Όταν η Ιστορία χορεύει το χορό του Ζαλόγγου

του Κώστα Μιχαλάκη

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταρακή Σημαία αρ. φ. 714, 22-6-2013

Δεν είναι η πρώτη φορά που η κ. Ρεπούση απασχολεί την κοινή γνώμη και ειδικότερα την κοινότητα των ιστορικών ή όσων ασχολούνται με την ιστορία με δηλώσεις ή απόψεις της. Παλιότερα ήταν ο περίφημος συνωστισμός της Σμύρνης και πρόσφατα ο χορός του Ζαλόγγου. Θα ήταν απλό ίσως να πούμε ότι οι απόψεις αυτές δημιούργησαν μια σειρά από δεξιά έως εθνικιστικά αντανακλαστικά, τα οποία διαγκωνίστηκαν σε φιλοπατρία και προσπάθεια να αποδείξουν ότι η πραγματική ιστορία είναι αυτή που γράφτηκε κάπου εκεί στη δεκαετία του 1930, από το καθεστώς Μεταξά, ή την περίοδο 1950-1975, από τα αμερικανόδουλα καθεστώτα που κυβέρνησαν τη χώρα, με δημοκρατικό μανδύα ή όχι.

Πολλοί, μπροστά στην επίθεση αυτή, επιλέγουν να υπερασπιστούν την κ. Ρεπούση, θεωρώντας ότι έτσι βάζουν φρένο σε απόψεις ιστορίας που επιβλήθηκαν επί ψυχρού πολέμου από «ιστορικούς» τύπου Πλεύρη, από την ίδια την ΚΥΠ ή τη CIA, από τις πιο συντηρητικές πλευρές της ελληνικής κοινωνίας.
Όμως… έχει όντως δίκιο η κ. Ρεπούση και το ιστορικό ρεύμα που αυτή ακολουθεί; Και πώς πρέπει τελικά να βλέπουμε την Ιστορία, για το όφελος του λαού και την παραγωγή σωστών συμπερασμάτων, ώστε να τον βοηθά στις μελλοντικές επιλογές του;
Αν μπορούσαμε να πούμε κάτι για το ρεύμα της κ. Ρεπούση, θα λέγαμε ότι ακολουθεί τον Ιστορικισμό/Αναθεωρητισμό, ο οποίος δίνει πολύ μεγάλη σημασία σε αρχεία, έγγραφα και πράξεις πολιτικών προσώπων και ο οποίος γεννήθηκε στη Γερμανία τον 19ο αιώνα, αλλά σήμερα εδράζεται στις ΗΠΑ με τη μορφή του αναθεωρητισμού, προσπαθώντας να ισοπεδώσει και στρογγυλέψει όλες τις πολιτικές, κοινωνικές αντιθέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι απόψεις του γνωστού Μαραντζίδη για το «κράτος του Γράμμου» και ότι ο ΕΛΑΣ δεν έδωσε μεγάλες μάχες ενάντια στους κατακτητές, προσπαθώντας να αποδείξει ότι η αντίσταση στους κατακτητές, η δράση του ΔΣΕ και ό,τι ακολούθησε είναι λίγο υπερτιμημένα. Εξάλλου, κατά Μαραντζίδη, και οι αριστεροί σφάζανε…
Το ίδιο ρεύμα ακολουθεί και η Ρεπούση. Τελευταίο, αν και όχι μοναδικό, παράδειγμα ο χορός του Ζαλόγγου. Είναι ιστορικό γεγονός ότι αρκετές γυναίκες με τα παιδιά τους έπεσαν από τον ηπειρώτικο βράχο, καταδιωκόμενοι από τις δυνάμεις του Αλή Πασά. Είναι επίσης γεγονός ότι το τελευταίο πράγμα που είχαν στο μυαλό τους τότε ήταν να δημιουργήσουν έναν καινούργιο χορό. Αυτός ο τελευταίος είναι δημιούργημα του 1908 και προσπαθεί να στηρίξει τους μύθους της εθνικοκεντρικής, έως εθνικιστικής αντίληψης για την ιστορία. Τι θα πρέπει λοιπόν να κάνει ένας δάσκαλος ή ένας ιστορικός; Να αναφέρει το γεγονός και να επισημάνει ότι ο χορός του Ζαλόγγου δεν υπήρξε ποτέ, αλλά δημιουργήθηκε από καλλιτέχνες για να τονίσει συναισθηματικά το γεγονός. Τι κάνει η κ. Ρεπούση και το ρεύμα που υπηρετεί; Ασχολείται με ένα μικρό γεγονός, αν υπήρξε χορός ή όχι, προκειμένου να μη φανεί η πλήρης εικόνα των αντιθέσεων και των διαφορετικών απόψεων που υπήρχαν. Αυτό έγινε στην περίπτωση του Ζαλόγγου.
Το ίδιο συνέβη και στο ζήτημα του βιβλίου της ιστορίας της έκτης δημοτικού. Σίγουρα δεν μπορεί να πει κανείς ότι δεν υπήρχε ΚΑΙ συνωστισμός στην παραλία της Σμύρνης το 1922, αλλά δεν ήταν αυτό το κυρίαρχο γεγονός. Σίγουρα όμως, επίσης, πρέπει να μιλάμε για τις εθνικιστικές σφαγές από τη μεριά των Τούρκων, να αναφέρουμε όμως και τις σφαγές των Ελλήνων που προηγήθηκαν. Πολύ περισσότερο όμως θα πρέπει να μιλήσουμε για τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που έβαλαν τους λαούς να σφάζονται, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα δικά τους σχέδια, όπως και για τους τυχοδιωκτισμούς των αστικών τάξεων, αλλά και για τις εθνοκαθάρσεις οι οποίες ήταν λογική συνέχεια του εθνικισμού και πρόλογος των στρατοπέδων συγκέντρωσης των Ναζί.
Είναι πολύ εύκολο να γράφεις ιστορία με μύθους, όπως το κρυφό σχολειό, τους καλούς «δικούς μας» και τους κακούς εχθρούς, με θεωρίες συνωμοσίας εναντίον του έθνους και άλλα τέτοια αποτελέσματα εθνικιστικής και φασιστικής προπαγάνδας. Δεν κάνουν όμως καθόλου καλό στην ιστορική μνήμη, όπως και στην ιστορική επιστήμη.
Είναι επίσης ιστορικοφανές να προσπαθείς να κάνεις ιστορία από τις λεπτομέρειες, οι οποίες δεν δίνουν όμως τη συνολική εικόνα ενός ιστορικού γεγονότος και δεν επιτρέπουν να εξαχθούν τα σωστά συμπεράσματα.
Η ιστορική επιστήμη, όμως, για να είναι στην υπηρεσία του λαού και της αλήθειας, θα πρέπει να μην υποκρύπτει γεγονότα, να διευρύνει την εικόνα των γεγονότων, να θέτει ερωτήματα και όχι να κουκουλώνει. Να βρίσκει τα αίτια, να τα ξεχωρίζει από τις αφορμές, να συζητά τις κοινωνικές, πολιτικές και άλλες δομές, να δίνει διδάγματα για το παρόν και το μέλλον.
Τελικά, η Ιστορία είναι πολύ σοβαρό πράγμα για να αφήνουμε ανθρώπους που υπηρετούν ιδεολογήματα και αντιδραστικές θεωρίες να φαντάζουν ως αυθεντίες και να προκαλούν σύγχυση, το λιγότερο, και να σπέρνουν μίσος και δηλητήριο, στη χειρότερη περίπτωση. Η Ιστορία πρέπει να γίνει όπλο γνώσης και καθοδήγησης για δράση στους λαούς.