Θεσσαλονίκη, 11 Νοέμβρη 1979. 40 χρόνια από τη μαχητική αντιφασιστική κινητοποίηση ενάντια στους νοσταλγούς της χούντας και την κυβερνητική απαγόρευση

του Γιάννη Χατζή
Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 857, στις 2/11/2019

Κυριακή 11 Νοεμβρίου 1979, 12 το μεσημέρι. Η οδός Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη ήταν ένας ήσυχος δρόμος εκείνο το ηλιόλουστο φθινοπωριάτικο πρωινό, όταν ξαφνικά, στη μέση του δρόμου, εμφανίστηκε ο σ. Βασίλης Σαμαράς με το σύνθημα «Δεν περνάει ο φασισμός»!

Σε κλάσματα δευτερολέπτου, από τα γύρω στενά εμφανίζονται δεκάδες αντιφασίστες διαδηλωτές, με κατεύθυνση τον κινηματογράφο ΗΛΥΣΙΑ, έξω από τον οποίο, για πρώτη φορά από την πτώση της δικτατορίας, είχε οργανωθεί εκδήλωση των χουντοφασιστών. Στόχος η διάλυση της.

Λίγες ημέρες πριν

«Λίγες ημέρες πριν από την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, το χουντοφασιστικό συνάφι ετοιμάζει μια προκλητική εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα η αποκαλούμενη "Ελληνική Αμνηστία" διοργανώνει στις 11 του μήνα εκδήλωση στον κινηματογράφο ΗΛΥΣΙΑ με παμβορειοελλαδικό χαρακτήρα, για την αμνήστευση των λιγοστών πρωτοπαλίκαρων της εφταετίας που είναι σήμερα φυλακή. Η πιο μαύρη αντίδραση, ο ανοιχτός φασισμός, κινεί τους μηχανισμούς του και προκαλεί βάναυσα τα αισθήματα του δημοκρατικού λαού της Θεσσαλονίκης, αλλά και γενικότερα» (Προλεταριακή Σημαία 3/11/1979, φ.161).

Πράγματι, η χουντική «Ελληνική Αμνηστία», με πρωτεργάτη τον έκπτωτο χουντικό μητροπολίτη Λεωνίδα Παρασκευόπουλο και βοηθούς τον πρύτανη των τανκς Ε. Σδράκα κι άλλα φασιστόμουτρα, όλοι γνωστοί από τη δράση τους την περίοδο της δικτατορίας, καλούσαν διάφορες φασιστικές ομάδες να κατεβούν συντονισμένα στην πόλη, για την πραγματοποίηση μιας «ογκώδους και επιβλητικής» εκδήλωσης. Προετοιμαζόταν να κάνουν πορεία στους δρόμους, δημιουργώντας διάφορα επεισόδια με την ανοχή των κυβερνητικών δυνάμεων, όπως φάνηκε στη συνέχεια. Όλα αυτά στη Θεσσαλονίκη των δολοφονιών του Χαλκίδη και Τσαρουχά, τη Θεσσαλονίκη των τόσων δολοφονιών, βασανισμών και εκτελέσεων στην πρόσφατη ιστορία του τόπου μας.

Μπροστά σ' αυτές τις προκλήσεις, ο κάθε δημοκράτης, ο κάθε κομμουνιστής και μάλιστα εν όψει της επετείου του Πολυτεχνείου, όφειλε να διατρανώσει έμπρακτα ότι ο δρόμος που χάραξε ο Νοέμβρης ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ! Το ΚΚΕ (μ-λ), με ανακοίνωση, κάλεσε όλους τους δημοκράτες, όλο τον λαό της Θεσσαλονίκης, σε αγωνιστική εγρήγορση και διαδήλωση στη Διαγώνιο ενάντια στις φασιστικές προκλήσεις.

Την εβδομάδα που ακολούθησε, η φασιστική προπαγάνδα που είχε ξεκινήσει εντάθηκε. Ο χουντικός μηχανισμός δραστηριοποιήθηκε ανοιχτά με τρικ, συνθήματα στους τοίχους, αφίσες κ.λπ, ενώ δεν δίσταζαν να επιτίθενται σε πολίτες που με διάφορους τρόπους εξέφραζαν τα δημοκρατικά τους αισθήματα. Ετσι σπάσανε με σιδερόβεργα το χέρι ενός συντρόφου. Στη φασιστική κινητοποίηση εμφανίστηκε κι ο γνωστός από τη δολοφονία του Λαμπράκη, απόστρατος αντιστράτηγος χωροφυλακής Κων. Μήτσου. Η προπαγάνδα επεκτάθηκε και σ' άλλες πόλεις και χωριά της Β. Ελλάδας, ενώ από την Αθήνα ετοιμάζονταν να αναχωρήσουν πούλμαν αλητοφασιστών για τη Θεσσαλονίκη. Την όλη αυτή κίνηση πριμοδοτούσαν με διάφορους τρόπους ντόπιοι και ξένοι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες.

Η οργή των δημοκρατών φουντώνει και κάτω από τη λαϊκή πίεση, μια σειρά μαζικοί φορείς, εργατικά σωματεία, φοιτητικοί σύλλογοι καταγγέλλουν την πραγματοποίηση της συγκέντρωσης των χουντικών. «Το ΚΚΕ (μ-λ), που πρώτο έβαλε το θέμα της αγωνιστικής κινητοποίησης για να μην πραγματοποιηθεί η φασιστική εκδήλωση, κινήθηκε δραστήρια ολόκληρη την εβδομάδα για να κάνει όσο το δυνατόν πλατύτερα γνωστή τη γραμμή της αντιπαράθεσης στον φασισμό, καλώντας τον λαό της Θεσσαλονίκης να μην αφήσει αναπάντητη την πρόκληση. Το κάλεσμα αυτό βρίσκει θετική ανταπόκριση στους φοιτητές του ΑΠΘ, που στις συνελεύσεις τους ψήφισαν ανεπιφύλακτα τα ψηφίσματα που πρότεινε η ΠΠΣΠ. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά μέλη της ΚΝΕ και της ΠΑΣΠ διαχώρισαν τη θέση τους στην πράξη απέναντι στις ηγεσίες τους και αγωνίστηκαν στο πλάι του λαού της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα, τα αστικά και ρεβιζιονιστικά κόμματα στην αρχή έμειναν ατάραχα και απαθή» (Π.Σ 10 Νοεμβρίου 1989, φ.162). Κάτω από την πίεση του κόσμου, αναγκάστηκαν να περιοριστούν σε φραστικές καταγγελίες, παραστάσεις και παρακάλια στον υπουργό Β. Ελλάδας Μάρτη, για να παρέμβει και να μην επιτραπεί η συγκέντρωση των φασιστών. Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης κάλεσε τον εισαγγελέα να απαγορεύσει τη συγκέντρωση με βάση τον νόμο 942 του 1946 περί αναμόχλευσης των πολιτικών παθών, νόμο με τον οποίο σύρθηκαν χιλιάδες αγωνιστές στα δικαστήρια. Ακούστηκαν τότε διάφορα προσχηματικά επιχειρήματα όπως «ο κόσμος δεν κινείται», ότι «αν γίνει κινητοποίηση, θα αποτύχει η συγκέντρωση στις 17 Νοεμβρίου στο Πολυτεχνείο», «να τους αγνοήσουμε», «να τους απομονώσουμε». Τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ εξαφανίστηκαν από τους μαζικούς χώρους, Το ΚΚΕ οργάνωσε δυο συγκεντρώσεις για την... ΕΟΚ (!), μαντρώνοντας τους οπαδούς του. Μπροστά σ' αυτή την ηττοπαθή επιχειρηματολογία και συμπεριφορά, το ΚΚΕ (μ-λ) υποστήριξε τον δρόμο του αγώνα και της αναμέτρησης. Και φάνηκε συνεπές προς αυτές τις επιλογές του.

Τα γεγονότα της Κυριακής 11 Νοεμβρίου

Από το Σάββατο το βράδυ, το ραδιόφωνο μεταδίδει την απαγόρευση της συγκέντρωσης των φασιστών σε ανοικτό χώρο, όπως και της αντισυγκέντρωσης που είχε εξαγγείλει το ΚΚΕ (μ-λ). Η απαγόρευση φυσικά τηρήθηκε μόνο για τους δημοκράτες διαδηλωτές. Παρ' όλα αυτά, «Στις 12, ξεπηδώντας από τους γύρω δρόμους, πάνω από χίλιοι αγωνιστές συγκροτούν διαδήλωση, συγκεντρώνονται στη διασταύρωση Παύλου Μελά και Π.Π. Γερμανού και οργανωμένα κινούνται προς τη Διαγώνιο, φωνάζοντας "δεν περνάει ο φασισμός", "το Πολυτεχνείο ζει", "εμπρός στο δρόμο που χάραξε ο Νοέμβρη». Το κλίμα της αναμονής έσπασε, το φασιστικό "πανηγύρι" χάλασε σε σημαντικό βαθμό» (Π.Σ 17 Νοεμβρίου 1979, φ.163).

Απέναντι στους αντιφασίστες διαδηλωτές εκδηλώθηκε όλη η βίαιη αποφασιστικότητα των αρχών. «Οι δυνάμεις των ΜΑΤ παρατάχτηκαν απέναντι στο σώμα της διαδήλωσης, ενώ από πίσω δύο λεωφορεία με ΜΑΤατζήδες, μαρσάροντας δαιμονισμένα πέφτουν επάνω στους δια­δηλωτές. Οι οδηγοί υπακούουν στις προσταγές των αξιωματικών που φώναζαν λυσσασμένα «πατήστε τους». Η διαδήλωση χωρίζεται στα δύο. Μια ομάδα διαδηλωτών στέκεται μπροστά στο πρώτο λεωφορείο προσπαθώντας να το σταματήσει με τα χέρια. Οι κλούβες τελικό περνάνε μέσα σε αποδοκιμασίες και τα οργισμένα χτυπήματα με τις γροθιές στις λαμαρίνες. Η διαδήλωση ανασυντάσσεται αμέσως. Παρά τις ενισχύσεις των ΜΑΤ και τα αέρια, το κομμάτι των διαδηλωτών που αποκόπηκε οπισθοχωρεί συγκροτημένα προς την Καμάρα. Ο κύριος όγκος των διαδηλωτών από την Π. Μελά τραβιέται στην Εγνατία, για να ενωθεί με τους άλλους. Η Εγνατία πλημμυρίζει συνθήματα, τα γραφεία του ΚΚΕ (μ-λ) πολιορκούνται από την αστυνομία που σπάζει τζάμια και απειλεί με εισβολή. Η αστυνομία χτυπά με βαρβαρότητα. Πέντε μαζί χτυπούν έναν διαδηλωτή, τέσσερεις κρανοφόροι εξαντλούν το μένος τους σε μια μικροκαμωμένη κοπέλα, άλλες κόπελες σέρνονται από τα μαλλιά. Η σ. Λένα Κ... έγκυος, δέχεται μια κλωτσιά. Γίνο­νται συλλήψεις. Ο λαός συμπαρίσταται. Δύο γλάστρες πέφτουν από μπαλκόνια κατά των αστυνομικών. Ένας εργαζόμενος σε γκαράζ αποσπά μια κοπέλα κι έναν φοιτητή από τα χέρια της αστυνομίας και εμποδίζει τη σύλληψη τους. Τελικά, η κινητοποίηση τελείωσε στον χώρο του Χημείου, όπου στήνεται κι ένα πρόχειρο οδόφραγμα, το οποίο όμως αποσύρεται γρήγορα. Η απάντηση είχε δοθεί, το χουντοφασιστικό αληταριό απέτυχε σ' αυτήν την πρώτη προσπάθεια επίδειξης της δύναμης του.

Στις 16 Νοεμβρίου, το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, με προκλητική ανακοίνωση του Μπόλκου, χαρακτηρίζει τους αντιφασίστες «ερυθροχουντικούς» και «ερυθροφασίστες». Το ΚΚΕ (μ-λ), στις 17 Νο­εμβρίου, με ανακοίνωση της ΚΕ, αντιδρά, απαντώντας στον Μπάλκο ότι «ο φασισμός αποτελεί γνήσιο τέκνο της παράταξης του» (Π.Σ 24 Νοεμβρίου 1979, φ.164).

Οι ποινικές διώξεις, οι δίκες και... κάποια ευτράπελα

Ποινική δίωξη με πολλές κατηγορίες ασκήθηκε κατά εφτά αντιφασιστών για τη συμμετοχή τους στην κινητοποίηση, φυσικά οι συλλήψεις ήταν περισσότερες, ενώ η κατηγορούμενη Μαρίνα Βούλγαρη νοσηλευόταν στο νοσοκομείο. Στον εισαγγελέα Γιαμούζη οδηγούνται με τις κατηγορίες για παρακώλυση συγκοινωνιών, σωματική βλάβη κατά δημόσιων λειτουργών (ιδιώνυμο), περιύβριση αρχής, θρασύτητα και αντίσταση κατά της αρχής, εξύβριση κατά αστυνομικών και διατάραξη κοινής ησυχίας οι Στέλιος Αγκούτογλου, αρχιτέκτονας, Γιάννης Κελεσίδης, Βιολόγος, και οι φοιτητές Γιάννης Πανταζόπουλος, Τάκης Αβραμίδης, Αναστασία Σταθοπούλου, Μαρία Τσενεκλίδου. Η έβδομη συλληφθείσα που παραπέμφθηκε, Μαρίνα Βούλγαρη, δεν ήταν μαζί τους γιατί βρισκόταν στο νοσοκομείο του ΙΚΑ. Στις εφημερίδες των ημερών υπήρχαν τα ονόματα και άλλων συλληφθέ­ντων, που δεν τους αποδόθηκαν τελικά κατηγορίες. Κατηγορούμενοι και συνήγοροι υπεράσπισης κατήγγειλαν ότι οι φασίστες, με τη συγκάλυψη, ανοχή και προστασία της αστυνομίας, προκαλούσαν έβριζαν και έδερναν πολίτες, χωρίς να συλληφθεί κανείς. Στιγμάτισαν τη βάρβαρη επίθεση της αστυνομίας και ζήτησαν την εξέταση τους από ιατροδικαστή. Κατήγγειλαν ακόμη την επίθεση της αστυνομίας και τις συλλήψεις συναγωνιστών στα γραφεία της Λ.Δ.Ε., που έγινε με τη σύμπραξη χουντοφασιστών. Οι κατη­γορούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι και παραπέμφθηκαν σε προανάκριση. Οι τραυματισμένοι συναγωνιστές μήνυσαν τους αστυνομικούς για τους τραμπουκισμούς τους. Η μη παραπομπή στο αυτόφωρο των συναγωνιστών όπως συνηθιζόταν, ήταν μια νίκη του δημοκρατικού κινήματος. Στις αστικές εφημερίδες της επόμενης ημέρας υπήρχαν οι κλασσικοί ισχυρισμοί της αστυνομίας, πως δέχθηκε απρόκλητη επίθεση, και τα ονόματα αξιωματικών και αστυνομικών που δήθεν τραυματίστηκαν. Είναι, όμως, αναγκασμένες να έχουν και τις περιγραφές των δημοσιογράφων για την αγριότητα της αστυνομικής επίθεσης σε όλο το κέντρο της πόλης μέχρι την Εγνατία, την Ροτόντα και την Αγίου Δημητρίου, καθώς και για την αποθράσυνση των φασιστών, που κατά ομάδες με την ανοχή της αστυνομίας ξυλοκοπούσαν όποιον φοιτητή συναντούσαν.

Ο «Ριζοσπάστης», στις 17 Νοεμβρίου, διαμαρτύρεται γιατί οι διαδηλωτές που χαρακτηρίστηκαν από τον Μπάλκο σαν «αριστεριστές» και «αναρχικοί», δεν πρέπει να ταυτίζονται με τους κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκρατικούς. Με άλλα λόγια, αν οι διαδηλωτές είναι «αριστεριστές» και «αναρχικοί», τα ΜΑΤ θα είχαν το δικαίωμα να τους ξυλοφορτώνουν. Χώρια ότι ο «Ριζοσπάστης» γράφει ότι τυχαία βρέθηκαν στη Διαγώνιο και τυχαία αγανάκτησαν με τα φασιστικά συνθήματα, τυχαία φώναζαν συνθήματα και... τυχαία έφαγαν ξύλο. Ο «Οδηγητής» κατακεραύνωσε την ΠΠΣΠ για «ψευτοεπαναστατικές, μικροαστικές εκτονώσεις». Το ΠΑΣΟΚ, σε επερώτηση του, βρίσκει «αχαρακτήριστη» τη συμπεριφορά των αστυνομικών. Το ΚΟΔΗΣΟ καταγγέλλει τα ΜΑΤ, που ξεδίπλωσαν όλο το φάσμα της αγριότητας τους. Το ΚΚΕ εσ. κατήγγειλε τα ΜΑΤ και η ΕΔΑ απαίτησε την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Και φυσικά, μπαίνει το εύλογο ερώτημα, όλες αυτές οι ευαίσθητες δημοκρατικές ψυχές γιατί απουσίασαν από τη διαδήλωση στη Διαγώνιο και γιατί όλη την προηγούμενη εβδομάδα αναλώθηκαν σε προπαγάνδα ενάντια στην πραγματοποίηση της αντιφασιστικής εκδήλωσης;

Τελικά, οι εφτά αγωνιστές παραπέμφθηκαν να δικαστούν στις 30 Απριλίου 1980. Αναπτύχθηκε ένα μεγάλο κίνημα συμπαράστασης και συγκροτήθηκε Επιτροπή Πρωτοβουλίας, που κυκλοφόρησε πλατιά διακήρυξη με πολλές υπογραφές. Το ΚΚΕ (μ-λ) κυκλοφόρησε προκήρυξη συμπαράστασης καλώντας όλους τους δημοκράτες να παραβρεθούν στη δίκη. Η Προλεταριακή Σημαία, με άρθρα της, ζητούσε την αθώωση των κατηγορουμένων.

Τελικά, η δίκη αναβλήθηκε για τις 26 Σεπτεμβρίου 1980, γιατί με μεθόδευση της αστυνομίας δεν εμφανίστηκαν 20 αστυνομικοί μάρτυρες κατηγορίας. Αιτία που δεν θεωρήθηκε πρόσφορος ο χρόνος της δίκης, ήταν η πλατιά συμπαράσταση που εκδηλώθηκε από φορείς, συλλόγους και την κοινή γνώμη. Συγκεντρώθηκαν πάνω από 5.000 υπογραφές και χρηματικό ποσό για την κάλυψη των εξόδων της δίκης και στην πορεία για την δίκη της 26 Σεπτεμβρίου οι εκδηλώσεις συμπαράστασης πλήθαιναν. Το ΚΚΕ (μ-λ) πραγματοποίησε παρεμβάσεις με αφίσες και προκηρύξεις στις γειτονιές των Αμπελοκήπων, Νεάπολης, Καλαμαριάς, Ανω και Κάτω Τούμπας, Χαριλάου, Ανάληψης και στο πανεπιστήμιο. Στις 24 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση συμπαράστασης όπου διαβάστηκαν χαιρετισμοί και ψηφίσματα, ενώ δικηγόρος μέλος της επιτροπής αναφέρθηκε στον νόμο 774 και το υπόλοιπο θεσμικό πλαίσιο που στήριζε την τρομοκρατία. Η κεντρική ομιλήτρια μίλησε για την κλιμάκωση της τρομοκρατίας και την εφαρμογή των αντιδημοκρατικών νόμων.

Η δίκη στο τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης των εφτά αντιφασιστών ήταν μια παρωδία, επιβάλλοντας τις παρακάτω ποινές: Γ. Κελεσίδης, Γ. Πανταζόπουλος, Μ. Τσενεκλίδου και Α. Σταθοπούλου φυλάκιση 11 μηνών και 5 ημερών, Σ. Αγκούτογλου φυλάκιση 11 μηνών, Τ. Αβραμίδης φυλάκιση 5 μηνών και 5 ημερών και Μ. Βούλγαρη-Γιώτη φυλάκιση 5 μηνών. Το δικαστήριο αποδέχτηκε τις κατηγορίες της θρασύτητας και περιύβρισης αρχής και την πρόκληση κινδύνου δια λιθοβολισμού. Το ΚΚΕ (μ-λ), με ανακοίνωση του την 1 Οκτωβρίου 1980, κατήγγειλε την απόφαση, τονίζοντας ότι «οι δίκες δεν αγγίζουν τους αγωνιστές» και ότι «τον φασισμό τσακίζουν αγώνες λαϊκοί». Αργότερα, στο Εφετείο που ακολούθησε οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν. Στη δίκη χαρακτηριστικές ήταν οι γκάφες και οι ασάφειες των αστυνομικών μαρτύρων κατηγορίας και του Εισαγγελέα, που, όχι λίγες φορές, προκάλεσαν το γέλιο του πολυπληθέστατου ακροατηρίου. Αστυνομικοί δεν γνώριζαν να υποδείξουν τους κατηγορούμενους στους οποίους αναφέρονταν, κάποιος μάλιστα δήλωσε ότι τον κάλεσαν και υπέγραψε το έτοιμο κατηγορητήριο, δήλωσε μάλιστα ότι δεν ξέρει γράμματα και στην ερώτηση συνηγόρου υπεράσπισης για το τι γραμματικές γνώσεις είχε, απάντησε γυμνασίου. Μικρόσωμη κοπέλα κατηγορήθηκε ότι έριξε σιδεροδοκό πάνω από 50 με μέτρα, για να αποσπάσει το σχόλιο συνηγόρου «και τι την κρατάμε εδώ, κύριε πρόεδρε, και δεν τη στέλνουμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες;». Αξιωματικός, χωρίς τα γυαλιά του, μέσα από το κράνος μπόρεσε και είδε στη διαδήλωση που κατέβαινε την Π. Μελά, διαδηλωτή, όχι τις πρώτης σειράς, που φώναζε υβριστικά συνθήματα. Χαρακτηριστικό ήταν το χιούμορ του Εισαγγελέα, που αναφερόμενος στα κορδόνια των διαδηλωτών, ρώτησε «τους κρατούσατε για να μην σας φύγουν;».

Για τους αγωνιστές του ΚΚΕ (μ-λ) και για τους άλλους δημοκράτες που αντιμετώπισαν τους φασίστες και την αστυνομία, τα γεγονότα εκείνης της αλησμόνητης ημέρας της 11 Νοεμβρίου 1979, ήταν στιγμές ψυχικής, μαχητικής ανάτασης και μια πολύτιμη εμπειρία και παρακαταθήκη για τους λαϊκούς αγώνες που ακολούθησαν. Σήμερα, το αυγό του φιδιού έχει εκκολαφθεί και οι πιο επικίνδυνοι είναι αυτοί που το κλωσάνε. Στις δύσκολες ημέρες που έρχονται, θα τους βρούμε σε αγαστή συνεργασία απέναντι μας να παίζουν τον άθλιο και εγκληματικό ρόλο τους, στο πλαίσιο της φασιστικοποίησης της δημόσιας πολιτικής ζωής, ως εφεδρεία του συστήματος. Η απάντηση πρέπει να είναι πολιτική και δυναμική και θα δοθεί από ένα μαζικό, λαϊκό κίνημα, που θα οργανώνεται και θα εκφράζει τις ανάγκες του λαού, ενάντια στον φασισμό, τον εθνικισμό και τον ιμπεριαλισμό.