Όψεις του φασιστικού φαινομένου στη Θεσσαλονίκη (1960-1980) και η λαϊκή πάλη

Ομιλία του Γιάννη Χατζή σε εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, Νοέμβρης 2019

Ξέρετε… θέλοντας κανείς να ανατρέξει στο αντίκτυπο των πολιτικών εξελίξεων εκείνων των ημερών και να επικεντρώσει  στις ακροδεξιές μεθοδεύσεις και δραστηριότητες της εποχής, δεν μπορεί να μη σταθεί στον χαρακτηρισμό της Θεσσαλονίκης σαν «παρακρατούπολης» και σαν πόλης των «πολιτικών δολοφονιών». Πράγματι στη Θεσσαλονίκη δολοφονήθηκαν ο Πολκ, ο Γρηγόρης Λαμπράκης κι ο Γιάννης Ζεύγος κι αργότερα οι Τσαρουχάς,  Γιάννης Χαλκίδης και Στέφανος Βελδεμίρης.

Ήταν η Θεσσαλονίκη του δωσίλογου και δικασμένου σε θάνατο για την κατοχική του δράση Φον Ξενοφώντα Γιοσμά και των διάφορων παρακρατικών, που είχαν την άνεση, σε συνεργία με την αστυνομία, να δολοφονήσουν στις 27 Μαΐου 1963 τον Λαμπράκη, στο κέντρο της πόλης. 

Ήταν αυτοί ίδιοι που τρεις μέρες πριν, την Κυριακή 19 Μαΐου 1963, χρησιμοποιήθηκαν από την αστυνομία σαν «εθελοντές πολίτες», για την περιφρούρηση του Ντε Γκωλ, κατά την επίσκεψη του στη Θεσσαλονίκη. 3000 περίπου άτομα, με μια καρφίτσα στο πέτο για να γνωρίζονται μεταξύ τους, ότι ακροδεξιό κατακάθι είχε να επιδείξει η πόλη. Αυτούς που κάθε τόσο τους βλέπαμε σαν «αγανακτισμένους πολίτες» να τραμπουκίζουν ανεξέλεγκτα, μπροστά στα μάτια της αστυνομίας. Μέλη της παρακρατικής οργάνωσης του Φον Γιοσμά και άλλων εθνικιστικών οργανώσεων. Ένα συνονθύλευμα αδίστακτων αλητοτραμπούκων και χαφιέδων, ένα παρακρατικό κύκλωμα, που η δεξιά στην προσπάθεια της να διατηρηθεί στην εξουσία, χρησιμοποιούσε χωρίς κανένα ενδοιασμό.  Παράλληλα μ’ αυτά υπήρχε ο «Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών», ο γνωστός ΙΔΕΑ και η ΚΥΠ που συνεργάζονταν στενά με την αμερικάνικη CIA, το παλάτι και την πολιτική εξουσία της Δεξιάς.

Η αντικομουνιστική υστερία πήρε οργανωμένη μορφή μετά την το 1958, όταν η ΕΔΑ γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση με 79 βουλευτές, αποσπώντας το 24% των ψήφων. Επιστρατεύονται όλα τα μέσα. Η «Κόκκινη Προβιά», τα ΤΕΑ (οι γνωστοί Μάηδες), διάφορα παρακρατικά σχέδια, όπως το σχέδιο «Περικλής». Αποτέλεσμα όλων, οι εκλογές βίας και νοθείας της 29^ης Οκτωβρίου 1961, όπου ψήφησαν ακόμα οι νεκροί και τα δέντρα.

Την περίοδο αυτή καταγράφηκαν μόνο στη Θεσσαλονίκη δεκάδες περιπτώσεις  βίας, απόπειρες δολοφονίας σε βάρος υποψηφίων, τραμπουκισμοί σε εκλογικά κέντρα, εκβιασμοί, απειλές, ξυλοδαρμοί και βάλε.Στην προεκλογική περίοδο του 61,  στο «θεάρεστο» αυτό έργο της Δεξιάς, σ’ ολόκληρη τη χώρα, σημειώθηκαν 700 περιπτώσεις κακοποίησης και 17 απόπειρες δολοφονίας κατά στελεχών της Αριστεράς. Δυο νεκροί δολοφονήθηκαν από πυροβολισμούς της χωροφυλακής. Στη Θεσσαλονίκη ο Στέφανος Βελδεμίδης, δολοφονείται ενώ μοίραζε προεκλογικό υλικό της ΕΔΑ στους Αμπελόκηπους, στις26 Οκτωβρίου 1961. Όλες οι εγκληματικές αυτές πράξεις χαρακτηρίζονταν «εθνικές ενέργειες», αφού ήταν εναντίον των «αντεθνικώς δρώντων κομουνιστοσυμμοριτών».

Τον Δεκέμβριο του 1960 γίνεται στο Βασιλικό Θέατρο της Θεσσαλονίκης, το Γ΄ Πανσπουδαστικό Συνέδριο. Σύνεδροι ήταν όλος ο φοιτητικός αντιδραστικός εσμός, προεξέχουσας της ΕΚΟΦ. Αυτά τα «καλά» παιδιά στις 24 Δεκεμβρίου εισέβαλαν στα γραφεία της εφημερίδας Μακεδονία «σαν τον λίβα που καίει τα σπαρτά» και δεν άφησαν τίποτα όρθιο.

Τον Ιανουάριο του 1961 οι σπουδαστές της Ανώτερης Σχολής Υπομηχανικών ξεκινούν πορεία από τη Θεσσαλονίκη για την Αθήνα. Η πορεία παίρνει μεγάλη δημοσιότητα. Η συμπαράσταση του λαού σε πόλεις και χωριά, σ’ όλη τη διαδρομή, ήταν συγκινητικές. Στην Αθήνα εμποδίζονται βίαια από την αστυνομία να φτάσουν στο στόχο τους στο αρμόδιο υπουργείο.

Τον Απρίλιο του 1962 διαλύθηκε από την αστυνομία και παρακρατικούς, με σχέδιο της ΚΥΠ, συγκέντρωση στο παλιό γήπεδο του ΠΑΟΚ, δίπλα στο πανεπιστήμιο, με αιτήματα την κατάργηση των φοιτητικών εισφορών και το πανεπιστημιακό άσυλο.

Το 1962 που είναι το «έτος παιδείας» η ΦΕΑΠΘ ξεκινά τον αγώνα που έμεινε γνωστός σαν «αγώνας του 15%». Χιλιάδες φοιτητές και μαθητές διαδηλώνουν στους δρόμους. Στις 17 Δεκεμβρίου 1962 οι διαδηλωτές εμποδίστηκαν από την αστυνομία να προχωρήσουν προς το ΥΒΕ. Χρόνια αργότερα αποκαλύφθηκε σχέδιοόπου είχαν προγραμματιστεί και νεκροί ακόμη από προβοκάτορες παρακρατικούς, σε μια προσπάθεια αιματοκυλίσματος και επιβολής στρατιωτικού νόμου. Το γεγονός αποσοβήθηκε την τελευταία στιγμή, όταν η ψυχραιμία κι οξυδέρκεια των διοργανωτών της πορείας, της άλλαξε τη διαδρομή, αφήνοντας τα εγκληματικά σχέδια της αντίδρασης χωρίς αφορμή.

Η δολοφονία του βουλευτή και αγωνιστή της Ειρήνης Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963 αναστατώνει την Ελλάδα και επιφέρει μεγάλες πολιτικές επιπτώσεις. Πραγματοποιήθηκε από παρακρατικούς, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, παρουσία ανώτατων στελεχών της χωροφυλακής. Τις ανακρίσεις ανέλαβε ο μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης, που δε λύγισε μπρος στις μεγάλες πιέσεις του βαθιού κράτους.

Στην παρωδία δίκης που ξεκίνησε στις 3 Οκτωβρίου 1966, στο ειδώλιο του κατηγορουμένου κάθισαν δίπλα-δίπλα ανώτατοι αξιωματικοί της χωροφυλακής, δωσίλογοι, παρακρατικοί και άνθρωποι του υποκόσμου. Στη δίκη έλαμψε για το δικαστικό του ήθος και την εντιμότητα του ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας, που στηλίτευσε τους κατηγορούμενους και ζήτησε την καταδίκη τους.

Το Δεκέμβριο του 1966 βγαίνει η ετυμηγορία της πολύκροτης δίκης για τη δολοφονία του Λαμπράκη. Παρά τις προτάσεις του εισαγγελέα, οι υπεύθυνοι αξιωματικοί αθωώθηκαν, οι φυσικοί αυτουργοί δικάστηκαν σε 11 και 8 χρόνια και αμνηστεύτηκαν με την επιβολή της δικτατορίας, ενώ οι δικαστές Χρ. Σαρτζετάκης και Παύλος Δελαπόρτας απολύθηκαν από το δικαστικό αξίωμα τους.  Σύμφωνα με το θρυλικό εισαγγελέα Δελαπόρτα, ένα «σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών» αποδόθηκε καθαρό στην κοινωνία.

Τέσσερις μήνες μετά τη λήξη της δίκης Λαμπράκη τα τανκ των χουντικών κατέβαιναν στους δρόμους. Ξημέρωνε η νύχτα της 21^ης Απριλίου 1967.

Ο πρωθυπουργός Γεωργίου Παπανδρέου, δεν τόλμησε να πειράξει το βαθύ κράτος και παρακράτος της Δεξιάς. Η αντίδραση ενισχυμένη από τις μυστικές υπηρεσίες της Αμερικής, προωθούσε τις αντιδημοκρατικές της επιδιώξεις. Οι αντιθέσεις της αστικής τάξης σε πολιτικό επίπεδο οξύνονται. Ο πρωθυπουργός παραιτείται στις 15 Ιουλίου 1965. Ο Γ. Παπανδρέου πιστός στις συντηρητικές έως κι αντιδραστικές καταβολές της τάξης που εκπροσωπούσε, δεν τόλμησε να στηριχτεί στο ζωντανό κομμάτι του λαού, που διαδήλωνε στους δρόμους. Η αντίδραση είχε το λόγο. Για το νεοφασισμό στην Ελλάδα είχε έρθει η καλή κι αγαθή του ώρα. Η περίοδος των Ιουλιανών του 1965 που συγκλόνισαν την Ελλάδα ξεκίναγαν.

Μέσα σε 100 ημέρες αλλάζουν τρεις παλατιανές κυβερνήσεις, με έντονη της ανάμιξη του ξένου παράγοντα. Στη Βουλή αναζητούνται πλειοψηφίες. Αργυρώνητοι βουλευτές, φιλόδοξοι ξεπουλημένοι, σε μια νύχτα αλλάζουν στρατόπεδο. Τα μυστικοσυμβούλια με τη συμμετοχή πρακτόρων της CIA, δίνουν και παίρνουν. Στη πρωθυπουργική πολυθρόνα ανεβαίνουν με τη σειρά ο Γεώργιος Αθανασιάδης Νόβας, ακαδημαϊκός και ποιητής. Στο πλευρό του Νόβα ο  γνωστός Κ. Μητσοτάκης, που δεν θέλει ιδιαίτερες συστάσεις. Η κυβέρνηση Νόβα καταψηφίζεται και ο «σοσιαλιστής» Ηλίας Τσιριμώκος παίρνει από τα ανάκτορα την εντολή και… καταψηφίζεται κι αυτός. Η τρίτη κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανόπουλου παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης. Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου παραιτείται στις 21 Δεκεμβρίου 1966 κι αναλαμβάνει η κυβέρνηση του Παρασκευόπουλου. Στις 3 Απριλίου 1967 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναθέτει στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο να σχηματίσει κυβέρνηση με σκοπό τη διενέργεια εκλογών. Εκλογών που ποτέ δεν έγιναν. Η «Εθνοσωτήρια Επανάστασις» όπως ονόμαζαν το χουντικό τους πραξικόπημα οι απριλιανοί φασίστες, είχε το λόγο. Ο ελληνικός λαός έμπαινε σε νέες πολιτικές περιπέτειες. Κι όπως έλεγε ένα τραγούδι «Πάλης ξεκίνημα, νέοι αγώνες, οδηγοί της ελπίδας οι πρώτοι νεκροί».

Εν τω μεταξύ πριν την Χούντα στους δρόμους των μεγάλων πόλεων πραγματοποιούνται μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις. Αν και οι κινητοποιήσεις περιείχαν στοιχεία εξέγερσης, ο συντηρητισμός της ΕΔΑ και της ΕΚ προσέβλεπε μόνο στη προσφυγή στις κάλπες και την υπεράσπιση του άρθρου 114 του Συντάγματος, όπου η τήρηση του επαφίονταν στον πατριωτισμό των Ελλήνων.

Σε εκείνες τις πολιτικά οξυμένες και μεστές αγώνων ημέρες, μια νέα γενιά αγωνιστών βγήκε στους δρόμους, πολιτικοποιήθηκε και πολιτικοποίησε από τα γεγονότα, και πολλές φορές ξεπέρασε τα πολιτικά πλαίσια του 114. Συνθήματα όπως «Έξω οι Αμερικάνοι», «Δολοφόνοι Γιάγκηδες», «Δεν περνάει ο φασισμός, παρ’ τη μάνα σου και μπρος» και «Οι νέοι εργαζόμενοι φραγμός στα σχέδια του φασισμού», «Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός» τα διάβαζε κανείς στα πλακάτ των διαδηλωτών ή τα άκουγε στη συνθηματολογία των πορειών.

Στις 21 Ιουλίου του 65, η αστυνομία δολοφονεί τον Αγωνιστή Σωτήρη Πέτρουλα. Η πολιτική ένταση κορυφώνεται. Οι κινητοποιήσεις είναι πια καθημερινότητα. Η αστυνομία μ’ όλα τα μέσα βαράει και κακοποιεί αλύπητα. Οι παρακρατικοί στον γνωστό άθλιο ρόλο τους. Οι προβοκάτορες προσπαθούν, βάσει σχεδίου, να ρίξουν λάδι στη φωτιά.

Στην Αθήνα ανάβουν φωτιές για να εξουδετερωθούν τα ασφυξιογόνα αέρια της αστυνομίας. Καμπάνες των εκκλησιών βαρούν. Ο λαός τραγουδά το «Πότε θα κάμνει ξαστεριά», αλλάζοντας τα στιχάκια. Τώρα θέλει «να πάρει το τουφέκι του, την όμορφη πατρόνα, να κατεβεί στο Σύνταγμα στη στράτα του Ηρώδη, για να σκοτώσει αυλικούς και βουλευτές προδότες». Ήταν συγκινητικό ν’ ακούς χιλιάδες ανθρώπων, να τραγουδούν το τροποποιημένο «Πότε θα κάνει ξαστεριά».

Τον Ιούλιο του 1966 η αστυνομία με την ανοχή αν όχι με διαταγή της κυβέρνησης Στεφανόπουλου αιματοκυλεί τους αγρότες, που διαμαρτυρόμενοι για την τιμή του σιταριού, μπαίνουν με τα τρακτέρ στη Θεσσαλονίκη. Στις συμπλοκές που ξεσπάν από τον Φοίνικα μέχρι το Λευκό Πύργο η αστυνομία πυροβολεί στο ψαχνό. Τραυματίζονται 200 περίπου αγρότες και πολλοί μεταφέρονται στα νοσοκομεία.

Στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης οι φασιστικές προκλήσεις δεν χάνουν την ευκαιρία να εκδηλωθούν. Στα καθημερινά συλλαλητήρια, πορείες και γενικές συνελεύσεις, οι γνωστοί ΕΚΟΦίτες σε ρόλο «αγανακτισμένου» πολίτη κακοποιούν δημοκράτες και χαφιεδίζουν ασύστολα και προκλητικά, φωνάζοντας «η ΕΔΑ στη Βουλγαρία». Από την άλλη ο περιβόητος πρύτανης Παναγιώτης Χρήστου, αργότερα υπουργός της Χούντας, απαγορεύει τις συγκεντρώσεις και στήνει πειθαρχικά.

Στο πειθαρχικό που συγκαλείτε για δημοκράτες φοιτητές στη Γεωπονική Σχολή, με κάλεσμα της ΠΠΣΠ αποφασίζεται συγκέντρωση συμπαράστασης και η κατά μέτωπο αντιμετώπιση των ΕΚΟΦιτών, που συντεταγμένα ανηφόριζαν για να διαλύσουν τη συγκέντρωση. Οι δημοκράτες φοιτητές υπερασπίζονται δυναμικά τη συγκέντρωση τους. Οι τραμπούκοι, θρασύδειλοι λαγοί, το βάζουν στα πόδια.

Δέκα ημέρες πριν την επιβολή της Χούντας με κάλεσμα του πρύτανη Χρήστου, το πανεπιστημιακό άσυλο καταπατείται. Στο Πανεπιστήμιο εισβάλουν αύρες, αστυνομικοί με κράνη κι καπνογόνα. Αστυνομία και ΕΚΟΦίτες κακοποιούν και συλλαμβάνουν φοιτητές ακόμα και μέσα στις αίθουσες. Πολλοί δημοκράτες καθηγητές κάνουν τα γραφεία τους άσυλο για να γλιτώσουν τους φοιτητές. Αξιοσέβαστοι καθηγητές προπηλακίζονται. Οι φοιτητές καταλαμβάνουν τη Νομική Σχολή, που περικυκλώνεται με αύρες. Τα δακρυγόνα πέφτουν μέσα στις αίθουσες από τα ανοικτά παράθυρα. Η κατάληψη κράτησε μέχρι το βράδυ.

Μα ποια ήταν αυτή η φοιτητική οργάνωση ΕΚΟΦ;  Ήταν αυτή που είχε μαζέψει, ότι πιο αντιδραστικό φοιτητικό στοιχείο. Μέλη της νεολαίας της ΕΡΕ οι περισσότεροι, συνεργάζονταν με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, το Σώμα Ελπιδοφόρων Νέων και το Σώμα Ελλήνων Αλκίμων. Την  ΕΚΟΦ τη χρηματοδοτούσαν κρατικά κονδύλια, ενώ βρίσκονταν υπό την εποπτεία του μετέπειτα υπουργού της Χούντας και τότε Γ.Γ. του Υ.Β.Ε. Χολέβα. Από τους καθοδηγητές της και πρώτος στις επιθέσεις ο διαβόητος βραβευμένος πυγμάχος και φοιτητής της Νομικής Λάκης Ιωαννίδης.Τα γραφεία της ΕΚΟΦ βρίσκονταν στη Διαγώνιο, γωνία Π. Μελά και Τσιμισκή, σαν στέκι είχαν το καφενείο ΙΝΤΕΑΛ, γωνία Ιπποδρομίου και Αλ. Σβώλου, το λεγόμενο «Καφέ Τραμπούκ».

Τελείως ενημερωτικά, οι δημοκράτες πηγαίναν στο καφενείο ΑΛΦΑ γωνία Εθνικής Αμύνης και Αλ. Σβώλου. Επί της Τσιμισκή και απέναντι σχεδόν από τα γραφεία της ΕΚΟΦ, βρίσκονταν τα γραφεία της ΕΔΗΝ. Στο ίδιο μέγαρο βρίσκονταν το κέντρο χορτοφαγίας «Γκιγκιλίνης», όπου μαζεύονταν τα βράδια οι δημοκρατικοί. Πολύ συχνά γίνονταν φραστικές αντιπαραθέσεις με τους ΕΚΟΦίτες στο απέναντι πεζοδρόμιο και την Τσιμισκή ανάμεσα.

      Στις 11 Απριλίου 1966 κυκλοφόρησε η Ιδρυτική Διακήρυξη της ΠΠΣΠ. Τα γραφεία της βρίσκονταν σ’ ένα υπόγειο διαμέρισμα στην οδό Δαγκλή 36. Στη Θεσσαλονίκη εκδίδονταν το περιοδικό «Σπουδαστικός Κόσμος» και αργότερα η εφημερίδα «Λαϊκός Δρόμος», που σελιδοποιούνταν στα γραφεία της ΠΠΣΠ από τα μέλη της.

      Η ΠΠΣΠ γρήγορα αναπτύχθηκε και διεκδίκησε το δικό της ρόλο στα φοιτητικά αγωνιστικά δρώμενα. Στις διαδηλώσεις που ξεκίναγαν, μπαίνανε αυθόρμητα στη διαδρομή και πολλοί άλλοι, μ’ αποτέλεσμα οι μερικές δεκάδες φοιτητές να γίνονται εκατοντάδες λαού.

      Ήμασταν η μόνη οργάνωση που προέβλεπε και επισήμανε τον κίνδυνο ανοικτής δικτατορίας. Να φανταστείτε το τελευταίο τεύχος της ΑΥΓΗΣ που τυπώθηκε με ημερομηνία 21^η Απριλίου 1967, στην πρωτοσέλιδη λεζάντα της δήλωνε ότι δικτατορία δεν θα γίνει. Κι όμως η δικτατορία έγινε, για να διακόψει κάθε πρωτοπόρα δημοκρατική φωνή και να σταματήσει μια πολιτιστική άνοιξη σ’ όλους τους τομείς της τέχνης. Μια εποχή είχε τελειώσει, μια άλλη μόλις άρχιζε.

      Το πρωί της 21^ης Απριλίου μια ομάδα φοιτητών μαζεύεται στο Πανεπιστήμιο, μια άλλη συγκροτείται στην Τσιμισκή και μέσω Εγνατίας φτάνει στο Διοικητήριο, όπου μπροστά στην απειλή των πυρών διαλύονται. Με το σχέδιο «Προμηθέας» ξεκίνησαν οι συλλήψεις αγωνιστών, που μετά από τέσσερις ημέρες μεταφέρθηκαν με το αρματαγωγό «Σάμος» στα Γιούρα και τ’ άλλα ξερονήσια. Μεταξύ των πρώτων συλληφθέντων, την νύχτα 20^ης προς 21^ης Απριλίου το εξέχων στέλεχος της ΠΠΣΠ Λάκης Μακρής. Όσοι δεν συνελήφθησαν προσπάθησαν να κρυφτούν.

 Κυκλοφορούν οι πρώτες αντιχουντικές προκηρύξεις και τρικ. Από ένα εγκαταλειμμένο παιδικό καροτσάκι στην παραλία, μεταδίνονται αντιχουντικά συνθήματα από κασετόφωνο. Κατά τα εγκαίνια της ΔΕΘ, στον υποσταθμό της ΔΕΗ πίσω από το Καυτατζόγλειο, γίνεται βομβιστική ενέργεια μ’ αποτέλεσμα τη διακοπή για ένα δεκάλεπτο της ηλεκτροδότησης. Μια άλλη βόμβα μπαίνει στις 20 Αυγούστου 1969 στο κτίριο του ΝΑΤΟ στη Βασ. Όλγας.

 Στις 5 Σεπτεμβρίου δολοφονείται πισώπλατα από αστυνομικό ο Γιάννης Χαλκίδης μέλος του ΠΑΜ. Τον κλωτσούσαν ακόμα κι όταν ξεψύχαγε, λέγανε «έλα μωρέ, ο Γιαννάκης ήτανε».

      Γνωστοί διώκτες και βασανιστές των αντιστασιακών ήταν ο Δ/ντής της ΚΥΠ Καραμπέρης, κι ο ταγματάρχης Παπακωνσταντίνου, Από τους ασφαλίτες οι περιβόητοι Καραμήτσος, Τετραδάκος, Σταματόπουλος, Κουρκουλάκος. Και φυσικά δεν μπορεί να αγνοηθεί το σαν νεκροκεφαλή στυγνό πρόσωπο του στρατοδίκη Καραπάνου, που προέδρευε σ’ όλες τις δίκες των αντιστασιακών, καταπατώντας κάθε έννοια δικαίου και επιβάλλοντας βαριές ποινές .

      Με τον εμφυλιακό νόμο 509/1947 «Περί μέτρων ασφαλείας του κράτους»,σύρθηκαν σε δίκες πολλοί αγωνιστές. Οι δίκη των «σαράντα ένα» για την υπόθεση Χαλκίδη, η δίκη των «τριάντα εννέα» και η δίκη των «δεκαεπτά» μελών του ΠΑΜ. Ακολούθησαν πολλές δίκες με κατηγορούμενους μέλη του «Ρήγα Φεραίου», της «Σπουδαστικής Λαϊκής Πάλης» και της «Δημοκρατικής Άμυνας». Το 1968 συγκροτήθηκε στη Θεσσαλονίκη η οργάνωση «Το κίνημα της 29 Μαΐου» που τύπωνε προκηρύξεις και αναλάμβανε την απόκρυψη καταζητούμενων.

      Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τη στάση κάποιων δημοκρατικών καθηγητών του ΑΠΘ, που άφοβα αντιμετώπισαν το μένος των Χουντικών ανάμεσα τους ο Δημήτρης Μαρωνίτης και Αριστόβουλος Μάνεσης. Και οι δυο στις 18 Ιανουαρίου του 1968, στην τελευταία διδασκαλία τους, δώσανε μάθημα δημοκρατικού ήθους στους φοιτητές τους, καταγγέλλοντας τον φασισμό και τη Χούντα.

      Μέσα σ’ ένα κατάμεστο αμφιθέατρο του Χημείο στο ΑΠΘ, ο Μάνεσης συγκινημένος απευθύνθηκε στους φοιτητές του με τα παρακάτω λόγια:

«Το ουσιώδες είναι να μείνει κανείς φωνή ελεύθερη, όρθιος κι αλύγιστος, απέναντι στους καταναγκαστικούς και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς των κρατούντων. Αν η εξουσία που της συμφέρει να έχει παθητικούς κι αδιάφορους πολίτες, σας πει ότι δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς, αποδείξτε της ότι ο καλός πολίτης είναι μόνο ο ελεύθερος πολίτης, ο συνειδητός και ενεργός πολίτης. Όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του δεν είναι φιλήσυχος, αλλά άχρηστος, αχρείος πολίτης, όπως φέρεται να λέει ο Περικλής στον ΕΠΙΤΑΦΙΟ του Θουκιδίδη. Και μη ξεχνάτε στις σημερινές δύσκολες για το λαό περιστάσεις τα λόγια του ποιητή  και με αυτά να σας αποχαιρετίσω «Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχουσι. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία».

     

Τα λόγια του καθηγητή ακολούθησε το παρατεταμένο χειροκρότημα 500 περίπου φοιτητών. Αμέσως μετά συνελήφθη.

      Πολλοί δημοκρατικοί καθηγητές απολύονται. Τρεις καθηγητές είχαν το θάρρος να παραιτηθούν σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ήταν οι σεβαστοί καθηγητές της Φιλοσοφικής Γιάννης Κακριδής, Λίνος Πολίτης και Γιώργος Σαββίδης.

      Στη Θεσσαλονίκη δολοφονήθηκε από βασανιστήρια ο βουλευτής Γιώργος Τσαρουχάς, μέλος του ΠΑΜ. Συνελήφθη στις Μαΐου 1968 και δολοφονήθηκε μέσα στην ΚΥΠ στα κτήρια του ΓΣΣ.

      Ντόρος μεγάλος έγινε με τα 5-6 πανό που κρεμάστηκαν σε κτήρια του πανεπιστημίου. Αργότερα κάτι παρόμοιο έγινε και στον Λευκό Πύργο. Παρ’ όλη την άμεση κινητοποίηση της ασφάλειας δε συνελήφθη κανένας.

      Το καλοκαίρι του 67 διαφαίνεται στο φοιτητικό χώρο η διάθεση για κάτι το πιο αποφασιστικό και ενεργητικό. Η τάση αυτή δεν αποκρυσταλλώθηκε πρακτικά, εξαιτίας των αυταπατών που έσπερναν οι δυνάμεις της προδικτατορικής αντιπολίτευσης, πως η δικτατορία, ήταν κάτι πολύ περαστικό κι ότι όπου να ‘ναι πέφτει. Παρ’ όλη την επιφανειακή απουσία μαζικών εκδηλώσεων κατά το 1969, στον πολιτικό χώρο συντελούνταν διαφοροποιήσεις κι ανακατατάξεις, όπως η διάσπαση του ΚΚΕ.

      Τον Σεπτέμβριο του 1969 συλλαμβάνεται ο καθοδηγητικός πυρήνας της ΟΜΛΕ στην Αθήνα κι ανακαλύπτεται το τυπογραφείο. Στις φοιτητικές και εργατικές κινητοποιήσεις του 72 και το καλοκαίρι και φθινόπωρο του 73 η οργάνωση δραστηριοποιείται, ενώ δίνει τη δική της μάχη ενάντια στη μανούβρα «φιλελευθεροποίησης» του Παπαδόπουλου. Ξεσκεπάζει την απάτη της ανακήρυξης της παπαδοπουλικής «Προεδρευομένης Δημοκρατίας», Καταγγέλλει τη γραμμή της συμμετοχής που είχαν οι ρεβιζιονιστές και προβάλει την ΑΠΟΧΗ.  

Παρ’ όλο που η Χούντα προσπαθεί να μην αφήσει περιθώρια λαϊκών κινητοποιήσεων και αμφισβήτησης της, ο κόσμος συνειδητοποιείται ολοένα και περισσότερο. Την άνοιξη του 1972 αποφυλακίστηκαν πολλά στελέχη του φοιτητικού κινήματος. Ξεκινάει ο αγώνας για ελεύθερες εκλογές στα πανεπιστήμια και κατάργηση των διορισμένων συμβουλίων των φοιτητικών συλλόγων από τη Χούντα. Το φοιτητικό κίνημα φούντωσε μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες κι από τις αρχές του 1973 μπήκε στη φάση της ανοιχτής μαζικής αντιπαράθεσης με το φασισμό και την αμερικανοκρατία και συνδέθηκε στενά με το γενικό λαϊκό κίνημα.

Την Πέμπτη 22 Δεκεμβρίου 1973 η χουντική ΦΕΑΠΘ, κάλεσε στην πλατεία στο Χημείο συγκέντρωση. Στη συγκέντρωση μαζεύονται πολλοί δημοκράτες που με αντιδικτατορικά συνθήματα διακόπτουν το δοτό πρόεδρο της ΦΕΑΠΘ. 40 περίπου τραμπούκοι φοιτητές τους επιτίθενται με ρόπαλα, αλυσίδες, σιδερένιες γροθιές και τραυματίζουν πολλούς. Στο αμφιθέατρο του Χημείου που υπάρχει αδιαχώρητο η Ασφάλεια κόβει το ρεύμα. Οι φοιτητές απαιτούν την παρουσία του Πρύτανη Σδράκα, καθηγητή θρησκειολογίας, γνωστό κι ως πρύτανη των τανκς. Αυτός καταφτάνει στις 5 το απόγευμα και τους ζητά να αποχωρήσουν. Τότε εισβάλουν στην αίθουσα 20 περίπου άτομα, επίλεκτοι ΛΟΚατζήδες και επιτέθηκαν στους φοιτητές. Γίνονται συλλήψεις από ασφαλίτες. Οι συλληφθέντες οδηγούνται σε διπλανή αίθουσα, δένονται και κακοποιούνται. Ο Σδράκας υπόσχεται ότι δεν θα γίνουν συλλήψεις κι άλλες συμπλοκές και αποχωρεί. Οι ξυλοδαρμοί όμως μέχρι λιποθυμίας συνεχίζονται από ΕΚΟΦίτες στην πλατεία του Χημείου. Τριγύρω αστυνομικοί σε αυτοκίνητα και πυροσβεστικά οχήματα ήταν έτοιμοι να επέμβουν. Με διαταγή του Παττακού οι εφημερίδες δεν ανέφεραν καν το γεγονός. Ανταπόκριση για τα γεγονότα διέφυγε στο εξωτερικό, από το δημοσιογράφο Χρ. Ζαφείρη και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα».

      Από την άνοιξη του 1972 εμφανίζονται διάφορες νόμιμες μορφές αγώνα, με το μάζεμα υπογραφών. Στις 21 Απριλίου 1972 γίνεται η πρώτη αίτηση για εκλογές στους Φοιτητικούς Συλλόγους του ΑΠΘ, που δεν έγινε δεκτή από τους παραλήπτες. Λίγες ημέρες αργότερα 156 φοιτητές της Πολυτεχνικής ζητούν με υπόμνημα τη σύγκληση γενικής συνέλευσης. Στις 22 Φεβρουαρίου 1973 συγκαλείτε από την ΦΕΑΠΘ δημόσια συζήτηση στο αμφιθέατρο της Φυσικομαθηματικής, που το πλήθος των δημοκρατών τη μετέτρεψε σε αντιχουντική συγκέντρωση 2300 ατόμων. Η συγκέντρωση χτυπήθηκε από δεκάδες τραμπούκους με επικεφαλής τον αντιπρόεδρο της ΦΕΑΠΘ.

      Φθάνουμε στο Νοέμβριο του 1973. Στις 14 Νοεμβρίου 300 περίπου φοιτητές, συγκεντρώνονται στο Πολυτεχνείο διαμαρτυρόμενοι για την παραπομπή στο πειθαρχικό τεσσάρων συναδέρφων τους. Στις 15 Νοεμβρίου εκλέγεται πενταμελή επιτροπή αγώνα και εκδίδει ψήφισμα, όπου κοντά στα φοιτητικά προβλήματα τίθενται και πολιτικά ενώ γίνονται γνωστές οι αγωνιστικές εξελίξεις του Πολυτεχνείου της Αθήνας.

Οι ηγεσίες της επίσημης Αριστεράς κρατούν χαμηλό προφίλ και συνιστούν ή αποχή από τις κινητοποιήσεις ή αυτοσυγκράτηση σπέρνοντας ψευδαισθήσεις για φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος. Όμως οι εξεγερμένοι πια φοιτητές του Πολυτεχνείου στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται σε αγωνιστικό δρόμο. Σε συνέντευξη της στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» της 17-11-2007, η Χρύσα Ιορδάνογλου ενεργό μέλος των εξελίξεων δηλώνει: «Για τις Μαοϊκές ομάδες η ανάγκη να γίνει κάτι ήταν αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Αναμφίβολα οι Μαοϊκοί ήταν πιο κοντά στο κλίμα της στιγμής».

Στα καλέσματα για προσέλευση ανταποκρίνονται περίπου 2000 φοιτητές. Η πρόταση για κατάληψη γίνεται δεκτή ομόφωνα, με ενθουσιασμό και αντιχουντικά συνθήματα. Συγκροτείται Συντονιστική Επιτροπή με πλαίσιο κατάληψης που είχε αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα και που συνέδεε με το καθεστώς όλα τα προβλήματα παιδείας. Ακούγονται τα συνθήματα «Κάτω η Χούντα», «Δεν περνάει ο φασισμός», «Ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία». Σε διάγγελμα οι φοιτητές μιλάνε για «ντόπιο και ξένο κεφάλαιο» και για «αμερικανοευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό» και «νίκη του εργαζόμενου λαού».

      Η κατάληψη οργανώνεται και αντιμετωπίζει προβλήματα περιφρούρησης, διαβίωσης, σίτισης, ιατροφαρκευτικής περίθαλψης. Στήνεται πολύγραφος και τυπώνονται ανακοινώσεις. Δημιουργείται ραδιοφωνικός σταθμός που μεταδίδει εκκλήσεις, αντιδικτατορικά συνθήματα, τις θέσεις της κατάληψης αλλά και διάφορες προσωπικές θέσεις και παίζεται μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Το ηθικό ανεβαίνει. Ο ραδιοφωνικός σταθμός μετέδιδε κι όταν τανκς και ο στρατός μαζί με τους ασφαλίτες είχαν κυκλώσει το Πολυτεχνείο. Το τελευταίο μήνυμα μεταδόθηκε στις 5:10 το πρωί.

      Αισχρή και εγκληματική ήταν η στάση των εγκάθετων της δικτατορίας. Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου στις 12 το βράδυ,  τραμπούκοι και ΕΚΟΦίτες μεταμφιεσμένοι σε θυρωρούς και κλητήρες του ΑΠΘ, ασχημονούν και σπάνε τα τζάμια του Πολυτεχνείου, με σκοπό τη δημιουργία επεισοδίων και κλίματος για επέμβαση.

     

Η ΦΕΑΠΘ χαρακτηρίζει τους έγκλειστους, ταραχοποιούς, αναρχικά στοιχεία και κομμουνιστές και καλεί σε αντιμετώπιση της «αναρχίζουσας ολιγαρχίας». Η σύγκλητος τηρεί σιγή ιχθύος κι ο Πρύτανης των τανκς Ευάγγελος Σδράκας τους ενημερώνει μετά την εκκένωση του Πολυτεχνείου. Αυτός αφού επικοινωνεί ακόμη και με τον ίδιο τον Παπαδόπουλο δίνει την έγκριση για την επέμβαση και τη στρατιωτικού στυλ εκκένωση του Πολυτεχνείου.

      Και ερχόμαστε στα γεγονότα της δραματικής νύχτας της 17^ης Νοεμβρίου. Στις 3:30 το πρωί, το Πολυτεχνείο περικυκλώνεται από μονάδες στρατού και αστυνομίας. Δύο τανκς πατούν τα πρώτα σκαλοπάτια του κτηρίου και στρέφουν τις κάνες και τους προβολείς τους στην είσοδο. Από πίσω μονάδες των ΛΟΚ και πολλά τζέιμς του στρατού και της αστυνομίας. Καταφθάνουν ο Σδράκας, ο εισαγγελέας, ο Νομάρχης κι ένας ανώτερος αξιωματικός και ζητούν εκκένωση του κτηρίου. Σε αντιπροσωπεία φοιτητών υπόσχονται ότι δεν θα γίνουν συλλήψεις. Η αντιπροσωπία αποσύρεται και οι φοιτητές αρχίζουν να εκκενώνουν το κτήριο τμηματικά. Ο συλλήψεις και η κακοποίηση των φοιτητών αρχίζει, οι μαζικοί ξυλοδαρμοί τραυματίζουν πολλούς. Στο Σιντριβάνι τρία μπλόκα της αστυνομίας κακοποιούν και συλλαμβάνουν όσους φτάνουν μέχρι εκεί. Αρκετοί καταφέρνουν να διαφύγουν από το πίσω μέρος του κτηρίου. Κατά γενική ομολογία αν και υπήρχαν κι άλλες προτάσεις για κατάληψη πανεπιστημιακών κτηρίων, η επιλογή του χώρου του Πολυτεχνείου σαν χώρου κατάληψης ήταν λάθος, γιατί ήταν απομονωμένος και εκτός κατοικημένης περιοχής.

      Τελικά συνελήφθησαν 150 άτομα, που μεταφέρθηκαν στη γενική Ασφάλεια, στην οδό Βαλαωρίτου. Εκεί υπέστησαν σκληρά πολύωρα βασανιστήρια και φάλαγγες. Κλείστηκαν 10-15 σε καλιά 1,60 Χ 3 m. Πληροφορίες, επισκέψεις συγγενών και δικηγόροι απαγορεύονταν. Αφέθηκαν τελικά ελεύθεροι με τα «ειρηνευτικά» μέτρα του Παπαδόπουλου.

      Στις 17 Νοεμβρίου κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος σ’ όλη τη χώρα. Κλείνουν 28 φοιτητικοί σύλλογοι και απαγορεύονται βιβλία Ελλήνων συγγραφέων. Στη Θεσσαλονίκη κλείνουν το Βιβλιοπωλείο της Δήμ. Λυδάκη και κατάσχουν βιβλία από το βιβλιοπωλείο της Καίτης Σακέτα, την οποία απειλούν με στρατοδικείο.

      Με την άνοδο του Δ. Ιωαννίδη, ο διωγμός των δημοκρατών γίνεται πιο απηνής. Τα γεγονότα της Κύπρου φέρνουν το πέσιμο της δικτατορίας και… τον Καραμανλή. Αυτός θα χαρακτηρίσει το πραξικόπημα σα «στιγμιαίο», μ’ αποτέλεσμα εκτός των πρωτεργατών Παπαδόπουλου, Ιωαννίδη, Πατακού, Μακαρέζου και Σία να τιμωρηθούν μόνο λίγοι επώνυμοι χουντικοί και βασανιστές κι αυτοί με μικρές ποινές. Στη Θεσσαλονίκη, από τους υπαίτιους βασανιστηρίων, μόνο λίγοι δικάστηκαν πρωτόδικα σε 2 και 4 μήνες φυλάκιση, ενώ στο εφετείο αθωώθηκαν. Μόνο οι Τετραδάκος και Καραμήτσος μπήκαν φυλακή και αποτάχτηκαν.

Η αποχουντοποίηση ποτέ δεν έγινε, πράγμα που το πληρώνουμε μέχρι σήμερα. Από τους πανεπιστημιακούς ο Σδράκας και ο Χρήστου απολύθηκαν οριστικά και μερικοί ακόμα τιμωρήθηκαν με τριετή έως μονοετή αποχή από τη διδασκαλία. Ο πολύς Σδράκας πήγε μάρτυρας υπεράσπισης στους βασανιστές των φοιτητών του Πολυτεχνείου, που τους χαρακτήρισε «υπερασπιστές των εθνικών συμφερόντων». Μετά τη μεταπολίτευση συνέχισε την αντιδημοκρατική δράση του στα πλαίσια της ακροδεξιάς.

Στη Μεταπολίτευση περίσσεψε ο τραμπουκισμός, όπως αυτός των ακροδεξιών νεολαίων των «Κένταυρων», που έτρεχαν με τρίκυκλα και ρόπαλα στα χέρια. Υπήρχαν ακόμα οι  Αχαιοί και οι Τεταρτοαυγουστιανοί του Κ. Πλέυρη. Αργότερα, έχουμε την ΕΠΕΝ με αρχηγό τον Γ. Παπαδόπουλο και προέδρους τον Μιχαλολιάκο και Βορίδη. 75 μαχαιρώματα, εμπρησμοί, χειροβομβίδες, κλοπές πολεμικού υλικού, βόμβες σε γραφεία πολιτικών κομμάτων, εφημερίδων, προοδευτικών κινηματογράφων. Μέσα σε επτά μήνες, από το 1975 έως το 1976 έγιναν 175 περιστατικά βίας. Φασιστικοί σύλλογοι και σωματεία λειτουργούν προσχηματικά. 10 επίσημες εθνικιστικές οργανώσεις λειτουργούν με ανακοίνωση του υπουργείου, στην πραγματικότητα είναι δεκάδες. Ο φασισμός αποθρασύνεται. Με την πτώση της δικτατορίας γίνονται πολλές συνάξεις χουντικών στρατιωτικών εν ενεργεία και μη, με σκοπό την επάνοδο της δικτατορίας ή την απελευθέρωση του Γεωργίου Παπαδόπουλου και Ιωαννίδη. Αποκορύφωμα όλων αυτών των κινήσεων ήταν το λεγόμενο «πραξικόπημα της πιτζάμας», το βράδυ της 23 Φεβρουαρίου 1975. Πραξικοπηματίες σχεδίαζαν κινήσεις σε Αττική, Έδεσσα, Βέροια, Κομοτηνή, Κοζάνη. Το απόγευμα της 23^ης κηρύσσεται επιφυλακή και το βράδυ γίνονται 35 με 40 συλλήψεις.

      Στη Θεσσαλονίκη εκείνο το βράδυ μόνο οι δυνάμεις της Συνεπούς Αριστεράς, κινητοποιούνται μέσω τηλεφώνου και συγκροτούν διαδήλωση.

 Σ’ όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης το καθήκον των αστυνομικών δυνάμεων συνίστατο κύρια στην επιτήρηση και καταστολή των αριστερών οργανώσεων και κινητοποιήσεων, με αποτέλεσμα πολλούς τραυματίες και νεκρούς. Χαρακτηριστικά το 1975 η πορεία του Πολυτεχνείου απαγορεύτηκε. Οι φασίστες ανασυντάσσονταν και διεκδικούσαν λόγο και παρουσία.             

     

Είναι Κυριακή πρωί, 11 Νοεμβρίου 1979. Η οδός Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη ήταν ένας ήσυχος δρόμος εκείνο το πρωϊνό, όταν ξαφνικά στη μέση του δρόμου εμφανίστηκε ο σ. Β.Σ. με το σύνθημα «δεν περνάει ο φασισμός». Σε κλάσματα δευτερολέπτου, από τα γύρω στενά εμφανίζονται δεκάδες αντιφασιστών διαδηλωτών, με προορισμό τον κινηματογράφο ΗΛΥΣΙΑ, όπου για πρώτη φορά από την πτώση της δικτατορίας, επιχειρείτο εκδήλωση των χουντοφασιστών και με στόχο τη διάλυση της.

Θα γράψει η Προλεταριακή Σημαία στις 3/11/1979. «Λίγες ημέρες πριν από την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, το χουντοφασιστικό συνάφι ετοιμάζει μια προκλητική εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα η αποκαλούμενη «Ελληνική Αμνηστία» διοργανώνει στις 11 του μήνα εκδήλωση στον κινηματογράφο ΗΛΥΣΙΑ με πανβορειοελλαδικό χαρακτήρα, για την αμνήστευση των λιγοστών πρωτοπαλίκαρων της εφταετίας που είναι σήμερα φυλακή.

Η πιο μαύρη αντίδραση, ο ανοιχτός φασισμός, κινεί τους μηχανισμούς του και προκαλεί βάναυσα τα αισθήματα του δημοκρατικού λαού της Θεσσαλονίκης, αλλά και γενικότερα».

Πράγματι η «Ελληνική Αμνηστία» με πρωτεργάτες το γνωστό πρώην μητροπολίτη και γνωστό «πατέρα Λεωνίδα», τον πρύτανη των τανκς Σδράκα κι άλλους γνωστούς από τη δράση τους την περίοδο της δικτατορίας, καλούσαν διάφορες φασιστικές ομάδες να κατεβούν συντονισμένα στην πόλη, για την πραγματοποίηση μιας «ογκώδους και επιβλητικής» εκδήλωσης και πορείας.

Το ΚΚΕ (μ-λ) με ανακοίνωση του γραφείου πόλης, κάλεσε όλους τους δημοκράτες, αντιφασίστες, όλο το λαό της Θεσσαλονίκης, σε αγωνιστική εγρήγορση και διαδήλωση στη Διαγώνιο ενάντια στις φασιστικές προκλήσεις.

Την εβδομάδα που ακολούθησε η φασιστική προπαγάνδα εντάθηκε. Ο χουντικός μηχανισμός δραστηριοποιήθηκε ανοιχτά με τρικ, συνθήματα στους τοίχους αφίσες κ.λπ, ενώ δεν δίσταζαν να επιτίθενται σε πολίτες που με διάφορους τρόπους εκφράζανε τα δημοκρατικά τους αισθήματα.

      Η Π.Σ. στις 10 Νοεμβρίου 1989, γράφει. «Το ΚΚΕ (μ-λ) που πρώτο έβαλε το θέμα της αγωνιστικής κινητοποίησης για να μην πραγματοποιηθεί η φασιστική εκδήλωση, κινήθηκε δραστήρια ολόκληρη την εβδομάδα για να κάνει όσο το δυνατόν πλατύτερα γνωστή, τη γραμμή της αντιπαράθεσης με στο φασισμό, καλώντας το λαό της Θεσσαλονίκης να μην αφήσει αναπάντητη τη φασιστική πρόκληση. Το κάλεσμα αυτό βρίσκει θετική ανταπόκριση στους φοιτητές του ΑΠΘ, που στις Γ.Σ. ψήφισαν ανεπιφύλακτα τα ψηφίσματα που πρότεινε η ΠΠΣΠ. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά μέλη της ΚΝΕ και της ΠΑΣΠ διαχώρισαν τη θέση τους στην πράξη απέναντι στις ηγεσίες τους και αγωνίστηκαν στο πλάι του λαού της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα τα αστικά και ρεβιζιονιστικά κόμματα στην αρχή έμειναν ατάραχα και απαθή»

Αυτά κάτω από την πίεση το κόσμου, αναγκάστηκαν να περιοριστούν μόνο σε φραστικές καταγγελίες, παραστάσεις και παρακάλια στον υπουργό Β. Ελλάδας, για να παρέμβει και να μην επιτραπεί η συγκέντρωση των φασιστών. Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης κάλεσε τον εισαγγελέα να απαγορεύσει τη συγκέντρωση με βάση νόμο του 1946 νόμο με τον οποίο σύρθηκαν χιλιάδες αγωνιστές στα δικαστήρια. Ακούστηκαν τότε διάφορα προσχήματα όπως «ο κόσμος δεν κινείται», «ότι αν γίνει κινητοποίηση, θα αποτύχει η συγκέντρωση στις 17 Νοεμβρίου στο Πολυτεχνείο», «να τους αγνοήσουμε», «να τους απομονώσουμε». Τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ εξαφανίστηκαν από τους μαζικούς χώρους. Το ΚΚΕ οργάνωσε δυο συγκεντρώσεις για την… ΕΟΚ (!), μαντρώνοντας τους οπαδούς του. Μπροστά σ’ αυτή την ηττοπαθή επιχειρηματολογία και συμπεριφορά, το ΚΚΕ (μ-λ) υποστήριξε το δρόμο του αγώνα και της αναμέτρησης. Απέναντι στο αίτημα της αποχουντοποίησης αντέταξε το σύνθημα «Το φασισμό τσακίζουν αγώνες λαϊκοί» και φάνηκε συνεπές προς αυτές τις επιλογές του.

Από το Σάββατο το βράδυ το ράδιο μεταδίδει την απαγόρευση της συγκέντρωσης των φασιστών σε ανοικτό χώρο, όπως και την αντισυγκέντρωση που είχε εξαγγείλει το ΚΚΕ (μ-λ). Η απαγόρευση φυσικά τηρήθηκε μόνο για τους δημοκράτες διαδηλωτές. Παρ’ όλα αυτά πάνω από χίλιοι αγωνιστές συγκροτούν διαδήλωση, συγκεντρώνονται στη διασταύρωση Παύλου Μελά και Π.Π Γερμανού και οργανωμένα κινούνται προς τη Διαγώνιο, φωνάζοντας συνθήματα. Το φασιστικό «πανηγύρι» χάλασε σε σημαντικό βαθμό.

Απέναντι στους αντιφασίστες διαδηλωτές εκδηλώθηκε όλη η βίαιη αποφασιστικότητα των αρχών. Οι δυνάμεις των ΜΑΤ παρατάχτηκαν απέναντι στο σώμα της διαδήλωσης, ενώ δύο λεωφορεία με ΜΑΤαζήδες, μαρσάροντας δαιμονισμένα πέφτουν επάνω στους διαδηλωτές. Μια ομάδα διαδηλωτών στέκεται μπροστά στο πρώτο λεωφορείο, προσπαθώντας να το σταματήσει με τα χέρια. Τα αυτοκίνητα τελικά περνάνε μέσα σε αποδοκιμασίες και τα οργισμένα χτυπήματα με τις γροθιές στις λαμαρίνες. Η διαδήλωση ανασυντάσσεται αμέσως. Παρά τις ενισχύσεις των ΜΑΤ και τα αέρια, το κομμάτι των διαδηλωτών που αποκόπηκε, οπισθοχωρεί συγκροτημένα προς την Καμάρα. Ο κύριος όγκος των διαδηλωτών από την Π. Μελά τραβιέται στην Εγνατία, για να ενωθεί με τους άλλους. Η Εγνατία πλημμυρίζει συνθήματα, τα γραφεία του ΚΚΕ (μ-λ) πολιορκούνται από την αστυνομία, που σπάζει τζάμια και απειλεί με είσοδο. Η αστυνομία χτυπά με βαρβαρότητα. Γίνονται συλλήψεις. Ο λαός συμπαραστέκεται. Δύο γλάστρες πέφτουν από μπαλόνια κατά των αστυνομικών. Τελικά η κινητοποίηση τελείωσε στο χώρο του Χημείου. Η απάντηση είχε δοθεί. Οι χουντοφασίστες απέτυχαν σ’ αυτήν την πρώτη προσπάθεια επίδειξης της δύναμης τους.

Στις 16 Νοεμβρίου το υπουργείο Δημόσιας Τάξης με προκλητική ανακοίνωση του Μπάλκου, χαρακτηρίζει τους αντιφασίστες «ερυθροχουντικούς» και «ερυθροφασίστες».  Το ΚΚΕ (μ-λ) στις 17 Νοεμβρίου με ανακοίνωση της ΚΕ του αντιδρά, απαντώντας στον Μπάλκο ότι «ο φασισμός αποτελεί γνήσιο τέκνο της παράταξης του».

Ποινική δίωξη με πολλές κατηγορίες ασκήθηκε κατά εφτά αντιφασιστών για τη συμμετοχή τους στην κινητοποίηση. Οι κατηγορούμενοι στιγμάτισαν τη βάρβαρη επίθεση της αστυνομίας και ζήτησαν την εξέταση τους από ιατροδικαστή. Κατήγγειλαν ακόμη την επίθεση της αστυνομίας και τις συλλήψεις συναγωνιστών. Οι κατηγορούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι και παραπέμφθηκαν σε προανάκριση.

Ο «Ριζοσπάστης» στις 17 Νοεμβρίου, διαμαρτύρεται γιατί οι διαδηλωτές που χαρακτηρίστηκαν από τον Μπάλκο σαν «αριστεριστές» και «αναρχικοί», δεν πρέπει να ταυτίζονται με τους κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκρατικούς. Με άλλα λόγια αν οι διαδηλωτές είναι «αριστεριστές» και «αναρχικοί», τα ΜΑΤ θα έχουν το δικαίωμα να τους ξυλοφορτώνουν. Χώρια ότι ο «Ριζοσπάστης» γράφει ότι τυχαία βρέθηκαν στη Διαγώνιο οι διαδηλωτές και τυχαία αγανάκτησαν με τα φασιστικά συνθήματα, τυχαία φώναζαν συνθήματα, ε και… τυχαία έφαγαν ξύλο. Ο «Οδηγητής κατακεραύνωσε την ΠΠΣΠ για «ψευτοεπαναστατικές, μικροαστικές εκτονώσεις».

Το ΠΑΣΟΚ σε επερώτηση του βρίσκει «αχαρακτήριστη» τη συμπεριφορά των αστυνομικών. Το ΚΟΔΗΣΟ καταγγέλλει τα ΜΑΤ που ξεδίπλωσαν όλο το φάσμα της αγριότητας τους. Το ΚΚΕ εσ.  κατήγγειλε τα ΜΑΤ και η ΕΔΑ απαίτησε την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Και φυσικά μπαίνει το εύλογο ερώτημα, όλες αυτές οι ευαίσθητες δημοκρατικές ψυχές, γιατί απουσίασαν από τη διαδήλωση στη Διαγώνιο και γιατί όλη την προηγούμενη εβδομάδα καταναλώθηκαν σε προπαγάνδα, ενάντια στην πραγματοποίηση της αντιφασιστικής εκδήλωσης; 

Τελικά οι εφτά αγωνιστές παραπέμφθηκαν να δικαστούν στις 30 Απριλίου 1980. Η δίκη αναβλήθηκε για τις 26 Σεπτεμβρίου 1980, γιατί δεν εμφανίστηκαν οι 20 αστυνομικοί μάρτυρες κατηγορίας. Δεν θεωρήθηκε κατάλληλος ο χρόνος της δίκης, γιατί ήταν πλατιά η συμπαράσταση που εκδηλώθηκε από φορείς, συλλόγους και την κοινή γνώμη. Συγκεντρώθηκαν πάνω από 5000 υπογραφές και χρηματικό ποσό για την κάλυψη των εξόδων της δίκης και οι εκδηλώσεις συμπαράστασης ολοένα πλήθαιναν. Το ΚΚΕ (μ-λ) πραγματοποίησε παρεμβάσεις με αφίσες και προκηρύξεις στις γειτονιές και στο πανεπιστήμιο. Στις 24 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση συμπαράστασης όπου διαβάστηκαν χαιρετισμοί και ψηφίσματα και η κεντρική ομιλήτρια μίλησε για την κλιμάκωση της τρομοκρατίας και την εφαρμογή των αντιδημοκρατικών νόμων.

Η δίκη στο τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης των εφτά αντιφασιστών ήταν μια παρωδία, που επέβαλε τις παρακάτω ποινές Γιάννης Κελεσίδης, Γιάννης Πανταζόπουλος, Μαρία Τσενεκλίδου και Αναστασία Σταθοπούλου φυλάκιση 11 μηνών και 5 ημερών, Στέλιος Αγγούτογλου φυλάκιση 11 μηνών, Τάκης Αβραμίδης φυλάκιση 5 μηνών και 5 ημερών και Μαρίνα Βούλγαρη-Γιώτη φυλάκιση 5 μηνών. Το ΚΚΕ (μ-λ) με ανακοίνωση του την 1 Οκτωβρίου 1980 κατήγγειλε την απόφαση, τονίζοντας ότι «οι δίκες δεν αγγίζουν τους αγωνιστές» και ότι «το φασισμό τσακίζουν αγώνες λαϊκοί». Αργότερα στο Εφετείο που ακολούθησε μετά δύο χρόνια, οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν.  

Στη δίκη χαρακτηριστικές ήταν οι γκάφες και οι ασάφειες των αστυνομικών μαρτύρων κατηγορίας και του Εισαγγελέα, που όχι λίγες φορές προκάλεσαν το γέλιο του πολυπληθέστατου ακροατηρίου.

Για τους αγωνιστές του ΚΚΕ (μ-λ) και για τους άλλους δημοκράτες που αντιμετώπισαν τους φασίστες και την αστυνομία, τα γεγονότα εκείνης της αλησμόνητης ημέρας στις 11 Νοεμβρίου 1979, ήταν στιγμές ψυχικής, μαχητικής ανάτασης και μια πολύτιμη εμπειρία και παρακαταθήκη για τους λαϊκούς αγώνες που ακολούθησαν.

Σήμερα το αυγό του φιδιού έχει εκκολαφτεί και οι πιο επικίνδυνοι είναι αυτοί που το κλωσάνε. Στις δύσκολες ημέρες που έρχονται, θα τους βρούμε σε αγαθή συνεργία απέναντι μας, να παίζουν τον άθλιο και εγκληματικό ρόλο τους, στο πλαίσιο της φασιστικοποίησης της κρατικής μηχανής και της δημόσιας πολιτικής ζωής, σαν εφεδρεία του συστήματος.

Η απάντηση πρέπει να είναι πολιτική και δυναμική και θα δοθεί από ένα μαζικό, λαϊκό κίνημα, που θα οργανώνεται και θα εκφράζει τις ανάγκες του λαού, ενάντια στον φασισμό, τον εθνικισμό και τον ιμπεριαλισμό.

                                                      Γιάννης Χατζής

·     Εκτός από τις προσωπικές αναμνήσεις, στη σύνταξη αυτού του κειμένου βοήθησαν οι εφημερίδες Λαϊκός Δρόμος και Προλεταριακή σημαία, το περιοδικό Σπουδαστικός Κόσμος, διάφορα κείμενα του ΚΚΕ (μ-λ) και το διαδίκτυο.

·     Ακόμη οι εξής μελέτες:

Χρήστου Ζαφείρη «Αντεθνικώς δρώντες». Έκδοση «επίκεντρο» 2011.

Χρήστου Ζαφείρη «Εμείς του 60 οι εκδρομείς». Έκδοση Εξάντας-9,58. 2000.

·     Φώτης Λαδής «Ιουλιανά 1965. 100 μέρες που συγκλόνισαν την Ελλάδα». Εφημερίδα Συντακτών 2016.

·     Δημήτρη Ψαρρά «Η κληρονομιά του δικτάτορα. Παπαδόπουλος, Μιχαλολιάκος, Βορίδης». Εφημερίδα Συντακτών 2017.

·     Λεωνίδα Καλλιβρετάκη «Πως φτάσαμε στην 21^η Απριλίου». Εφημερίδα Συντακτών. 2017

·     Γιάννη Κατρή «Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα. 1960-1970».

‘Έκδοση Παπαζήση.

·      Κώστα Πορφύρη. «Γρηγόρης Λαμπράκης. Ο αντρειωμένος». Βιβλιοθήκη Πρωτοπόρου. 1963.

·     Σπύρου Κουζινόπουλου «Μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη τον 20^ο αιώνα. Έκδοση ΙΑΝΟΣ. 2013.

·     Σόλωνα Γρηγοριάδη «Ιστορία της Δικτατορίας». Έκδοση Κ. Καπόπουλου. 1975.