Η θυματοποίηση της γυναίκας στο γοτθικό μυθιστόρημα

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 870, στις 9/5/2020

Τις ημέρες της καραντίνας που ο κόσμος ήταν αναγκασμένος να παραμένει στο σπίτι, ήταν μια δύσκολη κατάσταση. Και σίγουρα δεν ήταν για όλους το ίδιο, καθώς άνθρωποι με θέματα ψυχικής υγείας, άνθρωποι που αντιμετώπιζαν προβλήματα με τις οικογένειές τους, ή πιο ειδικά, γυναίκες που ήταν θύματα ενδοοικογενειακής αλλά και γενικά έμφυλης βίας, βίωναν μια πολύ κακή κατάσταση. Και ενώ γενικά ο λαός ήταν θύμα διαφόρων τέτοιας φύσης προβλημάτων, σε αντίθεση με όσους άραζαν στις βίλες τους, έχει μια σημασία να σταθούμε στα θύματα αυτά της έμφυλης βίας. Και μάλιστα μέσα από τα μάτια της λογοτεχνίας και ενός συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους: του γοτθικού μυθιστορήματος.

Το γοτθικό μυθιστόρημα, λοιπόν, έκανε την εμφάνισή του δειλά-δειλά από το 18ο αιώνα, όμως εγκαθιδρύθηκε κατά κύριο λόγο το 19ο αιώνα. Σημαντικά έργα του προέρχονται από την Αγγλία, όμως δεν ήταν περιορισμένο εκεί. Από τα πιο γνωστά έργα, ο Φρανκενστάιν, ο Δράκουλας, τα έργα του Έντγκαρ Άλαν Πόε (από Αμερική μεριά), ο Δόκτωρ Τζέκυλλ κι ο Κύριος Χάυντ, το Κάστρο του Οτράντο, Το Φάντασμα της Όπερας κι άλλα πολλά. Ιστορίες τρόμου, που παγώνουν το αίμα, όχι με τον τρόπο που το έκαναν τα αστυνομικά μυθιστορήματα, αλλά λόγω των μεταφυσικών τους χαρακτηριστικών και των τεράτων που εμφανίζονται. Βρικόλακες, φαντάσματα, τέρατα, κατάρες του παρελθόντος, ζόμπι, σκελετοί που ζωντανεύουν μεταξύ άλλων. Και βέβαια και άλλα μοτίβα όπως τα μακάβρια σκηνικά, έντονος θάνατος, αποξένωση από τους ιδεαλισμούς του ρομαντισμού, και αποθέωση του γκροτέσκου. Κι όμως ο κόσμος τα λάτρευε και τα λατρεύει. Το ενδιαφέρον είναι πως όταν πρωτοέκαναν την εμφάνισή τους, πολλοί τα έβλεπαν υποτιμητικά, με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που βλέπουν στο σήμερα τα άρλεκιν. Από την άλλη βέβαια, πολλοί ρομαντικοί ποιητές ή συγγραφείς, έγραφαν οι ίδιοι γοτθικά μυθιστορήματα.

Εδώ θα σταθούμε σε ένα ιδιαίτερο μοτίβο τους, τη θυματοποίηση της γυναίκας. Η εύθραυστη εκείνης της εποχής, όπως και πολλών εποχών που είναι προϊόν εκμετάλλευσης, η γυναίκα είχε κυρίαρχο ρόλο στο γοτθικό μυθιστόρημα· αυτόν του θύματος. Και μάλιστα συχνά θύμα ακραίας βίας και εκμετάλλευσης. Στο Άλικο Γράμμα του Χόθορν, η γυναίκα στιγματίζεται ως μοιχαλίδα, και της φορούν το άλικο Α (adulteress=μοιχαλίδα). Στο Δράκουλα του Μπραμ Στόκερ η μέλλουσα γυναίκα του Χάρκερ μπαίνει στο μάτι του ίδιου του Δράκουλα που την κυνηγάει παντού για να την αποκτήσει, ενώ άλλες γυναίκες παραμένουν τα θύματα του δαγκώματος του βρικόλακα. Σε άλλες πολλές ιστορίες, οι γυναίκες φυλακίζονται, ακρωτηριάζονται, δολοφονούνται, με ερωτικά κίνητρα, με οικονομικά κίνητρα (απόκτηση περιουσίας) κλπ. Σε κάθε περίπτωση η λογική παραμένει, ότι η γυναίκα αποτελεί το θύμα, η γυναίκα ανήκει σε διάφορους άντρες αριστοκράτες, τόσο αυτή όσο κι η περιουσία της, ή είναι ο εύκολος στόχος.

Όμως με αυτό ανοίγει μια μεγάλη κουβέντα. Οι συγγραφείς αυτοί, με το μοτίβο αυτό, εκφράζουν μια προσωπική γνώμη για το “δίκαιο μιας υπάρχουσας κατάστασης”; Ή μήπως αποτυπώνουν σε χαρτί την πραγματικότητα της κοινωνίας εκείνη την περίοδο; Αν η γυναίκα στο σήμερα πέφτει θύμα ανάλογων εγκλημάτων σε βάρος της, πόσω δε μάλλον που δεν καταγράφονταν όπως τώρα με το διαδίκτυο, μπορούμε ασφαλώς να συμπεράνουμε πως τότε ήταν και πολύ χειρότερα. Και λόγω έλλειψης γυναικείου κινήματος ιστορικά, και λόγω κοινωνικά πρότερης εποχής (δεν είχαν μεσολαβήσει οι σοσιαλιστικές οικοδομήσεις που άλλαξαν τη θέση και το ρόλο του γυναικείου φύλου). Αν κρίνει κανείς το γεγονός ότι οι θύτες των γυναικών είναι πάντα αποτρόπαια όντα και εχθροί των πρωταγωνιστών, πιθανό να μιλάμε για αποτύπωση κι ίσως έμμεση κριτική της γυναικείας θυματοποίησης. Βέβαια το γοτθικό μυθιστόρημα αποκάλυπτε διάφορες κοινωνικές αλήθειες της εποχής. Εκτός από τη θέση της γυναίκας, συχνά οι αιμοδιψείς βρικόλακες παρομοιάζονταν με τους καπιταλιστές που διψάνε για πλούτο. Άλλωστε ο Δράκουλας συγκεκριμένα ήταν ο ιμπεριαλιστής της λογοτεχνίας, αφού είχε απλώσει τις επιχειρήσεις του σε όλη την Ευρώπη. Ενώ πάλι οι δεισιδαιμονίες κυριαρχούσαν στους θρύλους του λαού, κι έτσι έχουμε και τέτοιο πλούτο τέτοιων μυθιστορημάτων.

Ας κρατήσουμε το πιο σίγουρο, ότι από κοινωνικής σκοπιάς τουλάχιστον συνειδητοποιούμε και μέσω της λογοτεχνίας, κοινωνικές αλήθειες όπως είναι η θέση της γυναίκας στις εκμεταλλευτικές κοινωνίες, ιδιαίτερα την καπιταλιστική.

Πηγή: εδώ