταροχτύπημα τους (πράγμα το οποίο μπορεί να μη μας ... ικανοποιεί, αλλά τι να κάνουμε;). Είμαστε επιδεκτικοί, λοιπόν, σε οποιαδήποτε συμπλήρωση, συζήτηση, αμφισβήτηση και ανατροπή των εκτιμήσεών μας (που "μεταξύ' μας ειδικά το τελευταίο πολύ θα το θέλαμε) . πρόκειται, εξάλλου, για μια "καταρχήν" προσέγγιση και τίποτε παραπάνω...

Η ιστορικότητα του ζητήματος

Θα ξεκινήσουμε μιας και εκθέσαμε εν ολίγοις την οπτική μας· από την ιστορικότητα του ζητήματος.Αναγκαίο να δούμε σε ποια ιδεολογικά-πολιτικά πλαίσια τοποθετούσαν οι μπολσεβίκοι κι ο Λένιν. τα Εκπαιδευτικά καθήκοντα του Kόμματoς σε στενότερη (καθαυτό εκπαιδευτική), αλλά και πλατύτερη (παραγωγική,κοινωνική) βάση.

Στο πρόγραμμα του Μπολσεβίκικου Κόμματος (1919) είχαν διατυπωθεί τα γενικά καθήκοντα στον τομέα της λαϊκής παιδείας: να μεταβληθεί το σχολείο σε όπλο πλήρους κατάργησης του χωρισμού της κοινωνίας σε τάξεις, σε όπλο του κομμουνιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας.

Η διακήρυξη αυτή διαπνέεται από το επαναστατικό πνεύμα και κάθε άλλο παρά για ουδετερότητα, αστικοδημοκρατισμό, τεχνοκρατισμό κ.λπ. θα πρέπει να κατηγορηθεί.

Στο 3ο Πανρωσικό Συνέδριο της Κομμουνιστικής Ένωσης Νεολαίας της Ρωσίας ο Λένιν έθεσε μπροστά στη νεολαία το βασικό στόχο: "Την κατάκτηση όλου του πλούτου που επεξεργάστηκε η ανθρωπότητα, την ηθική διαπαιδαγώγηση

στο πνεύμα της κομμουνιστικής ηθικής, την εργασιακή διαπαιδαγώγηση".Έχουμε μια στενά εκπαιδευτική και μια πλατύτερη μορφωτική τοποθέτηση που χαράσσει από τα πρώτα χρόνια της μπολσεβίκικης εξουσίας τον δρόμο που σκόπευε να διανύσει" η σοσιαλιστική οικοδόμηση στον εκπαιδευτικό τομέα.

Σύμφωνα με την Κρούπσκαγια, το πρόγραμμα του Κόμματος)"α την εκπαίδευση (που ο Λένιν είχε επεξεργαστεί από το '17 κιόλας) υποδείχνει: "υποχρεωτική δωρεάν εκπαίδευση, γενική και πολυτεχνική (η οποία να μπάζει στη

θεωρία και πρακτική των βασικών βιομηχανικών κλάδων) Για όλα τα παιδιά και των δυο φύλων μέχρι 16 χρόνων το λιγότερο. Στενή σχέση και σύνδεση της εκπαίδευσης με παραγωγική εργασία. Ο Λένιν τόνιζε, την υποχρέωση που είχαν όλα τα παιδιά για παραγωγική εργασία".

Δεν υπάρχουν διαφορές με την "Οδηγία στους αvτιπρoσώπoυς του Προσωρινού κεντρικού Συμβουλίου για διάφορα θέματα"του Κ. Μαρξ για μια εκπαίδευση που θα συνένωνε τα τρία στοιχεία: πνευματική διαπαιδαγώγηση φυσική αγωγή-στρατιωτική άσκηση, πολυτεχνική εκπαίδευση.

''Ο συνδυασμός της πληρωμένης εργασίας, της διανοητικής διαπαιδαγώγησης,των φυσικών ασκήσεων και της πολυτεχνικής μόρφωσης θ' ανεβάσει την εργατική τάξη ψηλότερα από το επίπεδο της αριστοκρατίας της αστικής τάξης".

Στο έργο του ''oι αρχές του κομμουνισμού" ο Φ. Ενγκελς εξετάζοντας τα προβλήματα της διαπαιδαγώγησης της νέας γενιάς έγραφε: Ή αγωγή των νέων θα τους κάνει ικανούς ν' αφομοιώσουν γρήγορα στην πράξη όλο το σύστημα της παραγωγής, θα τους δώσει τη δυνατότητα να περνάνε διαδοχικά

από τον ένα κλάδο της παραγωγής στον άλλο, ανάλογα με τις ανάγκες της κοινωνίας ή με την κλίση τους. Η αγωγή θα τους απαλλάξει επομένως από εκείνη τη μονομέρεια που επιβάλλει στο κάθε άτομο ο σύγχρονος καταμερισμός εργασίας ".

Κόκκινη κλωστή ενώνει τις βασικές κατευθύνσεις της σοσιαλιστικής, κομμουνιστικής εκπαίδευσης από τα χρόνια του Μαρξ- Ενγκελς στα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης: σύνδεση με την παραγωγή και την παραγωγική εργασία, πολυτεχνική κι όχι στενά επαγγελματική μόρφωση, κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση.

Όλα τα παραπάνω θα τα συστηματοποιήσει θα τα κωδικοποιήσει και,προφανώς, θα τ' αναβαθμίσει η Κινέζικη Πολιτιστική Eπανάσταση ορίζοντας τη σοσιαλιστική εκπαίδευση σαν μια ενότητα τριών σε ένα: σύνδεση με την παραγωγή, τον πειραματισμό, την ταξική πάλη.

Οι Κινέζοι δεν επέμεναν τόσο στον πολυτεχνικό χαρακτήρα, ίσως γιατί τόσο το βάρος που έδιναν στην ταξική πάλη όσο και ο απωανατολίτικος ''ολισμός'' σαν κουλτούρα τους οδηγούσαν να βλέπουν το ζήτημα της ειδίκευσης κ.λπ. σε πιο γενικευμένη βάση.Για την εφαρμογή των παιδαγωγικών κατευθύνσεων της επανάστασης υπήρχε η ανάγκη να υπερπηδηθούν δυο σημαντικά εμπόδια.

Το ένα ήταν η ουσιαστική κατοχύρωση της γενικευμένης υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης. Ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι γνώριζαν καλά πως αυτό σήμαινε κατάργηση της παιδικής εργασίας σαν βιοποριστικού, εκμεταλλευτικού μέσου (άλλο πράγμα η ένταξή της στις μορφωτικές διαδικασίες). Χωρίς την κατάργηση της εκμεταλλευτικής παιδικής εργασίας, χωρίς την αυστηρή και ουσιαστική τήρηση των ορίων ηλικίας δεν μπορούσε ούτε λόγος να γίνεται για γενικευμένη υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση. Αυτή ήταν η βασική αιτία, μαζί φυσικά με τους υπόλοιπους όρους ανέχειας και εξαθλίωσης που η υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση, αν και τυπικά κατοχυρωμένη στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες από τον προηγούμενο αιώνα (σε μερικές δε, όπως η Αυστρία, από τον προπροηγούμενο), δεν έβρισκε εφαρμογή.

Τα μπολσεβίκικα διατάγματα και μέτρα καταπιάστηκαν πρώτα-πρώτα μ'αυτό το ζήτημα και -παρ' όλες τις αντίξοες συνθήκες- περιόρισαν μέχρι που εξάλειψαν την εκμεταλλευτική παιδική εργασία Kατοχυρώνοντας την υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση.''Απαγόρευση στους εργοδότες να χρησιμοποιούν την εργασία παιδιών σχολικής ηλικίας (μέχρι τα 16), περιορισμό του εργάσιμου χρόνου των νέων (16-20χρόνων) στις 4 ώρες και απαγόρευση γι' αυτούς της νυχτερινής βάρδιας, της επικίνδυνης εργασίας και της εργασίας στα ορυχεία" (Λένιν, 'Για την αναθεώρηση του προγράμματος του Κόμματος.

Δεν είναι τυχαίο πως αυτά τα μέτρα παρουσιάζονται ταυτόχρονα με τα μέτρα για την υποχρεωτικότητα της γενικής εκπαίδευσης.

Το άλλο εμπόδιο ήταν ο μαζικός αναλφαβητισμός. Η σοβιετική εξουσία παρελάμβανε μια αχανή έκταση εκατομμυρίων λαού που ο τσαρισμός είχε καταδικάσει στην πιο οπισθοδρομική και απολίτιστη περίοδο της ιστορίας τους.

Δίκαια ο Λένιν ονόμασε τον πόλεμο ενάντια στον αναλφαβητισμό 'Πολιτιστική Επανάσταση ' (για πρώτη φορά τότε χρησιμοποιήθηκε αυτός ο όρος, αν και όχι σημαίνοντας κατ' ανάγκη όσα σήμαινε κατά τη διάρκεια της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης).

Η Πολιτιστική αυτή Επανάσταση γνώρισε ένα δεύτερο στάδιο όταν, μετά τη Νέα Οικονομική Πολιτική (όπου η σοβιετική εξουσία κατέφυγε και στην συνδρομή των αστών ειδικών)! στα χρόνια του Στάλιν, η σοβιετική εξουσία φρόντισε να δημιουργήσει τη δική της "κόκκινη διανόηση", τους δικούς της τεχνικούς,μηχανικούς, γενικότερα στελέχη από τις γραμμές της εργατικής τάξης. Είχαμε μια μαζικοποίηση των εκπαιδευτικών μηχανισμών σε κλίμακες που οι αστικές τάξεις των καπιταλιστικών χωρών ούτε που φαντάζονταν . (Μόνο μεταπολεμικά οι αστικές τάξεις, τουλάχιστον της Ευρώπης , μπόρεσαν να πιάσουν τέτοιες νόρμες με το λεγόμενο "μαζικό" σχολείο της μετά του πενήντα- εξήντα εποχής) Όσο για τις ΗΠΑ, την περίοδο εκείνη εφάρμοζαν εντατικά τον τεϋλορισμο την απειδίκευση του εργάτη, την μετατροπή του σε άνθρωπο γορίλα δούλο των μηχανών την ίδια στιγμή που οι ''ισοπεδωτικοί" κομμουνιστές προβληματίζονταν πάνω στην πολυτεχνική εκπαίδευση, την μεταπήδηση των καταρτιζόμενων από τα εργατικά Πανεπιστήμια τεχνικών από τον ένα κλάδο στον άλλο κ.λπ. Μην ξεχνάμε πως ο σταχανοφισμός δεν ήταν απλά ένα κίνημα ξεπεράσματος των νορμών παραγωγής και σοσιαλιστικής άμιλλας. Ήταν και ενα κίνημα οικειοποίησης της τεχνικής, σε μαζική κλίμακα,από την εργατική τάξη.

Ευρύτερες τοποθετήσεις του Λένιν σχετικά με την εκπαίδευση υπάρχουν σε δυο άλλα πεδία.

Το ένα περιγράφει ο Λένιν, στο έργο του "Για το Φόρο σε Είδος" και αφορά στην οικειοποίηση από μεριάς της εργατικής τάξης των μεθόδων διαχείρισης ώστε να μάθουν οι εργαζόμενοι να διοικούν "καλά, αποτελεσματικά, με πνεύμα οικονομίας'' την μεγάλη παραγωγική μηχανή. Το να μάθουν οι εργάτες την "τέχνη του διοικείν" αποτελεί για τον Λένιν απαράβατο όρο για την μόρφωση και ουσιαστική απελευθέρωση της εργατικής τάξης από τα καπιταλιστικά δεσμά.

Το άλλο αφορά στον εξηλεκτρισμό και την εκπαιδευτική-μορφωτική διάσταση που του έδινε η λενινιστική σκέψη. Γράφει η Kρoύπσκαγια :"Σχετικά με το σχέδιο της Κρατικής Επιτροπής εξηλεκτρισμού της Ρωσίας (Γκο. Ελ. Ρο.) απαιτούσε, να προσελκύσουμε πλατιά στρώματα εργατών για τη

δουλειά του εξηλεκτρισμού, ν' αποδίνουμε πολιτικό χαρακτήρα στην κάθε, προπαγάνδα Για το ενιαίο σχέδιο εξηλεκτρισμού, να πλαταίνουμε τον Πολυτεχνικό ορίζοντα των εργατών, χωρίς τον οποίο είναι αδύνατο να καταλάβουμε και τη βάση ακόμα της σχεδιασμένης οικονομίας".

Για να μην υπάρχει αμφιβολία ανάμεσα σε τι δραματικά και χωρίς συζήτηση καθήκοντα "στριμωχνόταν' το εκπαιδευτικό ζήτημα σαν κομμάτι του πολιτισμού,αρκεί( αυτό το μικρό λενινιστικό απόσπασμα:"Με το χαμηλό ,επίπεδο πολιτισμού που έχουμε δεν μπορούμε να εξαφανίσουμε τον καπιταλισμό σε μια κατά μέτωπο επίθεση''.

Μια Πολυτεχνική Εκπαίδευση

Μια αφορμή για γενικότερες διαπιστώσεις

Ουσιαστικά πρόκειται για το μόνο ζήτημα όπου έχουμε μια πιο εξειδικευμένη (αν και πάλι όχι εκτενή) αναφορά σχετικά με την εκπαίδευση από μεριάς του Λένιν,

Για την ακρίβεια, όχι τόσο άμεσα του (ίδιου του Λένιν (Εκτός από κάποιες σημειώσεις και υποσημειώσεις στα έργα του) τόσο της γυναίκας του, Κρούπσκαγια, η οποία ασχολήθηκε εκτενέστερα (πρακτικά και θεωρητικά) με το ζήτημα,

Άρα, η " μεταφορά" της λενινιστικής άποψης μέσω ενός τρίτου, ακόμα κι αν γίνονταν με τον πιο αξιόπιστο τρόπο (από μεριάς Κρούπσκαγια) δεν παύει να υπάγεται στο νόμο της 'φύρας' που η ψυχολοyiα γνωρίζει πολύ καλά, (πιο φτωχή είναι η έκφραση από την αντίληψη ενός πράγματος, μιας έννοιας κι ακόμα "πιο φτωχή" η μεταφορά αυτής της αντίληψης σε τρίτους),

Πολύ περισσότερο όταν (για να ακριβολογούμε) πρόκειται για νύξεις που έκανε ο Λένιν.

Φυσικά, θα μπορούσε ν' αντιτάξει κανείς ότι αυτή ακριβώς η 'μεταφορά' της θέσης, η πρακτική της υλοποίηση που επιτυγχάνεται μέσα από την συμμετοχή τρίτων οι οποίοι τροποποιούν κ.λπ. την αρχική άποψη, όλα αυτά τελικά εμπλουτίζουν την αρχική θέση". Κάπου ανάμεσα ίσως βρίσκεται και η αλήθεια,Εν πάση περιπτώσει ο Λένιν στο έργο του για την πολυτεχνική μόρφωση'(σημειώσεις στις θέσεις της Νατέζντα Κωνσταντίνοβα) αποκαλύπτει λιγάκι πιο λεπτομερειακά τα καθήκοντα της "πολυτεχνικής εκπαίδευσης" στο σοβιετικό σχολείο,Βάση των αντιλήψεων του Λένιν στάθηκε η διάδοση του εξηλεκτρισμού σ'όλη την σοβιετική επικράτεια, Σύμφωνα με τη διάσταση που της έδινε (όπως είπαμε), θ' αποτελούσε το μεγάλο όχημα για το μορφωτικό και πολιτιστικό προχώρημα της χώρας και του σοβιετικού λαού.

Το Σχέδιο Απόφασης του 8ου" Συνεδρίου των Σοβιέτ για τον εξηλεκτρισμό που συντάχτηκε απ' τον Λένιν τόνιζε:

"Η διδασκαλία του πλάνου αυτού πρέπει να μπει", χωρίς καμιά εξαίρεση,στο πρόγραμμα των σχολικών ιδρυμάτων της δημοκρατίας, Κάθε ηλεκτρικός σταθμός, κάθε εργοστάσιο, όσο μικρό κι αν είναι, κάθε σοβχόζ( πρέπει να γίνει κέντρο διάδοσης των γνώσεων που αφορούν τον εξηλεκτρισμό και τη σύγχρονη βιομηχανία, κέντρο προπαγάνδας και συστηματικής μελέτης του σχεδίου εξηλεκτρισμού''

Η Κρούπσκαγια μας πληροφορεί πως ο Λένιν ·πολύ ικανοποιημένος από το βιβλίο του Στεπάνωφ, με τίτλο "Εξηλεκτρισμός της ΟΣΣΔΡ, " που προοριζόταν για τους μαθητές· θεωρούσε απαραίτητο κάθε δάσκαλος να είναι βαθύς γνώστης του σχεδίου αυτού για να μπορεί να το εξηγήσει στους μαθητές με σαφή" απλό τρόπο.

Ενα χρόνο μετά, στην "Εντολή γύρω απ' τα ζητήματα οικονομικής εργασίας" που εγκρίθηκε απ' το 9' Συνέδριο των Σοβιέτ της Ρωσίας το Δεκέμβρη του 1921, ο Λένιν γράφει:

''Το 9ο Συνέδριο διαπιστώνει ότι μέσα στη νέα περίοδο, το καθήκον του Λαϊκού επιτροπάτου της Δημόσιας Εκπαίδευσης είναι να καταρτίσει, σε σύντομο χρονικό διάστημα ειδικευμένα στελέχη από αγροτικές περιοχές για όλους τους κλάδους της οικονομίας, Το συνέδριο προτείνει να συσφίξουμε ακόμη πιο πολύ τους δεσμούς που συνδέουν την σχολική κι εξωσχολική εκπαίδευση με τα οικονομικά καθήκοντα, που είναι στην ημερήσια διάταξη σ' ολόκληρη τη δημοκρατία, καθώς και σε μια περιφέρεια ή δοσμένο τόπο "(Η υπογράμμιση δική μας)

Παράλληλα με το Συνέδριο των Σοβιέτ γινόταν Διάσκεψη του Κόμματος για ζητήματα Δημόσιας Εκπαίδευσης όπου έπαιρναν μέρος 134 αντιπρόσωποι με δικαίωμα ψήφου και 21 με συμβουλευτικό ρόλο, Στόχος της διάσκεψης ήταν να οργανωθεί η Δημόοια Εκπαίδευση αποκαθιστώντας στενές σχέσεις μεταξύ σχολείου και παραγωγής, να οργανωθεί η δουλειά των παιδιών και εφήβων σύμφωνα με τις αρχές του πολυτεχνικού σχολείου ώστε να προετοιμαστεί η επόμενη γενιά μέσα από την ταυτόχρονη συμμετοχή στην διανοητική και σωματική εργασία.

Ο Λένιν δεν είχε, ικανοποιηθεί από τα αποτελέσματα της Διάσκεψης ειδικά με τον αφηρημένο τρόπο που προσέγγιζαν το ζήτημα της "πολυτεχνικής εκπαίδευσης''.

Για την εργασία του Λαϊκού Επιτροπάτου της Δημόσιας Εκπαίδευσης ο Λένιν έγραφε:

Ή βασική προσπάθεια πρέπει" να στηριχτεί πάνω στον έλεγχο της πρακτικής πείρας '', πάνω στη "συστηματική χρησιμοποίηση των δοσμένων αυτής της πείρας ".

Μην λησμονούμε πως σύμφωνα με τον Λένιν (και όχι μόνο) ο "σοσιαλισμός,ο ζωντανός σοσιαλισμός είναι η δημιουργική μεγαλοφυία των λαϊκών μαζών''. Επαναλαμβάνουμε: Την περίοδο που στη Μέκκα του καπιταλισμού ο Φορντισμός κι ο Τεϋλορισμός "ωθούν'' στον κατακερματισμό, το ξεζούμισμα και την απογύμνωση της πείρας των εργατικών μαζών, στην ''αντίπερα όχθη" η εμπειρία αυτή ανάγεται σε μεγαλοφυία ακόμη κι όταν γίνεται λόγος για εφαρμογή στοιχείων από την εμπειρία των καπιταλιστικών χωρών στην παραγωγή (ο ίδιος ο Λένιν καλούσε για εφαρμογή σε μαζική κλίμακα του τεϋλορισμού ).

Αυτή βέβαια την αντίφαση οι διάφοροι ''αποτιμητές", 'σοβιετολόγοι', "αναλυτές" δεν μπορούν να την κατανοήσουν και μιλούν γι α αντινομίες της λενινιστικής λογικής για "ασυνέπεια στη σκέψη" κλπ., , Φροντίζουν να μας τις υπεvθυμίζoυν. Ο ίδιος ο Λένιν "αποτιμώντας" την εργασία των Λαϊκών Επιτροπάτων της Δημόσιας Εκπαίδευσης έγραφε:

"Στη Συνδιάσκεψη των εργαζομένων μελών του Κόμματος πρέπει να προσέχουμε τη γνώμη των ειδικευμένων, των παιδαγωγών που έχουν καμιά δεκαριά χρόνια πρακτική εξάσκηση και μπορούν να πουν, σε όλους μας, τι πραγματοποιήθηκε ήδη και τι βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της πραγματοποίησης στον τάδε τομέα, στον τομέα της επαγγελματικής μόρφωσης θα μπορούσαν να μας πουν, πώς αντιμετωπίζεται η σοβιετική οικοδόμηση, ν' αναφέρουν τα καλά παραδείγματα (τέτοια πρέπει να έχουν έστω και Λίγα) να υποδείξουν με συγκεκριμένο τρόπο τα βασικά λάθη και τους τρόπους με τους οποίους θα τα εξαλείψουμε".

Αυτά γράφτηκαν στις 7 Φλεβάρη του 1921. Δυο μέρες νωρίτερα εκδόθηκαν ''οι οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής στους κομμουνιστές που εργάζονται στο Λαϊκό Επιτροπάτο της Δημόσιας Εκπαίδευσης''. Εκεί γίνεται ακόμα μια διαβεβαίωση της ανάγκης για πολυτεχνικό σχολείο, για τον συνδυασμό της τεχνικής επαγγελματικής παιδείας με τις επαγγελματικές γνώσεις, την ανάγκη συμμετοχής στα σχολικά προγράμματα όσο το δυνατό περισσότερων τεχνικών και γεωπόνων, τη χρησιμοποίηση των εργοστασίων, αγροτικών επιχειρήσεων κ.λπ.

Για να μην πελαγοδρομούμε, η βάση της αvτίληψης του Λένιν για την πολυτεχνική μόρφωση ήταν η σύνδεση της εκπαίδευσης με τηv παραγωγή, όχι βέβαια γεvικά και αόριστα αλλά με τα σοσιαλιστικής παραγωγής καθήκοντα που έβαζε σ' αυτόν τον τομέα η σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Δεν απέχει η αvτίληψη αυτή από τις προτροπές του Μάο ,κατά τη διάρκεια της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης για μείωση των σχολών των θεωρητικών και ανθρωπιστικών επιστημών, πιο μικρούς χρόνους στα θρανία κ.λπ.

Ακόμα και ο πιο "προχωρημένος" καπιταλισμός (που, όπως και να το κάνουμε, έχει πιο κοντά το σχολείο στην επιχείρηση και την παιδεία πιο αντιστοιχισμένη,στις ανάγκες τις καπιταλιστικής παραγωγής) δεν μπόρεσε να φτάσει και να κατακτήσει (παρά τα θρυλούμενα) την ολόπλευρη σύνδεση παραγωγής και εκπαίδευσης.

Σύμφωνα με την άποψή μας αυτό oφείλεται στις βασικές του αντινομίες (αναλύθηκε σε προηγούμενο αφιέρωμα για την Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση).Η Λενινιστική (ουσιαστικά σοσιαλιστική . κομμουνιστική άποψη) για την πολυτεχνική μόρφωση ,και τη σύνδεσή της με την παραγωγή χαρακτηρίζεται από τρία στοιχεία αντιπαραθετικά με την "Kαπιταλιστική" σύνδεση (ή "ανάπηρη", ελλειπή σύνδεση) σχολείου - παραγωγής:

1)Το ζήτημα της αντιμετώπισης της εμπειρίας των εργατικών μαζών που μόλις αναλύσαμε. Από τη "μια" η επαγωγή, η ολοκλήρωση, η γεvίκευση, και συστηματοποίηση της πείρας που γίνεται κτήμα για όλη την κοινωνία. Από την ''άλλη" η απογύμνωση της εμπειρίας, ο περιορισμός της γνώσης σε ,κλειστούς,κύκλους, η αμορφωσιά για τη μάζα, η γνώση σαν μηχανισμός ελέγχου της αμόρφωτης ή έστω ημιμαθούς εργαζόμεvης πλειοψηφίας.

2) Απο τη ''μια " η θέση και πρακτική εφαρμογή της ενιαίας αντίληψης για την εκπαίδευση. Κοινό σχολείο στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης, ουσιαστικά πολυτεχνικό , και πολυκλαδικό (για να χρησιμοποιήσουμε μια ΠΑΣΟΚική προβοκαρισμένη ορολογία).

Από την ''άλλη" η διχοτόμηση του σχολείου, αντανάκλαση της διάστασης διανοητικής. χειρωνακτικής εργασίας, των ταξικών διαχωρισμών, και της αναπαραγωγής τους.

Και στις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες (με αξιόλογη για τα καπιταλιστικά δεδομένα μέση και ανώτερη επαγγελματική εκπαίδευση) υφίσταται αυτή η διάσταση γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης. Στην Αγγλία π.χ. το πολυτεχνείο δεv θεωρείται Τριτοβάθμια Eκπαίδευση (εκτός ίσως από ορισμένες προνομιακές σχολές του).

3) Τέλος, από την "άλλη" η εκπαίδευση που παρ' όλο τον επαγγελματικό της προσανατολισμό-προγραμματισμό (μιλάμε πάντα για τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες)- 'στομώνει ", δεv εξασφαλίζει επαγγελματική κατοχύρωση,η παιδεία με το 'πνευματικό προλεταριάτο' ,και τους 'νεόπτωχους αδιόριστους".

Από τη "μια" η μαζική παραγωγή στρατιών από στελέχη διανοούμενους της τάξης τους, το τεράστιο απόθεμα παιδείας και μόρφωσης (που δεν έζησε για να το δει ο Λένιν, αλλά πραγματοποιήθηκε στα επόμενα χρόνια )που έφτασε να αποτελεί ανταγωνιστικό παράγοντα για τους δυτικούς ακόμα κι όταν υποχώρησε ο σοσιαλισμός και τη διαχείριση αυτού του ''αποθέματος" ανέλαβαν οι ρεβιζιονιστές

4) Θα προσθέταμε κι ένα, συν ένα, παράγοντα διαφοροποίησης ανάμεσα στους δυο κόσμους. Η θέση για την "πολυτεχνική μόρφωση" επανέφερε από το μακρινό παρελθόν την αντίληψη για την παιδεία όχι μόνο σαν γενικό δημόσιο αγαθό αλλά σαν οδηγό και απότοκο της παραγωγικής.οικονομικής διαδικασίας:

Το ότι η παιδεία μόρφωση κ.λπ. δεν περιέχουν κάτι από βίτσιο, αλλά ότι είναι οργανικό στοιχείο της πραγματικής και υλικής δραστηριότητας της κοινωνίας (δεν σπουδάζουμε για να σπουδάσουμε, αλλά για να χρησιμοποιήσει η κοινωνία τις γνώσεις μας κι εμάς τους ίδιους στην πορεία της) αποτελεί μια άποψη που επαναφέρει έναν "πρωτογονισμό"Γιατί και ο πρωτόγονος άνθρωπος μέσα από την μιμητική, τους μύθους, τις τελετουργίες, την μύηση (τεράστιο θέμα) εφηύρε εκπαιδευτικές διαδικασίες που θα τον βοηθούσαν να σταθεροποιήσει τις γνώσεις που αποκτούσε υλική του ζωή, στις στοιχειώδεις οικονομικές διαδικασίες της εποχής του. Πριν βέβαια όλες αυτές οι γνώσεις αποκοπούν από τους δημιουργούς τους και γίνουν κτήμα των διάφορων ιερατείων.

Όντως επρόκειτο για την επαναφορά ενός "πρωτογονισμού" με ρίζες στην μαρξιστική σκέψη όπως είδαμε (ο Μαρξ εξάλλου δεν θεωρούσε την κομμουνιστική κοινωνία μια επαναφορά του κοινoτισμού σε ανώτερο επίπεδο;)Παιδική εργασία; Σχίζουν τα ιμάτιά τους οι αστοί για τις πρωτόγονες λενινιστικές απόψεις. Μιλάει φυσικά ο 'κόσμος' της παιδικής πορνείας, της εκμεταλλευτικής παιδικής εργασίας (ακόμα και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης), της μαζικής εγκατάλειψης του σχολείου (οι ΕΠΑ είναι πρωταθλήτριες -τελευταία μας ανακάλυψαν και τα σχολεία 'δεύτερης ευκαιρίας', τα σχολεία του 'μαυροπίνακα' και θέλουν να τα εισάγoυν και στη χώρα μας), ο κόσμος της τριτοκοσμικής εξαθλίωσης των εξάχρονων και οκτάχρονων παιδιών που αποτελούν τους σύγχρονους δούλους τής εκεί βιομηχανίας και των θυγατρικών εταιρειών της Δύσης (και που βέβαια τα θυμούνται μόνο όταν τα χρησιμοποιεί η ντόπια τριτοκοσμική βιομηχανία και κάνει ντάμπιγκ στις τιμές των ιμπεριαλιστικών επιχειρήσεων).

Η πολυτεχνική μόρφωση και η Κρούπσκαγια

Ο Λένιν δεν έζησε για να δει την πειραματική εφαρμογή της 'πολυτεχνικής μόρφωσης', ούτε τις θεωρητικές αναζητήσεις που προέκυψαν από αυτή την στην εφαρμογή της.Αναγκαστικά στον τομέα αυτό όπου θα ψηλαφίσουμε να δούμε τι ήταν αυτή η 'πολυτεχνική μόρφωση', (ή τι δεν ήταν), θα στηριχτούμε στη μεταφορά για την οποία έχει γίνει λόγος πιο πάνω. Για πιο συγκεκριμένη εικόνα θα καταφύγουμε σε όσα έχει γράψει η Κρούπσκαγια, που σίγουρα δεν θα 'ναι μόνο τόσα όσα η ελληνική μεταφρασμένη βιβλιογραφία αναφέρει (επανερχόμαστε στους αρχικούς περιορισμούς): 'Στα 1897, τότε που πρωτοεμφανιζόταν ο Μαρξισμός στη Ρωσία κι όπου διεξαγόταν οξεία πάλη ενάντια στους Ναρόντνικους που χάραζαν λαθεμένη πορεία ανάπτυξης του σοσιαλισμού, ο Λένιν έγραψε το άρθρο "Τα μαργαριτάρια της λαϊκής σχεδιομανίας". Ο Ναρόντνικος Ιουζάκοφ στη μελέτη του για τους τρόπους μόρφωσης των αγοριών και κοριτσιών του χωριού, πρότεινε να ιδρυθούν στην ύπαιθρο σχολεία φάρμες με αυτόνομη οικονομία που να κατέχουν απέραντες εκμεταλλεύσεις. Τα παιδιά των πλούσιων χωρικών θα πλήρωναν σε χρήμα τα έξοδα μόρφωσης και των φτωχών χωρικών, με προσωπική δουλειά. Το πνεύμα και το πρόγραμμα του τσαρικού Λυκείου θα έμεναν ανέπαφα.Το σχέδιο εξόργισε τον Λένιν. Κατά τον Ιουζάκοφ θα μπορούσε έτσι κανείς,χωρίς καμιά πάλη, διατηρώντας την ταξική διαίρεση και το απολυταρχικό καθεστώς'να ιδρύσει πλήθος αγροτικά Λύκεια ... Ο Λένιν αντέταξε σ' αυτό το σχέδιο το ένα και μοναδικό υποχρεωτικό σχολείο που βασίζεται πάνω στην εργασία και που πέρα από τη θεωρία δίνει πρακτικές γνώσεις" (Κρούπσκαγια, Ο Λένιν και η Πολυτεχνική Μόρφωση'.Πολύ πριν την Επανάσταση υπάρχει ένα συγκεκριμένο και απλά διατυπωμένο εκπαιδευτικό όραμα - σχέδιο.

Στο ίδιο έργο η Κρούπσκαγια αποφασίζει να φέρει στη δημοσιότητα ένα σχέδιο του Λένιν, που σύμφωνα με τα λεγόμενά της ήταν μέχρι τότε εμπιστευτικό:

''Μια και σήμερα μελετάμε όλα τα πρώτα σχέδια του Λένιν, κρίνω σκόπιμο να δώσω στη δημοσιότητα αυτό το ντοκουμέντο που άλλοτε ήταν εμπιστευτικό .Ποίες ήταν οι παρατηρήσεις του Λένιν; Υπογράμμιζε την απόλυτη ανάγκη της πολυτεχνικής μόρφωσης. Σ' αυτήν έβλεπε ένα από τα μέσα που θα εδιναν τη δυνατότητα να χτιστεί ( μια αταξική κοινωνία. Επέμενε να υπογραμμιστεί αυτό μέσα στις θέσεις μου: Υπέδειχνε την ανάγκη να εισαχθεί χωρίς καθυστέρηση η πολυτεχνική μόρφωση. Εγώ έκανα κάποιες παρατηρήσεις σ' αυτούς που τάσσονταν υπέρ της μόνο τεχνικής εκπαίδευσης. Φαίνεται (και δεν έχω πια τις θέσεις αυτές) ήμουν υπέρ της συγχώνευσης του σχολείου μέσης εκπαίδευσης με το επαγγελματικό σχολείο της μεταρρύθμισης. Ο Λένιν τροποποίησε τη θέση αυτή: όχι όλοι οι μαθητές της μέσης σχολής, αλλά μονάχα οι μαθητές των 13-14 χρόνων κι ακόμη με την υπόδειξη και απόφαση των παιδαγωγών. Η διάσκεψη του Κόμματος καθόρισε την ηλικία αυτή στα 15 Xρόvια''.

Ο Λέvιν μετά την Συνδιάσκεψη έγραψε σ' ένα άρθρο "Για την εργασία των Eπιτρoπάτων Παιδείας '':

''Είμαστε υποχρεωμένοι να μειώσουμε προσωρινά την ηλικία (ηλικία που επιτρέπει να περάσουμε απ' τη γενική πολυτεχνική μόρφωση στην πολυτεχνική επαγγελματική εκπαίδευση) από 17 σε 15 χρόvια, αλλά το Κόμμα πρέπει να θεωρήσει αυτό το μέτρο αποκλειστικά σαν μια πρακτική ανάγκη, προσωρινή που οφείλεται στην φτώχεια και στην οικονομική ερείπωση της χώρας". (Κρούπσκαγια, στο ίδιο).

Στη λενινιστική αντίληψη υπήρχε η επιμονή για μια εκπαίδευση που δεν προσανατόλιζε το νέο σ' ένα στενά καθοριζόμενο Επάγγελμα. Βλέπει μάλιστα την πιο πρώιμη εισαγωγή της "στενής" επαγγελματικής εκπαίδευσης σαν μια δυσάρεστη, αναγκαία υποχώρηση. Ο Λενιν ανυπομονούσε για την καθυστέρηση της Εφαρμογής της πολυτεχνικής μόρφωσης. Υπήρχαν στα Eπιτρoπάτα Δημόσιας Παιδείας άνθρωποι που απορρίπτοντας την πολυτεχνική μόρφωση, τάσσονταν υπέρ της μονοτεχνικής μόρφωσης που από τα πρώτα κιόλας χρόνια προσανατολίζει τα παιδιά σ' ένα επάγγελμα. Ακούγονταν απόψεις που αρνούνταν την ανάγκη και τη δυνατότητα της πολυτεχνικής μόρφωσης στην ύπαιθρο. Στην Ουκρανία Είχαν διαστρεβλώσει εντελώς αυτή την ιδέα". (στο ίδιο)

Η Κρούπσκαγια ακόμα μας πληροφορεί πως στα αρχεία του Ινστιτούτου Λένιν υπάρχει το σημείωμα Νο 3946 το σχετικό με την πολυτεχνική μόρφωση:'Να προσθέσετε: 1) η πoλυτεχνική μόρφωση των νέων και των μεγάλων, 2)κύκλους ερασιτεχνών ανάμεσα στο παιδιά των σχολείων. Για τους μεγάλους, εξέλιξη της επαγγελματικής μόρφωσης σε πολυτεχνική".

Φυσικά, ο Λένιν δεν ήταν ο πρόδρομος των κακόφημων ... ΕΛΚΥΣ (αν και τελευταία τους άλλαξαν όνομα). προβλέπει μηχανισμούς και κατευθύνσεις ώστε ν' αποφευχθεί η μονομερής ειδικευμένη-απειδικευμένη μόρφωση. Και παραπέρα δίνει κατεύθυνση για επανεκπαίδευση στο πνεύμα του ''Πολυτεχνισμού" των ήδη επαγγελματικά καταρτισμένων Ενηλίκων. (Αυτή είναι η δια βίου παιδεία που μόνον ο σοσιαλισμός μπορεί να επεξεργαστεί σαν λύση που Πραγματικά ν' απηχεί το ... Περιεχόμενό της κι όχι σε άλλους ανομολόγητους στόχους).Στο άρθρο της για τη "Διαφορά ανάμεσα στην επαγγελματική και Πολυτεχνική μόρφωση " η Κρούπσκαγια δίνει ένα πιο συγκεκριμένο, αλλά ταυτόχρονα και πιο πλατύ ιχvoγράφημα της πολυτεχνικής μόρφωσης:

"Πρέπει να πούμε ότι η τεχνική τελειοποιείται αδιάκοπα. Φτάνει μια νέα εφεύρεση για ν' αχρηστεύσει μια ειδίκευση που αποκτήθηκε με μεγάλες προσπάθειες...

Μια χώρα όμως που βιομηχανοποιείται με όλο και γρηγορότερους ρυθμούς χρειάζεται άλλο πράγμα. Της χρειάζονται μαθητές που να 'χουν ολοκληρωμένη εικόνα και ιδέα της παραγωγής, να καταλαβαίνουν τη φύση της τεχνικής προόδου, να 'χουν γενική γνώση των μηχανών, που όπως λενε, έχουν τεχνική μόρφωση. Έτσι καταρτισμένος ενας μαθητής θα μπορέσει να προσαρμοστεί σ'όλες τις τεχνικές αλλαγές. Θα 'ναι εργάτης με καινούρια ειδίκευση''

Η μηχανοποίηση της παραγωγής, που στον καπιταλισμό αποτελεί τη βάση,αλλά και την ιδεολογική δικαιολόγηση της Επιβολής μέτρων αντεργατικoύ και αντικοινωνικού χαρακτήρα (π.χ. εκπαίδευση), Εδώ αποτελεί όρο για το ανέβασμα της τεχνικοεπιστημονικής κατάρτισης του εργαζόμενου γενικά.

Στο ερώτημα 'τι πρόκειται να διδάξει το επτατάξιο σχολείο' η Κρούπσκαγια απαντά:

"Δεν θα διδάξει ούτε την υφαντουργία ούτε τη μηχανική και χειρωνακτική υφαντική και κλωστική, αλλά τ' αναγκαία πράγματα για την παραγωγή και πριν απ' όλα το ρόλο που παίζει η υφαντουργία στην παγκόσμια οικονομία και κυρίως στη Σοβιετική Ένωση. Ο μαθητής θα εξοικειωθεί με το "σχέδιο ανάπτυξης της υφαντουργικής βιομηχανίας. Θα μάθει πού βρίσκονται τα κέντρα της, ποιες είναι οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι φάμπρικές μας, λινάρι,μπαμπάκι, μαλλί, μετάξι, ραιγιόν κ.λπ. Το σχολείο θα του διδάξει πού βρίσκονται τα κέντρα επεξεργασίας πρώτων υλών, την άμεση χρησιμοποίησή τους καθώς και τις ιδιότητες και τις τελειοποιηθεί μέθοδες επεξεργασίας και συντήρησής τους. 

Ο μαθητής θα εξοικειωθεί με τη λειτουργία της φάμπρικας, τις διάφορες τάσεις της υφαντουργικής παραγωγής, τις κατηγορίες των εργατών που δουλεύουν σ' αυτήν κι αφού θα έχει μελετήσει τις μηχανές θα καταφέρει να φτιάξει βιομηχανικά σχέδια, θα μάθει το ιστορικό της υφαντουργίας και τις σύγχρονες τελειοποιήσεις. Μέσα α' αυτά τα ειδικά εργαστήρια θα δει κάθε είδος μηχανής και, δουλεύοντας στην κάθε μια απ' αυτές, θα εκτιμήσει τα πλεονεκτήματα των μοντέρνων μηχανών. Θα μάθει να προσέχει την συντήρησή τους να τις προφυλάσσει και να τις χειρίζεται. Θα μάθει να κινεί τις χειρoκίνητες ακόμα και τις τελειοποιημένες ηλεκτροκίνητες μηχανές. Το σχολείο πρέπει να κεντρίσει στο μαθητευόμενο μεγάλο ενδιαφέρον για την παραγωγή, αλλά και την θέληση να την ανεβάσει σ' ένα χωρίς προηγούμενο επίπεδο. Από την άλλη, το επαγγελματικό σχολείο θα του δώσει τη δυνατότητα να μπει στην οργάνωση της δουλειάς, τόσο την ατομική όσο και την ομαδική και θα δημιουργήσει τις κατάλληλες υγιεινές συνθήκες. Θα του διδάξει τις αρχές της ασφάλισης και της εργασίας μέσα σε κάθε βιομηχανική επιχείρηση, μαζί και στις φάμπρικες. Τέλος, το Επαγγελματικό σχολείο θα του διδάξει την ιστορία του εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος στη χώρα μας καθώς και στις καπιταλιστικές χώρες, την ιστορία της πάλης του παγκόσμιου προλεταριάτου, και στην πρώτη θέση των κλωστοϋφαντουργών.

Ο μαθητής δεν θ' αποκτήσει επάγγελμα με στενά πλαίσια που αύριο μπορεί να μην τα χρησιμοποιήσει, αλλά απέραντες πολυτεχνικές γvώσεις,μια γενική πείρα χάρη στην οποία ο μαθητευόμενος δεν θα μπει στο εργοστάσιο σαν κουτάβι, που αναστατώνει όλο τον κόσμο και πουθενά δεν βολεύεται, αλλά σαν ένας συνειδητός κι ικανός εργάτης για τον οποίο φτάνει μια μικρή ειδικευμένη προπαίδευση".

Η Κρούπσκαγια έχει περιγράψει -σύμφωνα με τις απόψεις της- το πνεύμα που θα διαπερνά το σχολείο της πολυτεχνικής μόρφωσης. Έχει σημασία η βραχύβια ειδικευμένη προπαίδευση σε σχέση με την υπόλοιπη μορφωτική πυραμίδα.

Ανάλογες μεταρρυθμίσεις προωθήθηκαν και με την Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα όπου βασικά η προπαίδευση "γινόταν στους χώρους εργασίας. Μόνο που στην Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση η μεταρρύθμιση προχώρησε στα προγράμματα σπουδών, ύλη, περιεχόμενο, άλλαξε τους κύκλους σπουδών κλπ. προχώρησε λίγο μακρύτερα ή αν προτιμάτε λίγο ψηλότερα. Η αντίληψη, το "πνεύμα" είναι όμως κοινό:

''Ή σύγχρονη τεχνική άλλαξε ριζικά το χαρακτήρα της προπαίδευσης. Αυτή " είναι μια στενή τεχνική Εξάσκηση που γίνεται σ' εκείνους που προπαρασκευάζονται γι' αυτό ή το άλλο Επάγγελμα, αλλά η γνώση του χειρισμού ενός πολύπλοκου μηχανήματος, ο πιο παραγωγικός τρόπος οργάνωσης μιας δουλειάς, η γvώση του προτσές παραγωγής στο σύνολό του δεν είναι τυχαίο γεγονός αν ένας μεγάλος αριθμός σταχανοφιτών βγήκαν από σχολή προπαίδευσης στο εργοστάσιο". (Κρούπσκαγια, "Για την εκλογή επαγγέλματος''

Επαναβεβαιώνεται αυτό που ειχαμε σαν εκτίμηση για το σταχανοφικό κίνημα και την "εκπαιδευτική'' του πλευρά.

Τίθεται και το ζήτημα της ταξικότητας στην εκπαίδευση.

"Χρειάζεται να συνεχίσουμε να γκρεμιζουμε τους αδιόρατους φραγμούς που υπάρχουν ακόμη ανάμεσα στο δημοτικο σχολείο, το γυμνάσιο κι ανώτερο σχολείο, έχοντας τα μάτια μας δεκατέσσερα να μην παραμορφώνονται τα πράγματα με ανώφελες λεπτομέρειες που συσκοτίζουν τις επιστημονικές αρχές. Οφείλουμε να δουλεύουμε για μια όλο και πιο στενή σύνδεση θεωρίας και πράξης.Χρειάζεται να παλέψουμε ενάντια στη βαθιά ριζωμένη άποψη που θεωρεί τη σωματική δουλειά κατάρα στην οποία έχει καταδικάσει ο Θεός χιλιάδες ανθρώπους.Χρειάζεται να καταπολεμήσουμε την τάση για ανώτερες σπουδές ''πάση θυσία", για "να γίνουμε κάτι'' να γίνουμε μηχανικοί. Καμιά φορά η τάση αυτή αντανακλά παλιά ήθη που περιφρονούσαν τους ανθρώπους που δούλευαν σωματικά. Το σταχανοφικό κίνημα θα βοηθήσει να μπει γρήγορα τέρμα στην πρόληψη αυτή". (στο ίδιο)

Το κομμάτι αυτό εκτός των άλλων, αποκαλύπτει και κάτι βαθύτερο: όλες οι αναντιστοιχίες του αστικού εκπαιδευτικού συστήματος, το μπλοκάρισμά του, η ''ξιπασιά" του, ο αντιδραστικός ακαδημαϊσμός, ο παρασιτισμός κ.λπ. είναι ζητήματα που σε τελική ανάλυση μπορούν ν' απαντηθούν μόνο μέσα από το σοσιαλισμό.

Η λύση του εκπαιδευτικού "ζητήματος" δεν μπορεί να 'ναι τελικά παρά σοσιαλιστική.Να σημειωθει πως αυτά δεν είναι πράγματα που γράφονται μέσα στη φλόγα και την ρευστότητα της επαναστατικής περιόδου, αλλά αγκαλιάζουν ήδη τα "πέτρινα" (κατά τους αντισταλινικούς θιασώτες) χρόνια.Είναι αρχές του 1931, όταν η κρούπσκαγια (που σημειωτέον- δεν πολυ-συμπαθούσε το σταλινικό επιτελείο) γράφει:''δημιουργήθηκε το ενιαίο σχολείο εργασίας που ξεκαθάρισε το πρόγγραμμά του από κάθε παλιά σαβούρα. οργανώθηκαν εργατικά πανεπιστήμια. Οι εργάτες κι οι αγρότες είχαν κάθε είδους προνόμιο σ' ό,τι αφορούσε την είσοδό τους στα ανώτερα και μεσαία εκπαιδευτικά ,ιδρύματα''. (Κρούπσκαγια, "Διαλεχτά Παιδαγωγικά Έργα)

Όπως είχαμε τονίσει και στο περσινό αφιέρωμα για την Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση, η "ιδέα" των Εργατικών Πανεπιστημίων δεν ήταν μια φαεινή πρωτοτυπία της Κινέζικης Πολιτιστικής Eπανάστασης αλλά κάτι που είχε δοκιμαστεί σαν κατεύθυνση στην σοβιετική επανάσταση (αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν διαφορές ή ότι μόνον ο τίτλος Εργατικό Πανεπιστήμιο 'σώζει').

Η Κρούπσκαγια απαντώντας στα προβλήματα εκλογής επαγγέλματος απέναντι στους νεολαίους γράφει :

'Τα σχολεία μας γενικής μόρφωσης έχουν καθήκον να μάθουν στους μαθητές να παίρνουν μέρος στα πιο σύνθετα προτσές παραγωγής, μέσα στα πλαίσια της σύγχρονης τεχνικής για να εξοικειωθούν με ολόκληρη σειρά ειδικοτήτων.Η βιαστική εκλογή επαγγέλματoς είναι επιζήμια: εμποδίζει την ελευθερία αυτής της εκλογής. Ο Λένιν ήταν αντίθετος με τη βιαστική εκλογή επαγγέλματος"

(Κρούπσκαγια, "Διαλεχτά Παιδαγωγικά Έργα")

Όσον αφορά τα ''προικισμένα άτομα'' οι απόψεις της κινούνται στην ίδια γραμμή:

"Να ένα παράδειγμα: ένα παιδί έχει εξαιρετική οπτική μνήμη, σχεδιάζει θαυμάσια. Το βάζουν από νωρίς σε ειδικό σχολείο και του διδάσκουν την τεχνική του σχεδίου. Κανείς ωστόσο δεν φροντίζει να πλατύνει τον ορίζοντά του, να του μάθει να βλέπει τη ζωή κομμουνιστικά, να γίνει ένας πραγματικός κομμουνιστής,ένας ομαδικός αγωνιστής. Έτσι βλέπουμε να μεγαλώνει ένας σχεδιαστής με ταλέντο, ένας που ξέρει να ζωγραφίζει απ' το χέρι του δασκάλου ένα πανέρι φρούτα, ειναι ολότελα ανίκανος όμως σχεδιαστής που να 'ναι σε θέση να δώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σοσιαλιστικού συστήματος απλά,χωρίς περιφράσεις, ένας σχεδιαστής που να μας δώσει τον πίνακα του σοσιαλιστικού συστήματος Έτσι που το σχέδιο να μιλάει καλύτερα από τις λέξεις" (στο ίδιο) .

Η πολυτεχνική μόρφωση και οι ταλαιπωρίες της

Συνθέτοντας τις ''νύξεις" και θέσεις του Λένιν (σημειωτέον τα τελευταία 5 χρόνια της ζωής του καθοδηγούσε προσωπικά το Επιτροπάτο της Δημόσιας εκπαίδευσης) και τις αναλύσεις της Κρούπσκαγια, μπορούμε να δώσουμε έναν ορισμό της πολυτεχνικής μόρφωσης σύμφωνα με την λενινιστική αντίληψη:

Ένα ενιαίο σχολείο, μια ενιαία εκπαιδευτική διαδικασία γενική και πολυτεχνική (που να δίνει θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις για όλους τους κλάδους της παραγωγής), δωρεάν και υποχρεωτική μέχρι τα 16, σε στενή σύνδεση με την παιδική -κοινωνικά χρήσιμη και παραγωγική εργασία.

Μιλάμε πάντα για τον σοσιαλισμό και την σοσιαλιστική ανάλυση του εκπαιδευτικού ζητήματος.

Το πώς αυτές τις θεσεις του Λένιν οι ρεφορμιστές του ''Κ"ΚΕ, χρόνια τώρα τις μετέφεραν στον ... καπιταλισμό διεκδικώντας Ενια(α Τριτοβάθμια εκπαίδευση και εκδημοκρατισμένη παιδεία από ένα σύστημα που παράγει και αναπαράγει ακριβώς τ' αντίθετα, μόνο μια άλλη λογική μπορεί( να μας το εξηγήσει. Μια λογική που οδηγεί Τελικά στον εναγκαλισμό από το κυρίαρχο σύστημα και σε άλλες συνέπειες: Π.χ. στο όνομα της υπεράσπισης των ηθικών κινήτρων,ολόκληρες αναλύσεις που υπερασπίζουν την διατήρηση της βαθμολογίας ή στο όνομα του να 'διαβάζουμε, να διαβάζουμε, να διαβάζουμε- που το 'πε ο καημένος ο Λένιν για τους Κομσομόλους της Σοβιετικής Ένωσης, το γνωστό κλασικό σύνθημα (πατρότητας Φαράκου) το 'πρώτοι στα μαθήματα ... '- κ.λπ.

Εν τω μεταξύ, το σύστημα μέσω των 'προοδευτικών- κυβερνήσεών του (το '82 το παλιό ΠΑΣΟΚ με τα Πολυκλαδικά και σήμερα το "νέο" ΠΑΣΟΚ με τα Εθνικά Απολυτήρια) αποδείχνει περίτρανα σε ποια βάση μονάχα μπορεί στον Kαπιταλισμό να μιλάει κανείς για Ένιαία" Εκπαίδευση: όταν επικαλούνται το '' Ενιαίο", 100% έχουν από πίσω κρυμμένα σχέδια που οδηγούν σε πιο σκληρούς ταξικούς διαχωρισμούς, κατακερματισμούς, παιδείες διαφορετικών ταχυτήτων κ.λπ., χτύπημα του "ενιαίου".Ωστόσο, η υπεράσπιση του ενιαίου και δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης εμπνέεται από το ιστορικό προηγούμενο της ενιαίας πολυτεχνικής εκπαίδευσης του λενινισμού και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.Το σύνθημα για λεύτερη πρόσβαση σ' όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης,για απρόσκοπτη επαγγελματική εξέλιξη κ.λπ. δείχνει πως μόνο αγωνιστικά μπορεί το κίνημα να θέσει ζήτημα ''ενιαίου" μέσα στον καπιταλισμό και στη σημερινή φάση της επίθεσής του.

Η ενιαία και δημόσια (όχι μόνο Τριτοβάθμια) εκπαίδευση, η λαϊκή παιδεία,τελικά, μόνο σε μια λαϊκή και σοσιαλιστική Ελλάδα μπορεί να κατακτηθεί.

Επιτεύγματα και κατακτήσεις

Μιλήσαμε για το τεράστιο 'μορφωτικό απόθεμα" που κατακτήθηκε στα χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης μετά το θάνατο του Λένιν.Αυτό ούτε δεδομένο ήταν ούτι το 'χαν οι μπολσεβίκοι στο ξεκίνημά τους.Αντίθετα, είδαμε πως είχαν ν' αντιπαλέψουν ακριβώς την αντίθετη κατάσταση (τεράστιος αναλφαβητισμός, οπισθοδρόμηση, έλλειψη στελεχών κ.λπ.).

Στις τοποθετήσεις του Λένιν για την αναγκαιότητα της Νέας Οικονομικής Πολιτικής και την αναγκαστική υπαναχώρηση στον οικονομικό τομέα, αρκετό χώρο καταλαμβάνει η έλλειψη στελεχών, μπολσεβίκων στελεχών, ειδικών, τεχνικών κ.λπ. (άρα και η ανάγκη να στηριχτούμε στους αστούς ειδικούς). Η οξύτητα του πραβλήματος αυτού εμφανίστηκε και στα επόμενα χρόνια όταν η σοβιετική εξουσία αντιμετώπιζε το "σιωπηλό", αλλά και φανερό, σαμποτάζ από μέρους των αστών ειδικών και θα έπαιρνε δραματικές διαστάσεις στα χρόνια της πρώτης μεγάλης ταξικής σύγκρουσης και των εκκαθαρίσεων, αν βέβαια δεν υπήρχε φροντίδα να παραχθούν και να αναπαραχθούν ''κόκκινα'' στελέχη και ειδικοί.

"Η εργατική τάξη δεν μπορεί να γίνει πραγματικός νοικοκύρης της χώρας,αν δεν κατορθώσει να βγει από την απολιτισιά, αν δέν μπορέσει να δημιουργήσει δική της διανόηση, αν δεν κατακτήσει την επιστήμη και δεν μπορεί να διευθύνει την οικονομία επιστημονικά , έλεγε ο Στάλιν στο λόγο του στο Πανενωσιακό Συνέδριο της Κομμουνιστικής Νεολαίας το 1928 κι αυτό τα ... έλεγε όλα.

"Τώρα μας χρειάζονται ολόκληρες ομάδες, εκατοντάδες και χιλιάδες νέα στελέχη μπολσεβίκοι που να μπορούν να κατέχουν τους πολύμορφους κλάδους της γνώσης".

Η έκκληση αυτή έπιασε τόπο. Ήταν η εποχή που 'η τεχνική αποφασίζει για όλα' που είχε διακηρύξει το 17' Συνέδριο για να διορθωθεί αργότερα με το 'τα στελέχη αποφασίζουν για όλα" και το 'άνθρωπος είναι το μεγαλύτερο αγαθά".

'Μέχρι το 1934 υπήρχε ένας σχετικά υψηλός αριθμός ξένων τεχνικών,πολύ ακριβοπληρωμένων, οι ''Όπετς" (ειδικοι) όπως τους αποκαλούσαν τότε οι Σοβιετικοί. Ο αριθμός τους ελαττώνεται από το 1934 και από το 1937 δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου. Οι σοβιετικοί εργάτες άρχιζαν να αποκτούν κάποια ειδίκευση.Μέχρι το 1930 πήγαιναν σε τετρατάξιο δημοτικό σχολείο (από 8 ως 11 χρονών) και στη συνέχεια οι περισσότεροι έμπαιναν σε σχολές μαθητευομένων της βιομηχανίας (Φ.Ζ.Ο. Υ.).

Από το 1933 αυτές οι σχολές περιελάμβαναν μόνο ένα τεχνικό πρόγραμμα.Από το 1936 δεν δέχονταν πια παρά νέους που είχαν αποφοιτήοει από το επτατάξιο σχολείο (από 8 ως 14 χρονών) και η τεχνική εκπαίδευση ήταν πιο σύντομη, από 6 μήνες μέχρι 1 χρόνο.Εκτός των άλλων, είχαν οργανωθεί "τεχνικά μαθήματα για την παραγωγή" για όλους τους εργάτες που ήδη δούλευαν. σι ''Ραμπφάκ" εξακολουθούσαν να υπάρχουν αλλά άρχισαν να χρησιμοποιούνται όλο και λιγότερο, στο πλαίσιο των βασικών τροποποιήσεων στο σχολικό σύστημα. Τα ''Τέχνικουμ" ήταν προσιτά σε εργάτες που είχαν αποφοιτήσει από τις κατώτερες σxoλές μαθητευομένων.

Όμως αυτοί οι εργάτες συνέχιζαν να δουλεύουν στο εργοστάσιο, πράγμα που ήταν αναγκαίο για τις τότε συνθήκες. Η Ανώτατη τεχνική εκπαιδευση περιελάμβανε δυο ομάδες Ινστιτούτων, τα Β.Ο.Υ.Ζ. και τα πιο εξειδικευμένα τα Β.Τ.Ο.Υ.Ζ.Διδασκαλία γινόταν μέσα στις ίδιες τις επιχειρήσεις, έτσι που ο καθένας

ήταν ταυτόχρονα δάσκαλος και μαθητής.Ένας μεγάλος αριθμός εργατών περνούσε τις εξετάσεις της μίνιμουμ τεχνικής κατάρτισης (τα "τεχμίνιμουμ" και τα ανώτερα "τεχμίνιμουμ"). Πολυάριθμοι σύλλογοι δημιουργήθηκαν για την ενίσχυση αυτής της κίνησης: Σύλλογοι για τη Διδασκαλία της Τεχνικής, πανσοβιετικός Σύλλογος Εφευρετών, Σύλλογος Εργατών Τεχνικών Συγγραφέων". (lαν Ελλενστάιν, " Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης").Καταρχάς, αυτά γράφονται από τον αντισταλινικό Ελλενστάιν ο οποίος δεν χαρίζεται στον Στάλιν, αστό αξίζει να "υποσημειωθεί". Βλέπουμε πως το ιδιo πνεύμα που διέκρινε την ιδρυση των Εργοστασιακών πανεπιστημίων στην Κίνα της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης (και πριν την Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση) διακρίνει και τα εκπαιδευτικά εγχειρήματα της σοβιετικής σοσιαλιστικής οικοδόμησης: εργατική μαζικοποίηση της εκπαίδευσης, λειτουργικά και ουσιαστικά ευέλικτες μορφές οργάνωσης της παραγωγής, εναλλαγή των ρόλων δασκάλου και μαθητή μέσα στο εργοστασιακό περιβάλλον,ενθάρρυνση της 'πληβειακής' πρωτοβουλίας με τους διάφορους συλλόγους που λειτουργούν παράλληλα με το επίσημο "θεσμοθετημένο' εκπαιδευτικό σύστημα.

Υπάρχουν "ομοιότητες" που φυσικά δεν έπεσαν από τον ουρανό, αλλά αποτελούσαν "έμφυτη προδιάθεση" του σοσιαλιστικού και κομμουνιστικού κινήματος από τα γενοφάσκια του. Όπως, βέβαια, υπάρχουν και διαφοροποιήσεις

Οι οποίες έχουν να κάνουν με ένα άλλο επίπεδο αυτό της ταξικής πάλης.Όπως λέει ο ιδιoς ο Ελλενστάιν "η συγκεντρωτικότητα επέτρεπε να πραγματοποιούνται επενδύσεις στους τομείς-κλειδιά της οικονομίας, να συγκεντρώνονται οι δυνάμεις την κατάλληλη στιγμή και στις κατάλληλες θέσεις, να ενισχύεται η ανάπτυξη των πιο φτωχών περιοχών, όπως των σοβιετικών δημοκρατιών της κεντρικής Ασίας".

Αυτά ήταν τα αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα ταυ σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής. Ήταν μια 'εμπειρία" που για πρώτη φορά ζούσε η ανθρωπότητα (κι όχι μόνο στα "καθαρά" Οικονομικό επίπεδο) και που στοιχεία της προσπαθούσαν να αναπαράγουν και οι ίδιοι οι καπιταλιστές από το "προδωτικό'' Νιου Ντηλ του Ρούσβελτ μέχρι τη φασιστικοποιημένη δημόσια οικονομία του Χίτλερ.Η επίδραση στον τομέα της παιδείας ήταν άμεση. "Μπορούμε να διαπιστώσουμε πολύ πιο έντονες πρoσπάθειες στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας (ο αριθμός των γιατρών από 70.000 που ήταν το 1928 έφτασε το 1940 τις 155.000 και ο αριθμός των νοσοκομειακών κλινών από 247.000 αυξήθηκε σε 791.000) στα μέτρο βοήθειας στις οικογένειες κ.λπ. Συχνά βρισκουμε στο ίδια εργοστάσια βρεφοκομεία, νηπιαγωγεια κ.λπ.". (στο ίδιο)

Συνεχίζει ο αντισταλιvικός Ελλενστάιν: Ναι προσπάθειες που έγιναν στους τομείς της γενικής και τεχνικής εκπαίδευσης (ανώτεροι τεχνικoί από 233. 000 το 1928 σε 908.000 το 1941, ειδικοί μέσης εκπαίδευσης από 288.000 το 1928 σε 1.492.200 το 1940) ή στον πολιτιστικό τομέα ήταν προς όφελος όλων και έδιναν νέες ευκαιρίες ''κοινωνικής ανάδειξης στα παιδιά των εργατών καθώς και στοιχεία ευημερίας και κουλτούρας, ακόμα άγνωστα στο μέσο εργάτη της Δύσης"(υπογράμμιση δική μας) αλλά και στην ύπαιθρο ο εκπαιδευτικός Oργανισμός δεν πήγαινε Πίσω: "Παντού είχαν κάνει την εμφάνισή τους αγροτικές σχολές κι ήταν πάρα πολλά τα παιδιά των κολχόζνικων που φοιτούσαν στη μέση εκπαίδευση ή έμπαιναν στο Πανεπιστήμιο.

Μια καινούρια πολιτιστική ζωή εμφανίζονταν στα χωριά, μέσα από τις παιδικές και τις νεολαιίστικες οργανώσεις (πιονέροι- κομσομόλοι) μέσα από λέσχες, (ίσμπες, αναγνωστήρια, "κόκκινες γωνιές" κ.λπ. ". (στο ίδιο)

Σύμφωνα με τα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, ο αριθμός των σχολείων αυξήθηκαν από 7.896 σε 32.186 το 1939.

"Στα 1939 ο αναλφαβητισμός εξαφανίστηκε ανάμεσα στους νέους και έπαψε σχεδόν εντελώς να υπάρχει στις γενιές κάτω των 50 ετών". (στο ίδιο) Ο αριθμός των δασκάλων είχε αυξηθεί από 394.048 το 1928 (εποχή που ο Στάλιν καλούσε τη νεολαία να καταλάβει τα φρούρια της γνώσης και της επιστήμης) σε 1.117.000 το 1939. Όπως γράφει ο Ελλενστάιν, τα προβλήματα ποιότητας που εμφανίστηκαν στην παιδεία τότε δημιουργούνται "μόνο και μόνο εξαιτίας της γιγαντιαίας της ανάπτυξης".

Στα 1940 ο αριθμός των πρωτοετών φοιτητών ήταν 811.700 έναντι 43.000 το 1928. 50% απ' αυτούς ήταν μελλοντικοί εκπαιδευτικό (κι από τον συνολικό αυτό αριθμό οι 153.600 ήταν "έκτακτοι", δηλαδή εργαζόμενοι που διευκολύνονταν με βραδινές παραδόσεις ή αλληλογραφία.Όλα αυτά είχαν άμεσες συνέπειες στο γενικότερο ανέβασμα του πολιτιστικού επιπέδου του σοβιετικού λαού."Η πνευματική ζωή της Σοβιετικής Ένωσης στη δεκαετία του '30 χαρακτηρίζεται από μια σημαντική αύξηση του κοινού (αναγνώστες, θεατές) και του αριθμού των δημιουργών. Η εξάλειψη του αναλφαβητισμού και η πρόοδος στη μέση και ανώτερη εκπαίδευση άλλαξαν ριζικά τις γενικές συνθήκες της πολιτιστικής ζωής". (στο ίδιο)

Το γράφει ο Ελλενστάιν έχοντας σοβαρές επιφυλάξεις για τα "ποιοτικά" επιτεύγματα αυτής της μορφωτικής επικής προοπάθειας κι αυτό γιατί ο Λισένκο "καταδυναστεύει την βιολογία" κι αγνοείται ο Φρόιντ!

Αλλά ακόμα κι αν δει κανείς με θεμιτό τρόπο τις αρνητικές αυτές επισημάνοεις (εντάσσοντάς τες σε άλλη οπτική) δεν μπορεί να μην παρατηρήοει τη διάσταση της "πληβειακής' από την "πατρικία" αντίληψη για την οποία έγινε λόγος στην αρχή.

Κάπου εκεί ακούγεται και το επινίκιο τής (όχι φιλοσταλινικής) Κρούπσκαγια (που χρημάτισε κατά καιρούς μέλος της συνασπισμένης αντιπολίτευσης) : ''Σήμερα η χώρα μας έγιvε αγνώριστη. Η ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας, η κολεκτιβοποίηση κι η μηχανοποίηση της γεωργίας βάζουν τις βάσεις για την εξαφάνιση της διαφοράς ανάμεσα στην πόλη και το χωριό. Ο πνευματικός ορίζοντας κι η συνείδηση των μαζών πλάτυναν. Η ζωή του ανθρώπου γίνεται ολοένα και πολύπλευρη περισσότερο. Η ανάπτυξη της τεχνικής και της επιστήμης έχει σαν αποτέλεσμα τη συνεχή σύσφιξη των δεσμών ανάμεσα στην πνευματική και σωματική εργασία. Γκρεμίστηκαν οι παλιοί φραγμοί που έφραζαν το δρόμο στη γνώση'.Σε διαπιστώσεις σαν τις παραπάνω οι μόνες επιφυλάξεις που χωρούν είναι μόνο "απ' τα αριστερά".

Το κίνημα των ουντάρvικων και των σταχανοφιτών

Όπως στο αφιέρωμα για την εκπαιδευτική πλευρά της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης δεν θεωρήσαμε "άσχετο' με το θέμα μας το κίνημα για την επαναστατικοποίηση των σχέσεων παραγωγής έτσι και "'εν προκειμένω" (ήδη αναφέρθηκε δυο τρεις φορές) δεν είναι άσχετα με τις εκπαιδευτικές κατακτήσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης το ουντάρνικο και σταχανοφικό κίνημα.

Οι 'Όυντάρνικοι" ήταν οι πρωτοπόροι εργάτες που ξεπέρασαν τις νόρμες παραγωγής και ωθούσαν την παραγωγικότητα της εργασίας σε ψηλά επίπεδα με το παράδειγμά τους (σσσιαλιστική άμιλλα).Οι περισσότεροι γνώστες των ζητημάτων αυτών ίσως να πιστεύουν πως το κίνημα της σοσιαλιστικής άμιλλας και του ξεπεράσμστος των νορμών παραγωγής, εμφανίστηκαν με τον στοχανοφισμό. Δεν είναι όμως έτσι. Προϋπήρξε το κίνημα των ουντάρνικων που μένοντας στο επίπεδο της ποσοτικής της εργασίας προετοίμασε το έδαφος για τον σταχανοφισμό.Το σταχανοφικό κίνημα έδινε προτεραιότητα στο ζήτημα της ποιότητας της δουλειάς και όπως ήδη προείπαμε συνιστούσε και μια μεγάλη κινητοποίηση για την οικειοποίηση και κατάκτηση της τεχνικής γνώσης από την σοβιετική εργατική τάξη.

Τον Αύγουστο του 1925 ο Αλέξης Σταχάνοφ, ανθρακωρύχος της περιοχής του Ντουμπάις σπάει το ρεκόρ εξόρυξης κάρβουνου. Τ ο νέο διαδόθηκε πλατιά,έκανε το γύρο της Σοβιετικής Ένωσης και ανάδειξε ΚΙ άλλους παρόμοιους ήρωες της δουλειάς σε μια σειρά βιομηχανικoύς κλάδους.

Η διαφορά με το προηγούμενο κίνημα είναι ότι οι νέοι ήρωες της δουλειάς προσπαθούσαν να ξεπεράσουν τις νόρμες παραγωγής βασιζόμενοι και σε τεχνικές καινοτομίες, συστηματοποιώντας την άμεση εμπειρία της παραγωγής.

"Το σταχανοφικό κίνημα ,έλεγε ο Στάλιν, είναι αξιοσημείωτο απ' αυτή την άποψη, γιατί περιέχει τα πρώτα σπέρματα, είναι αλήθεια ακόμα αδύνατα, μολαταύτα όμως σπέρματα αυτής ακριβώς της εκπολιτιστικής και τεχνικής ανόδου της εργατικής τάξης της χώρας μας' κι ακόμα:

"Το σταχανοφικό κίνημα κέρδισε όλη την Ένωση όχι βαθμιαία, αλλά με μια ανήκουστη ταχύτητα, σαν ένας τυφώνας''.

Ο Ελλενστάιν αναγνωρίζει πως το ''σταχανοφlκό κίνημα έπαιξε αναμφισβήτητα ένα ρόλο παραδείγματος και είχε μια παιδαγωγική χρησιμότητα.Αυτή ήταν μια επιπλέον πλευρά του .

Ο Στάλιν στο λόγο του στην πρώτη Πανενωσιακή Σύσκεψη των Σταχανοφικών δίνει επακριβώς τη σημασία του λαϊκού αυτού κινήματος:"Πού βρίσκεται η σημασία του σταχανοφικού κινήματος; Πρώτα απ' όλα στο ότι εκφράζει μια νέα άνοδο της σοσιαλιστικής άμιλλας, ένα νέο ανώτερα σταθμό. Γιατί νέο, γιατί ανώτερο; Γιατί το σταχανοφικό κίνημα, σαν έκφραση της σοσιαλιστικής άμιλλας πλεονεκτεί απέναντι στον παλιό σταθμό της σοσιαλιστικής άμιλλας

Στο παρελθόν, πριν από τρία περίπου χρόνια, στην περίοδο του πρώτου σταθμού της σοσιαλιστικής άμιλλας, η σοσιαλιστική άμιλλα δεν συνδέονταν υποχρεωτικά με την καινούρια τεχνική. Ο σημερινός όμως σταθμός της σοσιαλιστικής άμιλλας, το σταχανοφικό κίνημα, αντίθετα, συνδέεται υποχρεωτικά με την καινούρια τεχνική.Μπροστά σας βρίσκονται άνθρωποι σαν τους συντρόφους Σταχάνοφ, Μπουσίγκιν, Σμιτάvιν, Κριβονός, Πρόνιν, σαν τις Βινουκράντοβες και πολλοί άλλοι καινούργιοι άνθρωποι, εργάτες και εργάτριες, που έχουν πέρα για πέρα κατακτήσει την τεχνική της δουλειάς τους, την υπέταξαν και την έχουν οδηγήσει μπροστά. Τέτοιους ανθρώπαυς δεν είχαμε ή σχεδόν δεν είχαμε πριν από τρία χρόνια. Αυτοί είναι άνθρωποι καινούριοι, ξεχωριστοί άνθρωποι. ( Στάλιν,"Ζητήματα λενινισμού")

Πιο κάτω φωτογραφίζει ταξικά και πολιτικά τους νέους αυτούς ανθρώπους.

"πραγματικά για κοιτάχτε καλύτερα τους συντρόφους αυτούς, τους σταχανοφίτες. Τι άνθρωποι είναι αυτοί; Είναι κυρίως νέοι ή μέσης ηλικίας εργάτες και εργάτριες, άνθρωποι πολιτισμένοι, τεχνικά σφυρηλατημένοι, που δίνουν τα παράδειγμα της ακρίβειας και της επιμέλειας στη δουλειά, που ξέρουν να εκτιμούν τον παράγοντα χρόνο όχι μονάχα με τα λεπτά αλλά με τα δευτερόλεπτα.Οι περισσότεροί τους πέρασαν τα λεγόμενα ελάχιστα όρια τεχνικών γνώσεων και εξακολουθούν να σφυρηλατούν την τεχνική τους μόρφωση.

Είναι απαλλαγμένοι από τον συντηρητισμό και την ρουτίνα ορισμένων διπλωματούχων μηχανικώv, τεχνικών και διευθυντών.., επιχειρήσεων, βαδίζουν θαρραλέα μπροστά, τσακίζοντας τις παλιωμένες τεχνικές νόρμες και δημιουργώντας νέες, πια ψηλές νόρμες, κάνουν τροποποιήσεις στις πραβλεπόμενες δυνατότητες απόδοσης στα συντεταγμένα από τους διευθυντές της βιομηχανίας μας οικονομικά σχέδια, συμπληρώνουν και διορθώνουν τους μηχανικούς και τους τεχνικούς, συχνά τους διδάσκουν και τους διώχνουν μπροστά γιατί είναι άνθρωποι που 'χουν αφομοιώσει ολότελα την τεχνική της δουλειάς τους και που ξέρουν ν' αντλούν από την τεχνική τα ανώτατα που μπορεί να αντλήσει κανείς απ' αυτήν".

Το κομμουνιστικό πληβειακό πνεύμα είναι παρόν στους πρωτοπόρους αυτούς εργάτες. Έχει ακόμα σημασία μια άλλη παρατήρηση του Στάλιν για τις ρίζες του σταχανοφικού κινήματος.

''Χτυπάει στο μάτι πρώτα απ' όλα το γεγονός ότι το κίνημα αυτό άρχισε από μόνα του, σχεδόν αυθόρμητα, από τα κάτω, δίχως καμιά πίεση από τη διοίκηση των επιχειρήσεών μας. Το κίνημα αυτό γεννήθηκε και άρχισε ν' αναπτύσσεται σ' ορισμένα βαθμό παρά τη θέληση των διοικήσεων των επιχειρήσεών μας, κι ακόμα σε αγώνα μ ' αυτές. 

Ο σύντροφος Μολότοφ σας διηγήθηκε κιόλας τι μαρτύρια αναγκάστηκε να περάσει ο σύντροφος Μουσίνσκι, πριονιστής στον Αρχάγγελο, όταν κρυφά από την οικονομική οργάνωση, κρυφά από τους ελεγκτές επεξεργάζονταν νέες, υψηλότερες τεχνικές νόρμες και του ίδιου ταυ Σταχάνοφ η τύχη δεν ήταν καλύτερη, γιατί στην προώθησή του βρέθηκε στην ανάγκη να υπερασπίσει τον εαυτό του όχι μόνο από μερικούς διοικητικούς υπαλλήλους μα και από μερικούς εργάτες που τον περιγελούσαν και τον κυνηγούσαν για τους "νεωτερισμούς" του. Όσο για τον Mπoυσίγκιν είναι γνωστό ότι λίγο έλειψε να πληρώσει τους ''νεωτερισμούς'' του με το χάσιμο της δουλειάς του στα εργοστάσια και μονάχα με την επέμβαση του επικεφαλής ταυ τμήματος ταυ εργοστασίου, συντρόφου Σκαλίνσκι, μπόρεσενα μείνει στα εργοστάσια". (Στάλιν, "Ζητήματα λενινισμού")

Κι ακόμα παραπέρα:"Μιλούν για επιστήμη. Λένε ότι τα δεδομένα της επιστήμης, τα στοιχεία των τεχνικών εγχειριδίων και οδηγιών αντιφάσκουν στις απαιτήσεις των Σταχανοφικών για νέες, υψηλότερες τεχνικές νόρμες. Για ποια επιστήμη όμως πρόκειται εδώ; Τα δεδομένα της επιστήμης ελέγχονται πάντοτε από την πρακτική, από την πείρα. Τι επιστήμη είναι αυτή που διέκοψε τις σχέσεις της με την πρακτική,με την πείρα; " (στο ίδιο)Το σταχανοφικό κίνημα πέρασε μέσα από κεντρικότερες συγκρούσεις με το κατεστημένο και την καθεστηκυία τάξη στον επιστημονικό τομέα:"Ας πάρουμε λόγου χάρη τα Λαϊκό Επιτροπάτο της Συγκοινωνίας. Σταν κεντρικό μηχανισμό αυτό, το Λαϊκό Επιτροπάτο, υπήρχε Τελευταία μια ομάδα από καθηγητές μηχανικούς και άλλους ειδικούς -ανάμεσά τους ήταν και Koμμoυvιστές-που διαβεβαίωναν όλο τον κόσμο ότι μια ταχύτητα από 13-14 χιλιόμετρα την ώρα που τα εμπορικά τρένα είναι τα όριο, που δεν μπορεί, που είναι αδύνατο να ξεπεραστούν αν δεν θέλουμε να έρθουμε σε σύγκρουση με την "επιστήμη της εκμετάλλευσης".

Ήταν μια ομάδα με αρκετό κύρος που κήρυττε τις απόψεις της προφορικά και από τον Τύπο, έδινε οδηγίες στα αντίστοιχα όργανα του Λαϊκού επιτροπάτου Συγκοινωνιών και, γενικά, αποτελούσε τον "κυρίαρχο νου" ανάμεσα στους ανθρώπους που ασχολούνται με την εκμετάλλευση των σιδηροδρόμων. Εμείς δεν είμαστε ειδικοί στο ζήτημα αυτό, με βάση όμως τις προτάσεις μιας ολόκληρης σειράς πρακτικών που δουλεύουν στους σιδηροδρόμους, βεβαιώσαμε με τη σειρά μας αυτούς τους αυθεντικούς καθηγητές, ότι μια ταχύτητα από 13·14 χιλιόμετρα δεν μπορεί ν' αποτελεί το τελευταίο όριο, ότι με μια ορισμένη Οργάνωση της δουλειάς μπορεί να πλατύνουμε αυτά τα όρια. Η ομάδα αυτή, στην απάντησή της, αντί ν' αφουγκραστεί τη φωνή της πείρος και της πρακτικής και να επανεξετάσει τις απόψεις της ρίχτηκε στον αγώνα ενάντια στα προοδευτικά στοιχεία των σιδηροδρόμων και δυνάμωσε ακόμα περισσότερο την προπαγάνδα των συντηρητικών της απόψεων. Είναι φανερό ότι αναγκαστήκαμε να τραβήξουμε λίγο τ' αυτιά αυτών των κυρίων αξιότιμων και να τους βγάλουμε ευγενικά από τον κεντρικό μηχανισμό του Λαϊκού επιτροπάτου της Συγκοινωνίας!

Σύγκρουση λοιπόν με την "επιστήμη της εκμετάλλευσης ", του "κυρίαρχου νου" (που ο Στάλιν υπογραμμίζει ότι περιελάμβανε και κομμουνιστές) και τους ''αξιότιμους κυρίους!! του κεντρικού μηχανισμού.

Το σταχανοφικό κίνημα πέρα από την πρωτοπόρο τεχνική και παιδαγωγική είχε και αυτή την ταξική- ιδεολογική πλευρά (άλλο πράγμα το πόσο αναγνωρίστηκε,συστηματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε σαν τέτοια).

Κατακτήσεις στην Παιδαγωγική Ψυχολογία - Ειδική Αγωγή. Το έργο Βιγκότσκι

Μεγάλες κατακτήσεις και θεωρητικά (αλλά και πρακτικά) έγιναν στον τομέα της Παιδαγωγικής ιδωμένο περισσότερο από την οπτική γωνία της αναπτυξιακής (ή εξελικτικής) ψυχολογίας.

Υπήρχε σ' αυτόν τον τομέα μια προϊστορία (πχ Παβλόφ), όμως είναι γεγονός ότι η σοβιετική επανάσταση αξιοποίησε αυτή την προϊστορία αμφισβητώντας τις βάσεις της ιδεαλιστικής ψυχολογίας (ίσως και της ψυχολογίας γενικότερα) και θέτοντας τις υλιστικές βάσεις μιας νέας νευρoψυxoλoγίας.

Βλέπουμε σήμερα, με την ανάπτυξη της λεγόμενης vευρoεπιστήμης, πολλές από τις θέσεις των σοβιετικών νευροψυχολόγων και παιδαγωγών του '30 (τόσα χρόνια μετά) να επιβεβαιώνονται.

Φυσικά, αυτό γίνεται μ' ένα χυδαίο, μηχανιστικό και βιολογικά μoνόπλευρo τρόπο από τους σύγχρονους νεοδαρβινιστές, τους μελετητές των γενετικών τύπων, τους ερευνητές της γονιδιακής σύστασης του οργανισμού κ.λπ. Δεν μπορούμε, φυσικά, να περιμένουμε κάτι περισσότερο από αστούς ειδικούς και επιστήμονες.

Μην ξεχνάμε πως αυτά τα προχωρήματα τα έκανε η σοβιετική επιστήμη βασιζόμενη και εμπνεόμενη από τη θεωρία του διαλεκτικού υλισμού, τις φιλοσοφικές θέσεις του Λένιν για τη θεωρία της αντανάκλασης, την λενινιστική αντίληψη περί γνωσιολογίας κ.λπ.

Η ιστορικογενετικη ψυχολογία (δηλαδή η επιστήμη που αμφισβήτησε την μονόπλευρη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε η πειραματική ψυχολογία απομονώνοντας εργαστηριακά το άτομο) που εξέταζε την ανθρώπινη συμπεριφορά πάντα σε σχέση με την ''πολτικοϊστορική'' κατάσταση, συνδέοντας το παρατηρούμενο άτομο με το περιβάλλον του, έκανε την εμφάνισή της (σαν ουσία αλλά και σαν όρος) εκείνη την εποχή. Την ίδια περίοδο, η "σχολή Μπέχτερεφ", μελετώντας τα εξαρτημέvα αντανακλαστικά, θέτει τις βάσεις της γενικής αντανακλασιολογίας που εξετάζει τα εξαρτημένα αντανακλαστικά από τις πρώτες μέρες του βρέφους.

Κεντρική μορφή αυτής της επιστημονικής αναζήτησης είναι ο Βιγκότσκι,σοβιετικός ψυχολόγος που πέθανε νωρίς και που αμφισβήτησε τις απόψεις του Ζαν Πιαζέ για την περίφημη "εγωκεντρική ομιλία" στη ζωή του παιδιού. Οι απόψεις του Πιαζέ αποτελούν τον βασικό κορμό της σύγχρονης εξελικτικής ψυχολογίας και των αστικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων (ειδικά της προσχολικής αγωγής).

Ο Βιγκότσκι, βασιζόμενος στην κεντρική έννοια της ιστορικής ανάλυσης της προέλευσης της ανθρώπινης συνειδησης και της ελεύθερης ανθρώπινης δραστηριότητας, διατύπωσε ένα τρόπο προσέγγισης που μελετά τη σημασιολογική και συστηματική μορφή της ανθρώπινης συνείδησης Στηρίχτηκε πάνω στις θέσεις του Μαρξ για το "μη οργανικό σώμα του ανθρώπου ", αλλά και στις θεωρίες του Σπινόζα για τις συναισθηματικές αντιδράσεις,διατυπώνοντας τη θέση ότι όπως το εργαλείο γίνεται για τον πρωτόγονο άνθρωπο ένα όργανο με σαφή ανθρώπινη λειτουργία και σημασία, έτσι και οι έννοιες, η γλώσσα, γίνονται σημεία που εσωτερικεύονται και μεσολαβούν ανάμεσα στον κόσμο και στον υπό διαμόρφωση άνθρωπο . Προσπάθησε να υποδείξει και να ανακαλύψει τους μηχανισμούς που οδηγούν τον άνθρωπο να υιοθετεί μια συμπεριφορά μέγιστης αντίστασης απέναντι στα όρια που του επιβάλλει η φύση.

Ο Βιγκότσκι και άλλοι επτά συνοδοιπόροι του είχαν καταφέρει να φτιάξουν ένα πειραματικό εργαστήρι στην Ακαδημία Κρούπσκαγια που να ασχολείται με την πικτογραφία, δηλαδή μια μεθοδο μελετης της εvδεικτικής δραστηριότητας που κατά τον Βιγκότσκι, περιελάμβανε όλες τις διανοητικές διεργασίες μέσα απ' τις οποιες επινοούνται σήματα, εργαλεία και όργανα.

Ένα καθεστώς που βασίστηκε στη μαζική επιρροή και την προπαγάνδα (μη ξεχνάμε τα προπαγανδιστικά τραίνα του Μαγιακόφσκι ) είχε ιδιαίτερες ευαισθησίες στα ζητήματα αυτά. (Το 1988 το Περιοδικό "Κλικ" στα πλαίσια της φιλογκορμπατσοφικής απομυθοποίησης που διέπνεε την εποχή δημοσίευσε εκτεταμένες αφίσες και υλικό από την πρώτη σοβιετική εποχή μέχρι το θάνατο του Λένιν, που προπαγάνδιζαν είτε σοβιετικά σuνθήματα, καμπάνιες κ.λπ., είτε προϊόντα σοβιετικών εργοστασίων με τρόπο πραγματικά μοντέρνο. Δεν αποτελεί έκπληξη πως, σύμφωνα με τις επισημάνσεις του -κάθε άλλο παρά φιλοκομμουνιστικού- περιοδικού, αυτό το υλικό μελετήθηκε και αξιοποιήθηκε δεόντως από το δυτικό καπιταλιστικό μάρκετινγκ στα πρώτα του εμβρυακά βήματα).

Κι ένα δείγμα για το πώς προχωρούσε η "αγκυλωμένη" σοβιετική επιστήμη του '30-'31 είναι το γεγονός πως άλλοι δυο επιστημονικοί σοβιετικοί ψυχολόγοι από την ομάδα των οκτώ, ο Λούρια και ο Σεμιάκιν πέρασαν τα καλοκαίρια τους στα βοσκοτόπια του ουζμπεκιστάν και της Κεντρικής Ασίας. Εκεί, αναλφάβητοι οπισθοδρομικοί άνθρωποι, κατά τη διάρκεια της καμπάνιας κατά του αναλφαβητισμού και υπέρ της κολεκτιβοποίησης (που γίνονταν ταυτόχρονα), εφάρμοζαν τα ίδια ψυχολογικά τεστ τόσο στις αγράμματες καταπιεσμένες γυναίκες που φορούσαν φερετζέ όσο και στις ακτιβίστριες των κολεκτιβιστικών αγροκτημάτων που είχαν κάνει εντατικά μαθήματα καταπολέμησης του αναλφαβητισμού.

Η τεράστια ποσότητα πληροφοριών που συγκεντρώθηκε, έδωσε το υλικό για την έκδοση ενός βιβλίου "Πάνω στην ιστορική ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών" και της ουσιαστικής γέννησης της ιστορικογενετικής ψυχολογίας .

Οι έρευνες αυτές είχαν άμεσο αποτέλεσμα στην παιδαγωγική: πολύ μεγάλο το πλήθος των σοβιετικών παιδαγωγών που είναι ταυτόχρονα παραγωγοί και συγγραφείς ενός τεράστιου έργου σε διάφορους τομείς της Παιδαγωγικής.

Οι πιο γνωστοί:

Ο Λεόντιεφ με τις έρευνές του πάνω στην Παιδοψυχολογία που διατύπωσε την αρχή της διαίρεσης της οντογένεσης της ανθρώπινης ψυχοσύστασης σε διάφορες ηλικιακές oμάδες. Ο Λεόντιεφ ήταν κι αυτός μέλος της Ακαδημίας Κομμουνιστικής Αγωγής Kρoύπσκαγια.

Ο Λούρια, άλλη εξέχουσα μορφή που οι έρευνές του βρήκαν σημαντική πειραματική και γενικότερη εφαρμογή στην ειδική αγωγή κωφαλάλων και τυφλών. Αναπτύσσοντας τις θέσεις του πάνω στον καμβά των αντιλήψεων Βιγκότσκι για την κριτική σκέψη, ουσιαστικά ήταν ο πρωτεργάτης της δημιουργίας δυο σπουδαίων επιστημονικών κλάδων, της νευροψυχολογίας και νευρογλωσσολογίας (την ίδια περίοδο που οι δυτικοί συνάδελφοί του είχαν χαθεί κάπου ανάμεσα στο φροϋδικό υποσυνείδητο και τις καντιανές απόψεις για τους απριόρι γνωστικούς μηχανισμούς).

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του το αφιέρωσε στις εγκεφαλικές βλάβες και τις διαταραγμένες ψυχοδιανοητικές λειτουργίες και έκανε ιδιαίτερη καρποφόρα δουλειά στον τομέα μελέτης αναπήρων "τραυματική αφασία ",

"Αποκατάσταση των λειτουργιών του εγκεφάλου μετά από πολεμικούς τραυματισμούς'', ''Η νευροψυχολογία της μνήμης". "Κόσμος χαμένος και ξαναποκτημένος" .

Με βάση τις έρευνες και τις θεωρητικές του διατυπώσεις πολλοί ανάπηροι (εγκεφαλικά) του πολέμου, κωφάλαλοι και τυφλοί ξαναπόκτησαν τον κόσμο και εμπλούτισαν τις μέχρι τότε γνωστές μέθοδες "διαβάσματος" από κωφούς και τυφλούς.

Ο Λούρια γράφοντας για τα πρώτα χρόνια της επανάστασης λέει: Ή ατμόσφαιρα των πρώτων χρόνων της καριέρας μου διέφερε πολύ από εκείνη των δυτικών επιστημόνων. Ο καθένας γνώριζε ότι δεν ήταν παρά ίνα μικρό κομμάτι μιας μοναδικής κίνησης μεγάλης ιστορικής σημασίας και ότι θα έπρεπε να βρει τη δική του θέση στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα. Αυτό ήταν το πνεύμα των χρόνων μετά την Επανάσταση, η κοινή μοίρα της γενιάς που είχε γεννηθεί στις αρχές του αιώνα". (υπογράμμιση δική μας)

Και συνεχίζει: ''Η παλιότερη γενιά των προεπαναστατικών καθηγητών ήταν απoγoητευμένη από τη νέα κοινωνική κατάσταση η οποία ήταν ιδιαίτερα αισθητή στα τμήματα ανθρωπιστικών σπουδών. Η νεότερη γενιά·οι φοιτητές· ήταν απασχολημένοι με την αναθεώρηση των παλιών προσεγγίσεων και το σχεδιασμό των δικών της δρόμων. Αυτό άφηνε λίγο χρόνο για συστηματική μελέτη, μια και τον περιορισμένο μας χρόνο τον έπαιρναν καινούριες μορφές δραστηριότητας: Φοιτητικοί Σύλλογοι, Κύκλοι, συναντήσεις, Φοιτητικές Επιοτημονικές Ομάδες και ατελείωτες συζητήσεις για κάθε πρόβλημα που μπορούσε να φανταστεί κανείς.Έτσι πρέπει να ομολογήσω ότι δεν μπόρεσα να απολαύσω τα οφέλη μιας κανονικής ακαδημαϊκής εκπαίδευσης.

Παρ ' όλα αυτά, η όλη μετεπαναστατική ατμόσφαιρα είχε τόσο ευεργετική επιρροή πάνω σε μένα και τους νέους της εποχής μου που κατορθώσαμε να σημειώσουμε κάποια επιτεύγματα στο ενεργητικό μας. Η εποχή που ζούσαμε ήταν αξιοθαύμαστη".

Στον τομέα της αντιμετώπισης των μαθησιακών δυσκολιών των αναπήρων εργάστηκαν και παρήγαγαν έργο μια σειρά από σοβιετικούς παιδαγωγούς.

Σημαντικό έργο έχει παραχθεί, και στον τομέα της προσχολικής αγωγής.Όλα τα παραπάνω έκαναν την ΕΣΣΔ -ακόμα και στα χρόνια της ρεβιζιονιστικής κυριαρχίας- ένα πρότυπο.

Με τον ίδιο ρυθμό που αρκετοί δυτικοί κατέφευγαν στην Ε.Σ.Σ.Δ. για γυναικολογικά και ογκολογικά προβλήματα, πολλοί πήγαιναν για ν' αντιμετωπίσουν προβλήματα ειδικής αγωγής συγγενών τους.

Στην προσχολική αγωγή κυριαρχεί, το όνομα του Ζαντόροβετς που χάρη στις θεωρητικές του προσπάθειες οικοδομήθηκε το σοβιετικό σύστημα προσχολικής αγωγής.

Ο Ζαντόροβετς εργαζόταν στην έδρα ψυχολογίας του Κρατικού ινστιτούτου Παιδείας στο Χάρκοβο όπου ανέπτυξε και δημοσίευσε τις πρωτοποριακές θέσεις του "για τη δραστηριότητα και το λόγο στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού"

Οι μελέτες του παιδαγωγού και ψυχολόγου Ελκόνιν πάνω στο παιχνίδι και στην ομιλία των παιδιών ήταν σημαντικότατες και πραγματικά πρωτοπόρες για την εποχή του. Έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο για την ανάπτυξη μιας νέας μεθόδου της διδαχής της ανάγνωσης και της γραφής σε επίπεδο Νηπιαγωγείων που επηρέασαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '60 και τους δυτικούς ώστε ν' αλλάξουν τα διοικητικά πρότυπα της προσχολικής αγωγής.

Σε μια περίοδο που ο δαρβινισμός δεν είχε καν αναγνωριστεί στα Πανεπιστήμια της Δύσης, που ο αναλφαβητισμός και η κρίση, η εξαθλίωση σάρωναν Αμερική και Ευρώπη (δεκαετία του '30), που ο φασιστικός και φιλοφασιστικός σκοταδισμός και ο καθολικισμός καταδυνάστευαν σε μεγάλο βαθμό την εκπαίδευση πολλών ευρωπαϊκών κρατών, στην ΕΣΣΔ των "πέτρινων χρόνων" συντελούνταν μια μεγάλη πρωτοποριακή αναζήτηση που ο καπιταλισμός θα την ''συναντήσει" πολύ μετά τον πόλεμο (η προσχολική αγωγή ε,ναι χαρακτηριστικό παράδειγμα).

Η περίπτωση Μακαρένκο

Ο σοβιετικός παιδαγωγός Μακαρένκο είναι γνωστός από την δραστηριότητα της επαναδιαπαιδαγώγησης και επαναδιαμόρφωσης χιλιάδων χαμινιών, λούμπεν νεανικών στοιχείων που ο πόλεμος και οι συγκρούσεις των προεπαναστατικών και μετεπαναστατικών χρόνων είχαν πετάξει στο κοινωνικό περιθώριο,την αλητεία, την κλεψιά κ.λπ.

Είναι γνωστός από το έργο του "Παιδαγωγικό Ποίημα", όπου εν είδει εξιστόρησης εκθέτει το έργο και τις προσπάθειές του αυτές.Για ένα μεγάλο διάστημα, η Δύση δεν έδειχνε να ξέρει τίποτα άλλο για τις παιδαγωγικές κατακτήσεις της επανάστασης εκτός από τον Μακαρένκο.

Οι παιδαγωγικές κομμούνες του Μακαρένκο -κατά γενική ομολογία- κατάφεραν να επανεκπαιδεύσουν και να επανεντάξουν χιλιάδες νέους στη νέα σοβιετική κοινωνική ζωή.

Ο Μακαρένκο επικρίθηκε και κατηγορήθηκε για την στρατιωτικοποιημένη παιδαγωγική του.

Γεγονός πάντως είναι - κι αυτό βγαίνει κι από τις σημερινές κοινότητες απεξάρτησης διαφόρων μορφών. πως η επαναδιαπαιδαγώγηση ουσιαστικά εγκληματικών ή μισοεγκληματικών στοιχείων (που η μόνη προοπτική επανένταξή τους στηρίζεται στο μικρό της ηλικίας) δεν μπορεί να γίνει με τον πιο ανώδυνο τρόπο κάθε φορά κι ούτε η στρατιωτικοποίηση είναι ένας "πειρασμός" που μπορεί εύκολα να αγνοηθεί.

Ωστόσο, ο Μακαρένκο ήρθε σε σύγκρουση με το Επιτροπάτο της Δημόσιας Εκπαίδευσης που αποκαλούσε τη μέθοδο Μακαρένκο "παιδαγωγική γαλονάδων" και δήλων" "Θα εμποδίσουμε τη χωροφυλακίστικη εμπειρία σας. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια κοινωνική παιδεία κι όχι να διοικήσουμε ένα τσούρμο ".Οι διαφωνίες αυτές αποτελούν άλλη μια εκδήλωση της δυσκαμψίας και της έλλειψης παιδαγωγικών και ιδεολογικών αναζητήσεων. (μήπως; )

Και μην αγνοούμε πως μιλάμε για μια εποχή που για την Δύση η λογική της επανένταξης ούτε καν υπήρχε στο λεξιλόγιο του επίσημου σωφρονιστικού συστήματος.

Μια αναπόφευκτη σύγκριση

Δεν είναι από υποχρέωση, επειδή από τις ιδιες στήλες πριν ένα χρόνο κάναμε αφιέρωμα στην Εκπαιδευτική πλευρά της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης που μας επιβάλλεται, κατά κάποιο τρόπο, η σύγκριση ανάμεσα στις"εκπαιδευτικές πλευρές" των δυο περιόδων.

Ούτε εξουσιοδοτημένοι είμαστε ούτε πάσχουμε απ' την αβάσταχτη ελαφρότητα των εύκολων συμπερασμάτων και των εξορκισμών.Πιστεύουμε πως υπάρχουν υπαρκτές διαφορές ανάμεσα στον τρόπο που αντιμετωπίστηκε το εκπαιδευτικό ζήτημα, γιατί υπάρχουν διαφοροποιήσεις, για το πώς αντιμετωπίστηκε συνολικότερα το ζήτημα του πολιτιστικού εποικοδομήματος και όχι μόνο, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι στη θεματολογία μας.

Όπως, βέβαια, υπάρχουν και κοινά σημεία, ταυτότητες σοβαρές, που επισημάνθηκαν όσο περνούσε 'από το χέρι' ενός αφιερώματος. Η κόκκινη γραμμή που διασχίζει τις δυο Περιόδoυς. Οι διαφορές δεν oφείλoνται μόνο στις διαφορετικές "κουλτούρες". Π.χ. οι Κινέζοι της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης ίσως ν' αντιμετωπίζουν με αρκετή δόση ειρωνείας τις παιδαγωγικοψυχολογικές έρευνες των σοβιετικών ψυχολόγων ή, αντίθετα, οι σοβιετικοί να περιφρονούσαν τις "ακρότητες" της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης τη διάθεσή τους να αντιμετωπίζουν "υλιστικά" κάθε τομέα, να μην εξειδικεύουν. Θεμιτές και οι δυο επιφυλάξεις.

Δεν oφείλoνται μόνο σε λόγους ιστορικής συνέχειας, δηλαδή ότι η Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση ήταν μεταγενέστερη της Οκτωβριανής Επανάστασης, και συνεπώς μπόρεσε να θέσει πιο ''ώριμα" μια σειρά προβλήματα. Δεν oφειλoνται, τέλος, απλά στις αδήριτες ανάγκες κάθε ιστορικής στιγμής πoυ συχνά δεν μπορούν ''εκ των υστέρων'' να εκτιμηθούν αντικειμενικά.Ούτε η σύγκριση ανάμεσα στους δυο δρόμους (αν υποθέσουμε πως υπάρχουν δυο δρόμοι, πράγμα που σηκώνει πολλές συζητήσεις και αμέτρητα αφιερώματα κι όχι μονάχα 'εκπαιδευτικά") μπορεί να γiνει με γνώμονα την αποτελεσματικότητα, τη χυδαία αποτελεσματικότητα του ενός ή του άλλου:

Έτσι ή αλλιώς, και στη μια και στην άλλη περίπτωση, παλινορθώθηκε ο καπιταλισμός, ηττήθηκε η σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αν υπήρχε ολοκληρωμένος ''άλλος δρόμoς'', είτε στην Κίνα είτε οπουδήποτε αλλού, αυτό θα καταγραφόταν ιστορικά.Η αξιολόγηση γίνεται από τη σκοπιά μιας άλλης αποτελεσματικότητας,όχι χυδαία ς αλλά πραγματικής: Ανεξάρτητα από την έκβαση των διαφόρων εγχειρημάτων και πειραματισμών σε σχέση με την τελική επικράτηση του σοσιαλισμού, ποια ήταν τα αποτελέσματα, στο ιστορικό σώμα, στην ιστορική συνείδηση;

Για να το πούμε πιο απλά, τι ''άφησε " κάθε εγχείρημα Τι μπορούμε να αξιοποιήσουμε σήμερα από αυτή την συλλογική εμπειρία;Άρα, όπως αρχικά τονίστηκε, δεν είναι τυχαίο που εκδηλώνεται επιλεκτική μνήμη στα αποτελέσματα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων της Κινέζικης Πολιτιστικής Επανάστασης κι όχι τόσο της Οκτωβριανής Επανάστασης.Δεν είναι τυχαία η επισήμανση αυτής της έλλειψης, δεν είναι τυχαία η στάση να στηρίζεται κανείς σ' αυτές τις εμπειρίες για να φωτίζει, λιγότερο φωτισμένες πλευρές της Οκτωβριανής Επανάστασης όπως είναι το εκπαιδευτικό της έργο.

Η Κινέζικη πολιτιστική Επανάσταση έθεσε αναμφισβήτητα πιο ολοκληρωμένα το εκπαιδευτικό ζήτημα μέσα στην σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Η γνωσιολογική της τοποθέτηση: μόρφωση ίσον επιστημονικός πειραματισμός,παραγωγή, ταξική πάλη και οι συνεπακόλουθες τομές που επέφερε σ'ολόκληρο το εκπαιδευτικό σώμα, οι ξεκάθαρες ταξικές διακηρύξεις της, οι συγκεκριμένες

φόρμες που έπαιρναν τούτες οι διακηρύξεις, είναι ένα κληροδότημα πολύτιμο που η επεξεργασία του μας βοηθά να διακρίνουμε τις ελλείψεις και τα προβλήματα και της Οκτωβριανής περιόδου.Η αναπαραγωγή μιας κυρίαρχης τάξης μέσα στον σοσιαλισμό όπου το εκπαιδευτικό σύστημα παίζει αποφασιστικό ρόλο είναι το κομβικό σημείο.

Η σοβιετική εμπειρία με διάφορους τρόπους "προσπερνά", "κρύβει", ''καλύπτει'' τούτο το κομβικό σημείο. Χαρακτηριστική έκφραση οι θέσεις του Σοβιετικού Συντάγματος το '36 και των εγχειριδίων "Ιστορικού Υλισμού", της εποχής για την "ηθικοπολιτική ενότητα" εργατικής τάξης και διανοουμένων. 

Το γεγονός ότι και η ίδια η κόκκινη διανόηση που παράχθηκε από τα σπλάχνα της εργατικής τάξης και είναι σώμα "εκ του σώματός της" μπορεί να διαχωριστεί από την κοινωνική της βάση και να παράξει συνθήκες ταξικής κυριαρχίας, ποτέ δεν αναγνωρίστηκε σαν πρόβλημα ανάλογης σημασίας. Η Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση, τουλάχιστον, το βροντοφώναξε. Στην πορεία, 'οι αδιόριστοι ταξικοί φραγμοί' για τους οποίους μιλούσε η Κρούπσκαγια σαν επόμενος στόχος ανατροπής και πρόβλημα του μπολσεβίκικου εκπαιδευτικού έργου ή το ''σχολείο όπλο του κομμουνισμού" που έλεγε ο Λένιν, εξασθένησαν μπροστά στο "η τεχνική αποφασίζει για όλα" ή έστω 'τα στελέχη αποφασίσουν για όλα' (η πιο διορθωμένη εκδοχή).

'Δεν υπάρχει λόγος για ν' αμφιβάλλει κανείς ότι μονάχα μια τέτοια εκπολιτιστική και τεχνική άνοδος της εργατικής τάξης μπορεί να υποσκάψει τις βάσεις της αντίθεσης ανάμεσα στην πνευματική και σωματική δουλειά, γιατί μονάχα αυτή μπορεί να εξασφαλίσει εκείνη την υψηλή παραγωγικότητα της δουλειάς

και κείνη την αφθονία σε προϊόντα κατανάλωσης, που είναι απαραίτητα για να αρχίσει το πέρασμα από το σοσιαλισμό στον κομμουνισμό", έλεγε ο Στάλιν στους σταχανοφίτες κι είχε δίκιο. Όμως η υψηλή παραγωγικότητα αρκούσε γι'αυτό το πέρασμα; Τι είδους θα ήταν αυτή η εκπολιτιστική άνοδος; Θα ήταν μόνο τεχνικού χαρακτήρα;

Οι επιπτώσεις του αστικού δικαίου στον ιδεολογικό τομέα επισκιάστηκαν από την ανάγκη υπερκάλυψης των δεικτών παραγωγικότητας. Οι 'ξεχωριστοί άνθρωποι" που για το Στάλιν ήταν οι σταχανοφίτες απέναντι στην υπόλοιπη εργατική τάξη μπορεί να στέκονταν τότε ακόμα "απλοί και σεμνοί χωρίς καμιά αξίωση να δρέψουν δάφνες" και να βρίσκονται λιγάκι σε αμηχανία από τις διαστάσεις που, παρά τις προσδοκίες τους, πήρε το κίνημά τους στη χώρα' όμως ο σταχανοφισμός, κατά γενική ομολογία, διεύρυνε τις ανισότητες στη μισθολογική κλίμακα ανάμεσα στην εργατική τάξη. Παραπέρα, το ''μορφωτικό απόθεμα" που κατέκτησε η Σοβιετική Ένωση, ενώ έπαιξε σοβαρό ρόλο στο να τονιστεί η έννοια του κομμουνιστή με την έννοια του μορφωμένου και καταρτισμένου (και του κομμουνισμού με της παιδείας και της μόρφωσης), αποτέλεσε στην πορεία μια πνευματική τροχοπέδη με την ουδετερότητα που περιέκλειε: ντοκτορά, βαθμοί, ιεραρχία κ.λπ., αξιοποιήθηκαν κατάλληλα ύστερα από τη ρεβιζιονιστική ανατροπή.

Έτσι που ο ψυχολόγος-παιδαγωγός, Λούρια, μπορούσε πια να 'απολαύσει τα οφέλη μιας κανονικής ακαδημαϊκής καριέρας', όπως παραπονιόταν στην αυτοβιογραφία του και να θυμάται με κάποιον ρoμαvτισμό τις κρύες νύχτες της κολεκτιβοποίησης στο Ουζμπεκιστάν.

Έτσι, οι τεχνοκράτες και οι "επιστημονιστές" της ρεβιζιονιστικής περιόδου κατόρθωσαν η έννοια του "νοικοκυραίου κομμουνιστή" να συνδεθεί με το πρότυπο του διαβαστερού, συνεπή στις υποχρεώσεις του, συχνά σπασίκλα διανοούμενου. Αυτή η στάση δεν εμφανίστηκε αυτοφυώς ...

Εν πάση περιπτώσει, αυτό που ο Μάο έλεγε ένα χρόνο πριν εξαπολυθεί η Κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση ("Λόγος στο Χαν Κου"), είναι χαρακτηριστικό ,για τον τρόπο που θα επανατοποθετιόταν το εκπαιδευτικό πρόβλημα ένα χρόνο αργότερα: ''Εγώ είχα πει στα παιδιά μου 'Πηγαίνετε στο χωριό και πέστε στους φτωχούς αγρότες: Ο πατέρας μου λέει πως αφού σπoυδάσαμε μερικά χρόνια γινόμαστε όλο και πιο ηλίθιοι. Παρακαλώ θείοι και θείες, αδερφοί και αδερφές, γίνετε δάσκαλοί μου, θέλω να διδαχτώ από σας ".

Τα λόγια εδώ δεν χαρίζονται. Ο σοσιαλισμός εξάλλου, σύμφωνα με τον Λένιν, ήταν η ''δημιουργική μεγαλοφυΐα των λαϊκών μαζών",Στο ίδιo πνεύμα, ο Στάλιν κλείνει το λόγο του στους σταχανοφικούς με μια ευχαριστία: "Δεν μπορεί όμως να αρνηθεί κανείς και το γεγονός, ότι εμείς, οι καθοδηγητές της κυβέρνησης μάθαμε πολλά από σας, από τους σταχανοφικούς, από τα μέλη της σύσκεψης. Σας ευχαριστώ, λοιπόν, σύντροφοι για το μάθημα, σας ,"ευχαριστώ πολύ". (δική μας υπογράμμιση)

Πέρα από τις τομές, τις διαφοροποιήσεις και τους 'δρόμους", η κοινή κομμουνιστική ταυτότητα. Η πληβειακή σφραγίδα.

Όσο για τις ελλείψεις, παραπέμπουμε στο ποίημα του Μπρεχτ που απευθύνεται στους ανθρώπους του μέλλοντος και ζητά να σκύψουν μ' επιείκεια στο επικό έργο της επανάστασης.

Δεν θα το αναπαράγουμε, αλλά θα παροτρύνουμε τον αναγνώστη να το αναζητήσει. Κάπου θα το βρει και θα το ξεσκονίσει ...