Η Ιστορία δεν... λείπει σε ταξίδι για δουλειές

του Βασίλη Σαμαρά

Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 18/9/2018

http://www.efsyn.gr/arthro/i-istoria-den-leipei-se-taxidi-gia-doyleies

Το «Μακεδονικό», παρ’ όλη την -κατά ορισμένους- «ανυπαρξία» του, αποτελεί ένα ζήτημα που έθεσε (και θέτει) πολύ σοβαρά προβλήματα για το σύνολο των βαλκανικών χωρών εδώ και περίπου ενάμιση αιώνα. Από την άποψη αυτή, το βιβλίο του Δημήτρη Μάνου, παρ’ όλο που περιέχει κείμενα που γράφηκαν το «μακρινό» 1994, συνεχίζει να διατηρεί την επικαιρότητα και την αξία του. 

Αντιμετωπίζοντας το θέμα του, ο συγγραφέας υποστηρίζει -και σωστά- ότι τα ζητήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πολιτικά και στη βάση των πολιτικών δεδομένων με τα οποία εμφανίζονται κάθε φορά. Ταυτόχρονα κατανοεί -επίσης σωστά- ότι αυτά τα δεδομένα κουβαλάνε ένα ιστορικό-πολιτικό φορτίο, ενώ και η προσέγγισή τους από τον οποιονδήποτε καθορίζεται από τις ιδεολογικές-πολιτικές του αντιλήψεις. Με αυτή τη λογική, επιχειρεί την «ανάγνωση» της ιστορικής διαδρομής του ζητήματος και σε σύνδεση με την εξέταση ορισμένων ιδεολογικών ζητημάτων.

Καταπιάνεται αρχικά με την έννοια του έθνους. Επισημαίνει ότι η ύπαρξη και αφύπνιση των εθνών βαδίζει παράλληλα με την εμφάνιση του εθνικού κράτους. Μια εξέλιξη που εμφανίζεται: α) πάνω στη βάση μιας σημαντικής οικονομικής εξέλιξης (της κυριάρχησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής) και β) μέσα σ’ έναν αντίστοιχα διαμορφωμένο ιστορικό-πολιτικό χώρο και με συνδετικό κρίκο την εμφάνιση ενός νέου ταξικού υποκειμένου, της κεφαλαιοκρατικής αστικής τάξης.

Ταυτόχρονα, μας παρέχει σημαντικά στοιχεία ως προς το πώς αντιμετωπίστηκε το ζήτημα από τη μεριά του κομμουνιστικού κινήματος, από τους Μαρξ και Ενγκελς μέχρι τους Λένιν και Στάλιν, και τα ιδεολογικά μέτωπα που άνοιξαν πάνω σ’ αυτό το θέμα. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι αναφορές του στο πώς τέθηκε το ζήτημα στην πρώτη σοσιαλιστική χώρα. Εκεί όπου αντιμετωπίστηκε με διαμετρικά διαφορετικό τρόπο από τον αστικό της καταπίεσης και καθυπόταξης εθνοτήτων και μειονοτήτων.

Ο Δημήτρης Μάνος καταπιάνεται σοβαρά με το πώς εμφανίστηκε και εξελίχθηκε το εθνικό ζήτημα στον βαλκανικό χώρο και με τις «ιδιαιτερότητές» του. Τη σύνδεση με το «Ανατολικό Ζήτημα», την ελλιπή νεότερη εθνική- ιστορική παράδοση κ.λπ.

Καθώς αναφέρει, «οι ανεπάρκειες στη διαδικασία αφύπνισης των βαλκανικών λαών είχαν σαν βάση τους τον ανολοκλήρωτο αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό». Πάνω σ’ αυτή την έλλειψη έβρισκε έδαφος η παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων που στρέβλωνε την ανέλιξη του απελευθερωτικού προτσές.

Με αυτούς γενικά τους όρους προχώρησε η δημιουργία των ανεξάρτητων βαλκανικών κρατών. Παρέμενε ωστόσο υπό οθωμανική κυριαρχία μια ολάκερη περιοχή, με βασικό της χαρακτηριστικό την πολυεθνική σύνθεση του πληθυσμού της. Ενα χαρακτηριστικό που οδήγησε το κίνημα της εποχής να προκρίνει ως λύση για το «μακεδονικό ζήτημα» τη θέση για ενιαία αυτόνομη πολυεθνική Μακεδονία-Θράκη. Μια κατεύθυνση που επίσης προσδιόρισε σε σημαντικό βαθμό το περιεχόμενο της -ηττηθείσας- εξέγερσης του Ιλιντεν (1903).

Τελικά η καθοριστικής σημασίας απάντηση δόθηκε μέσα από τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο μακεδονικός χώρος διαμοιράστηκε κατά 51% σε Ελλάδα, 39% σε Σερβία και 10% σε Βουλγαρία. Παρέμεναν ωστόσο σημαντικές εκκρεμότητες και αντιθέσεις και κυρίως η ύπαρξη σημαντικού μεγέθους μειονοτήτων σε κάθε χώρα.

Το ότι το ζήτημα παρέμενε ανοιχτό αναδείχτηκε με εκρηκτικό τρόπο στη διάρκεια της Κατοχής. Το κρίσιμο ζήτημα που τέθηκε ήταν η προσπάθεια εκβουλγαρισμού συνολικά της Μακεδονίας που επιχείρησε ο βουλγαρικός μοναρχοφασισμός με τις πλάτες των Γερμανών.

Αναφερόμενος σε αυτά, ο Δημήτρης Μάνος δίνει συγκεκριμένες εξηγήσεις όσον αφορά τους όρους στη βάση των οποίων διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε η θέση και η πολιτική του ΚΚΕ μέχρι και την Κατοχή. Μια πολιτική που του έδωσε τη δυνατότητα να παίξει έναν καθοριστικό ρόλο την κρίσιμη αυτή περίοδο.

Το ΚΚΕ ήταν που οργάνωσε το αιματοβαμμένο συλλαλητήριο στην Αθήνα, το μεγαλύτερο στην κατεχόμενη Ευρώπη, που ανάγκασε τους Γερμανούς να ματαιώσουν την παράδοση της Μακεδονίας στον έλεγχο του βουλγαρικού στρατού. Τα μέλη και τα στελέχη του ΚΚΕ ήταν που στις πιο άγριες συνθήκες και σε συνεργασία με δυνάμεις Σλαβομακεδόνων όρθωσαν φραγμούς στις προσπάθειες εκβουλγαρισμού των Σλαβομακεδόνων της Μακεδονίας.

Η πολιτική και ο αγώνας του ΚΚΕ σ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο, πέρα από τις όποιες αναπόφευκτες αδυναμίες, αποτελεί μνημείο κομμουνιστικής, διεθνιστικής και ιδιαίτερα πατριωτικής στάσης. Οπως και να ‘χει, οι τελευταίοι που θα δικαιούνταν να την κρίνουν είναι οι απόντες αυτού του αγώνα. Ο δικός τους «πατριωτισμός» εκδηλώθηκε «μετά» και κυρίως ενάντια στον ελληνικό λαό. Οταν από συνεργάτες των Γερμανών μεταβαπτίστηκαν σε υπηρέτες του αγγλικού και αμερικανικού ιμπεριαλισμού για να καταπνίξουν ό,τι ελπιδοφόρο είχε αναδείξει ο αγώνας του λαού μας.

Με τον ίδιο τρόπο και στην ίδια λογική, η αστική τάξη της χώρας μας «έλυσε» και το μακεδονικό ζήτημα. Με την πιο αιματηρή τρομοκρατία, που οδήγησε στον εκτοπισμό μεγάλου μέρους των Σλαβομακεδόνων στις γειτονικές χώρες, στον Καναδά, στην Αυστραλία και στην καθυπόταξη μέσα από τον τρόμο όσων απέμειναν. Μόνο που στην άλλη πλευρά των συνόρων και μέσα από τη φωτιά της Αντίστασης είχε προβάλει η «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» στο πλαίσιο της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας.

Το ζήτημα ξανατέθηκε με νέα μορφή μερικές δεκαετίες αργότερα, με την ιμπεριαλιστική επέμβαση που διέλυσε τη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία. Σε σχέση με αυτές τις εξελίξεις ο Δημήτρης Μάνος διατυπώνει ορισμένες απόψεις που συνεχίζουν να διατηρούν τη σημασία τους:

● Της εναντίωσης σε οποιαδήποτε αλλαγή των συνόρων που έχει διαμορφώσει η Ιστορία.

● Της ειρηνικής συμβίωσης των λαών μέσα από αμοιβαίους συμβιβασμούς.

● Του σεβασμού και της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.

● Της εναντίωσης στον αστικό εθνικισμό που στρώνει το έδαφος στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις.

● Της εναντίωσης σε οποιονδήποτε πολεμικό τυχοδιωκτισμό που μόνο συμφορές μπορεί να φέρει στους λαούς.

● Της κοινής πάλης των λαών ενάντια σ’ αυτούς που αποτελούν τους μεγαλύτερους εχθρούς και από τους οποίους προέρχονται οι μεγαλύτεροι των κινδύνων: τους ιμπεριαλιστές και τα ενεργούμενά τους.