Κοινές παλλακίδες και παλλακίδες πολυτελείας στην υπηρεσία του "τέλους των ιδεολογιών"

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 265, στις 22/1/1994

Το τέλος των ιδεολογιών και της ιστορίας διακηρύχτηκε πριν λίγα χρόνια. Αφορμή της διακήρυξης ήταν η κατάρρευση των χωρών του (αν)ύπαρκτου σοσιαλισμού. Φορείς της διακήρυξης οι πιο "σοφοί" και "έγκυροι" διανοητές του συστήματος. Η άποψή τους αυτή θέλουν να έχει πολύ περισσότερο βάρος από αυτό ενός γενικού και εύσχημου συμβολισμού, θέλουν να έχει το βάρος της κυριολεξίας της. Και, πάντως, πριν απ' όλα έχει έναν και μόνο αποδέκτη, τους εργαζόμενους και τη νεολαία παντού στον κόσμο. Σ' αυτούς απευθύνεται παγκόσμια το σύστημα όταν "διαπιστώνει" το τέλος της ιστορίας. Σε απλά ελληνικά νομίζουμε σημαίνει... "μέχρι εδώ". Ο,τι προσπαθήσατε, προσπαθήσατε, ό,τι επιδιώξατε, επιδιώξατε. Η ιστορία δεν προχωρά άλλο. Το σύστημα στο οποίο ζείτε είναι αιώνιο, θα υπάρχει στο διηνεκές. Δεν αλλάζει, δεν ανατρέπεται. Βολευτείτε και στριμωχτείτε -ο καθένας μόνος του-, όπως μπορείτε, στο πλαίσιό του (το οποίο θα το στριμώχνουμε ολοένα και περισσότερο).

 

Στον αιώνα που τελειώνει, η πάλη των λαών ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση, η πάλη για την ελευθερία έφτασε στο πιο υψηλό επίπεδο της ανθρώπινης ιστορίας, έδωσε την πιο ολοκληρωμένη μορφή της, το κομμουνιστικό κίνημα. Το κομμουνιστικό κίνημα τέθηκε επικεφαλής της πορείας για την κοινωνική απελευθέρωση και έγραφε τις πρώτες σελίδες μιας πορείας που μέλλει να συνεχιστεί μέχρι την ολοκλήρωσή της. Η ανασυγκρότησή του, η νέα έφοδος στον ουρανό είναι το μόνο στο οποίο μπορούν να ελπίζουν οι μάζες παντού στον κόσμο.

Ιδιαίτερη περίπτωση στο πλαίσιο του κομμουνιστικού κινήματος αποτέλεσε η κινέζικη επανάσταση και η συμβολή του Μάο Τσε Τουνγκ, για μια νέα ώθηση στην κομμουνιστική υπόθεση. Η κινέζικη εποποιία δεν συγκλόνισε μόνο την αχανή αυτή χώρα, αλλά, επιχειρώντας (και δίνοντας) νέες απαντήσεις στα ζητήματα που τίθονταν για το κομμουνιστικό κίνημα συνολικά, έδωσε ώθηση στην παγκόσμια πάλη. Αποτελεί τη νέα και τεράστια παρακαταθήκη, που η αξιοποίηση της αποτελεί βασικό όρο νια την ανασυγκρότηση του κομμουνιστικού κινήματος και όπως αυτή τίθεται στις μέρες μας.

Φαίνεται πως σ' αυτό το τελευταίο συμφωνούν και οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, οι αντιδραστικοί κύκλοι σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Αναγνωρίζουν, δηλαδή, πως θα αποτελέσει για τις ίδιες σοβαρή πηγή κινδύνου η εκ νέου "ανακάλυψη" του Μάο και του έργου του από τη νεολαία και τους εργαζόμενους. Όχι πως υπήρξε σε μια προηγούμενη φάση μια συνολική και σε βάθος άντληση εμπειρίας και διδαγμάτων από την κινέζικη επανάσταση. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, αστική τάξη και ρεβιζιονιστές φρόντισαν σε προηγούμενες περιόδους για τη συκοφάντηση και διαστρέβλωση (δεξιά και "αριστερή") της κινέζικης υπόθεσης. Μ' αυτή την έννοια, η αναγκαιότητα υπάρχει έτσι κι αλλιώς.

Ωστόσο, στη σημερινή κρίσιμη κατάσταση, με την αντιδραστική επίθεση σε παροξυσμό, το σύστημα παντού στον κόσμο νιώθει την ανάγκη να σπεύσει να προλάβει. Να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που τίθενται ή μπορεί να τεθούν, ερωτήματα που αναπόφευκτα συναντά η λαϊκή οργή, η νεολαιίστικη αγανάχτηση, καθώς ζει το σήμερα και διακρίνει το αύριο που το σύστημα της επιφυλάσσει.

Ζούμε, λοιπόν, τελευταία μια "έξαρση ενδιαφέροντος" για τη μαοϊκή Κίνα, για την πολυτάραχη πορεία της κρίσιμης διετίας της. Για τη Μ.Π.Π.Ε., τον απόηχό της, για τους μαοϊκούς. Αφιερώματα επί αφιερωμάτων φροντίζουν να μας "διαφωτίσουν". Ή, σύμφωνα με τον κινέζικο "κώδικα", "σηκώνουν τις κόκκινες σημαίες για να χτυπήσουν τις κόκκινες σημαίες". "Ειδήσεις" για τα όργια που έκανε ο Μάο, σοβαρού ύφους αφιέρωμα στο "Βήμα" της 16/1, αλλά και περίτεχνα κινηματογραφικά έργα ("Αντίο παλλακίδα μου") είναι η τελευταία σοδειά.

Δεν νομίζουμε πως είναι "αυθαίρετο τσουβάλιασμα" μια τέτοια ενιαία αναφορά σ' αυτά τα τρία -διαφορετικά από πρώτη όψη- πονήματα. Υπάρχει ένας βασικός κοινός στόχος -ολοφάνερος για μας - και στις τρεις περιπτώσεις. Αυτός της προώθησης, εξειδίκευσης και επιχειρηματολόγησης της κεντρικής ιδεολογικής γραμμής του "τέλους των ιδεολογιών". Με διαφορετικά μέσα, διαφορετικό στιλ απεύθυνσης και, ίσως, και διαφορετικό κοινό (και ασφαλώς διαφορετική εμβέλεια), και οι τρεις προσπάθειες κατατείνουν στο συμπέρασμα πως "πέρασε ο καιρός των αγώνων, δεν υπάρχουν ελπίδες διεξόδου και αν, τέλος πάντων, αναζητά κάποιος δύναμη και διδάγματα αγώνα από την κόκκινη Κίνα, όχι μόνο δεν θα τα βρει αλλά, αντίθετα, ή θα σοκαριστεί απ' αυτήν ή, το λιγότερο, θα πάρει μια πικρή απογοήτευση.

Για τα εμετικά δημοσιεύματα περί "οργίων" δεν νιώθουμε την ανάγκη να πούμε τίποτα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το αφιέρωμα στο "Βήμα" και περισσότερο η ταινία του Τσεν Κάιγκε. Το "Βήμα", λοιπόν, προσφέρει ένα αφιέρωμα (σ' ένα ασυνήθιστο για την εφημερίδα και ως προς το θέμα της σοβαρό ύφος) διάσπαρτο από δηλώσεις όχι απλώς πρώην αλλά μετανοημένων "μαοϊκών", που -είναι ολοφάνερο- νιώθουν την ανάγκη να καταθέσουν τη μετάνοια τους, όχι όμως με αφορισμούς αλλά με "ουσιαστικό" τρόπο. Καταθέτουν, λοιπόν, τις πρωτότυπες σκέψεις τους πως "οι συνθήκες ενημέρωσης της εποχής ('60-'70) επέτρεπαν τη δημιουργία μύθων σχετικά με τη Μ.Π.Π.Ε.!! Ή πως "από τη μεταπολίτευση και μετά οι συνθήκες δεν επέτρεπαν τη λειτουργία του στοιχείου της αμφισβήτησης της παραδοσιακής πολιτικής"!! Βάζοντας το μαχαίρι στο κόκαλο, διαπιστώνουν πως η μαοϊκή αντίληψη δημιουργεί τον κίνδυνο για το κόμμα που την υιοθετεί να γίνει κόμμα λενινιστικού τύπου (!!) και άλλα πολλά συναφή. Πρόκειται, συνεπώς, για... καταιγιστική μετάνοια (απαραίτητο προσόν να είσαι κάποιος Κούλογλου), που επαναλαμβάνει χιλιοειπωμένες ανοησίες για να δασκαλέψει τελικά: μακριά από το μαοϊσμό, που είναι μύθος, και εκτός αυτού μπορεί να σας φέρει και κοντά στον (απαρχαιωμένο εξάλλου) μαρξισμό-λενινισμό!!

Το "Βήμα" αξιοποιεί αυτό το μωσαϊκό της ειλικρινούς μετάνοιας για να φτιάξει ένα δημοσιογραφικό κομμάτι που αποπνέει "συμπάθεια" για το γραφικό ρομαντισμό εκείνων των χρόνων, και βέβαια δεν ξεχνά να καταλήξει πως "οι νεότερες γενιές είναι εξοικειωμένες με τα κινέζικα εστιατόρια, που αφθονούν στην Αθήνα..." Τι πιο συντριπτικό επιχείρημα για το τέλος των ιδεολογιών;

Στην περίπτωση της ταινίας τα πράγματα είναι πιο σοβαρά. Πρόκειται για μια καλογυρισμένη τεχνικά υπερπαραγωγή, που παρακολουθεί τη ζωή των δυο κεντρικών ηρώων (ηθοποιών της περίφημης κινέζικης όπερας) από το 1925 μέχρι το 1977. Με πολύ συναίσθημα (έτσι δεν λέγεται;) και άφθονες λεπτές μανούβρες, ο αμερικανοσπουδαγμένος Κάιγκε καταθέτει και αυτός το συμπέρασμά του: Από τη φεουδαρχία μέχρι την αστική επανάσταση και από την επανάσταση του '49 μέχρι την Μ.Π.Π.Ε. και την παλινόρθωση, οι δυο ήρωες ζουν ένα δράμα, που η διαφοροποίηση των κοινωνικών συνθηκών όχι μόνο δεν το λύνει αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, το επιτείνει. Όλες οι "εξουσίες" υπήρξαν, το λιγότερο, αδιάφορες για την τραγωδία των ηρώων του, οι κοινωνικές μεταβολές ανακύκλωναν τα αδιέξοδα τους μέχρι την κορύφωση τους. Χοντροκομμένη ανάγνωση για τη μαστοριά του σκηνοθέτη ή δεν ήταν αυτό το θέμα του, είναι πιθανές ενστάσεις.

Χοντροκομμένη όσο και η λαθροχειρία, που φροντίζει να έχει σταθερό φόντο τις γιγάντιες κοινωνικές μεταβολές σ' αυτά τα 50 χρόνια της Κίνας, για να τις φιλτράρει και να τις ερμηνεύσει διαστρεβλωμένες στο προνομιακό πεδίο των ηρώων της όπερας, θα απαντούσαμε. Και θα συμπληρώναμε πως το θέμα του ήταν αυτό ακριβώς. Η μάταιη πορεία μεγαλειωδών αγώνων 50 χρόνων, η χωρίς ελπίδα και προοπτική πάλη του κινέζικου λαού είναι αυτό που επιχειρηματολογεί ο Κάιγκε. Ο ανύποπτος θεατής αυτό το συμπέρασμα θα αποκομίσει, συνειδητά ή ασυνείδητα αυτή την άποψη θα εισπράξει.

Γράφτηκε κατά κόρον για το συμβολισμό της Κίνας στο πρόσωπο της παλλακίδας, που διαρκώς βιάζεται με κάθε τρόπο. Πράγματι, εκεί ακριβώς βρίσκεται η "μαστοριά" του Κάιγκε, ο οποίος "νοιάζεται" για την Κίνα, που την παρακολουθεί να χτυπιέται και να βιάζεται σε όλη τη διάρκεια των 50 χρόνων. Αλλά ποια Κίνα βγαίνει στην επιφάνεια της ταινίας; Το θέμα των ηθοποιών της όπερας είναι προνομιακό για τον Κάιγκε, γιατί επιτρέπει η σημασία των κοινωνικών αλλαγών για τις μάζες να μη φτάνει στην οθόνη. Επιτρέπει να φτάνει ένας "βαθύς συμβολισμός" χωρίς κανένα από τα πραγματικά υλικά της πραγματικής ζωής. Επιτρέπει τον εκβιασμό με το συναίσθημα, που είναι τόσο που ώστε δεν μένει χώρος για το συναίσθημα-έκφραση της πραγματικής κατάστασης.

Εκεί, ωστόσο, που ο Κάιγκε χάνει τη μαστοριά του (πιο σωστά, την "ψυχραιμία του) είναι στην περίοδο της Μ.Π.Π.Ε. Εδώ δεν "γράφει" ο λεπτεπίλεπτος συναισθηματικός σκηνοθέτης αλλά ο μετανοημένος Κάιγκε. Αυτός που έδρασε την περίοδο της Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης και θέλει να επανορθώσει. Η κορύφωση, λοιπόν, της ταινίας, αυτό που πρέπει να μας μείνει, είναι μια Μ.Π.Π.Ε. όργιο καταγγελιών και διασυρμών. Με φόντο τα τεράστια πορτρέτα του Μάο, η Κίνα βρίσκεται στους δρόμους αλληλοδιαπομπευόμενη, σε συνθήκες σύγχυσης και πολιτιστικών καταστροφών. Να, λοιπόν, που ολόκληρη φιλοσοφική αντίληψη για την τέχνη ανατρέπεται, να που ο Κάιγκε πετά στην άκρη τον απλό συναισθηματισμό για να προχωρήσει στο... ρεαλισμό. Προφανώς, ας όψονται οι επιτακτικές αναγκαιότητες.

Δεν θα αναφέρουμε εδώ την άποψή μας για την Προλεταριακής Πολιτιστική Επανάσταση και για τις ιδιαίτερες πλευρές της, που και με αφορμή την ταινία τίθενται, θέλουμε μόνο να σχολιάσουμε αυτό το απίθανο "επιχείρημα" περί αυτόπτων μαρτύρων. Δηλαδή, ούτε λίγο ούτε πολύ, σημασία δεν έχει η θέση αυτού που καταθέτει άποψη σήμερα, το ποια πλευρά υπηρετεί, αλλά το πού βρέθηκε πριν 20 ή 30 χρόνια...

Γενικά ο Κάιγκε είναι αρκετά έξυπνος ώστε να μην υπερασπίζεται το σημερινό καθεστώς (που, εξάλλου, είναι βαμμένο με το αίμα της πρόσφατης Τιέν Αν Μεν). Του αρκεί, μέσα από αυτή την περιγραφή της κινέζικης ιστορίας, να επιχειρηματολογεί και αυτός το τέλος των ιδεολογιών, να το παρουσιάζει σαν... αιώνιο. Η ιδιαίτερη "φροντίδα" του για τη Μ.Π.Π.Ε. σχετίζεται ακριβώς με το μεγαλείο της, σχετίζεται με την άποψη του Μάο για τη σοσιαλιστική περίοδο, τις απαντήσεις και τη δύναμη που μέσα σ' αυτές υπάρχει για τους λαούς και το κομμουνιστικό κίνημα.

Φυσικά, η νεολαία, οι εργαζόμενοι μπορούν να απαντήσουν στο "Αντίο παλλακίδα μου" με μια δική τους κινηματογραφική παραγωγή. Αποτελεί, ωστόσο -και αυτή η περίπτωση- μια καλή αφορμή για να κατανοηθεί ο ρόλος και ο χαρακτήρας του "πολιτισμού" σημερινές συνθήκες. Για να μειωθούν οι ανύποπτοι και να κατανοήσουμε πόσο απόλυτα είναι υποταγμένη η βιομηχανία παραγωγής τέχνης στο κυρίαρχο ρεύμα της ακατάσχετης αντιδραστικής επίθεσης σε όλα τα μέτωπα. Για να απορρίψουμε όχι μόνο τις χοντροκομμένες αλλά και τις "έντεχνες" ή "ευαίσθητες" παρεμβάσεις της αστικής άποψης. Έτσι κι αλλιώς, δεν μπορούμε να συζητήσουμε ούτε να τιμήσουμε μαζί με την αστική αντίληψη την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του μεγάλου τιμονιέρη.