Τρία γράμματα για τη Λευτεριά. 27 Σεπτέμβρη 1941. 80 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 902, στις 2/10/2021

80 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου. Στις 27 Σεπτέμβρη του 1941 σε ένα μικρό σπιτάκι στα Εξάρχεια οι εκπρόσωποι τεσσάρων κομμάτων υπέγραψαν την ίδρυση της μεγαλύτερης εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης που έδρασε ποτέ στην Ελλάδα.

 

Αστικά κόμματα και Κατοχή

Μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα δημιουργήθηκε η πρώτη κατοχική κυβέρνηση. Με αυτήν αρχική συντάχθηκε μια σημαντική μερίδα του παλιού αστικού πολιτικού κόσμου και των αστικών κομμάτων και πολλοί απ’ αυτούς συμμετείχαν ενεργά. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι εκπρόσωποί τους στις 7 Μάη του 1941 πήραν μέρος σε σύσκεψη που συγκάλεσε ο Τσολάκογλου, ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός. Θ. Πάγκαλος, Π. Κανελλόπουλος, Γ. Παπανδρέου, Κ. Τσαλδάρης, Π. Ράλλης, Γ. Πεσματζόγλου, Γ. Μερκούρης είναι μερικοί εξ αυτών που αναγνώρισαν την κυβέρνηση των δοσίλογων ως «Κυβέρνηση Εθνικής Ανάγκης» και καλούσαν τον Ελληνικό λαό να αποστρατευτεί και να περιμένει ειρηνικά.

Ένα άλλο τμήμα της αστικής τάξης, με τη βοήθεια των Άγγλων, «αυτοεξορίστηκε» στο Κάιρο και συγκρότησε τη λεγόμενη «Εξόριστη Κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής», με επικεφαλής τον βασιλιά Γεώργιο Β’ και πρώτο πρωθυπουργό τον Ε. Τσουδερό. Στόχος τους, με τη βοήθεια των Άγγλων ιμπεριαλιστών, να ξεκινήσουν τον… εθνικοαπελευθερωτικό τους αγώνα στα… πάτρια εδάφη της Μ. Ανατολής και της Β. Αφρικής. Ακόμα κι αυτή όμως η τάση καλούσε τον ελληνικό λαό να περιμένει μέχρι «ο βασιλιάς να είναι έτοιμος να χτυπήσει με τη σειρά του όταν έρθει η ώρα». Καθ’ οδόν βέβαια πολλοί από τους πρώτους πέρασαν στο αγγλικό στρατόπεδο και την κυβέρνηση του Καΐρου.

 

Το ΚΚΕ

Το ΚΚΕ από τα πρώτα του βήματα ως κόμμα δέχτηκε μια άγρια επίθεση από τις κυβερνήσεις, ένα ανελέητο κυνηγητό των μελών του, με αποτέλεσμα πολλοί κομμουνιστές να βρίσκονται στις φυλακές και τις εξορίες. Ειδικά τα χρόνια πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη μεταξική δικτατορία, το κόμμα δέχτηκε ισχυρά πλήγματα. Περίπου 2.000 κομμουνιστές, ανάμεσά τους και ο Ν. Ζαχαριάδης και όλη σχεδόν η ηγετική ομάδα βρίσκονταν στις φυλακές και παραδόθηκαν στους Γερμανούς.

Παρόλα αυτά, την 1^η Μάη του 1941, λίγες μέρες μόλις μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, ιδρύεται με πρωτοβουλία του ΚΚΕ η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση, η «Ελευθερία» που κήρυξε εθνικό συναγερμό και κάλεσε σε ένοπλη αντίσταση. Αντίστοιχα στην Αθήνα ιδρύεται ο «Δημοκράτης». Στις 28 Μάη με πρωτοβουλία των κομμουνιστών που δραπέτευσαν απ’ τη Φολέγανδρο ιδρύεται η «Εθνική Αλληλεγγύη». Ο στόχος της ήταν η περίθαλψη τραυματιών, αναπήρων, φυλακισμένων, εξόριστων και γενικά των διωκόμενων αγωνιστών. Ήταν η πρώτη πανελλαδική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση. Στις 30-31 Μαΐου ο Μανόλης Γλέζος και ο Αποστόλης Σάντας, με μια παράτολμη επιχείρηση κάτω από τη μύτη των Γερμανών, κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη. Μια πράξη που αναπτέρωσε το ηθικό του λαού.

Τον Ιούνιο μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ που δραπετεύουν απ’ τις φυλακές και τις εξορίες μαζί με άλλα 200 μέλη του κόμματος αναλαμβάνουν την ανασυγκρότηση των κομμουνιστικών οργανώσεων. Διοργανώνουν την 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1 Ιούλη) και βάζουν ως πρωταρχικό στόχο για τη νίκη την ύπαρξη ενός ρωμαλέου Κομμουνιστικού Κόμματος. Καλούν τον ελληνικό λαό για τη δημιουργία προσωρινής κυβέρνησης απ’ όλα τα κόμματα, για την αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών, την εξασφάλιση τροφής και την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Παράλληλα διακηρύσσουν ότι μόνο η λαϊκή εξουσία των εργατών και των αγροτών θα απαλλάξει το λαό απ’ τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και θέτουν ως ύψιστο καθήκον κάθε κομμουνιστή την υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης που είχε δεχτεί επίθεση από τα ναζιστικά στρατεύματα. Στα πλαίσια αυτών των αποφάσεων, στις 16 Ιούλη, ιδρύεται το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ).

Οι Γερμανοί για τη συντήρηση του στρατού τους στην Ελλάδα δέσμευσαν όλους τους πόρους της χώρας. Ο πληθωρισμός άρχισε να καλπάζει, τα τρόφιμα εξαφανίστηκαν και εμφανίζεται η «μαύρη αγορά».

Οι πρώτες ένοπλες ομάδες συγκροτήθηκαν στην ελληνική ύπαιθρο από τις αρχές ακόμα του καλοκαιριού 1941 και λειτούργησαν ως ένα είδος αυτοάμυνας για την προστασία των αγροτικών προϊόντων από τις επιδρομές και τις κατασχέσεις των κατακτητών. Σύντομα όμως το ΚΚΕ θα συγκροτήσει οργανωμένες αντάρτικες ομάδες στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία.

 

Η ίδρυση του ΕΑΜ

Στις αρχές Σεπτέμβρη του 1941 συνήλθε η 7^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που οι αποφάσεις της συμπλήρωσαν και εξειδίκευσαν τις αποφάσεις της 6^ης. Κεντρικό ζήτημα της Ολομέλειας ήταν η ίδρυση του εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου που θα αντιμετώπιζε άμεσα το επισιτιστικό πρόβλημα και θα πολεμούσε με όλα τα μέσα τη φασιστική κατοχή.

Έτσι στα μέσα Σεπτέμβρη ξεκίνησαν οι διερευνητικές κρούσεις προς όλα τα κόμματα. Από τα περισσότερα οι απαντήσεις ήταν αρνητικές. Θετικές απαντήσεις δόθηκαν μόνο από το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και από το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) Τελικά αποφασίστηκε η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και η ιδρυτική του συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε στις 27 Σεπτέμβρη. Από τη μεριά του ΚΚΕ υπέγραψε ο Λευτέρης Αποστόλου, από το ΣΚΕ ο Χρήστος Χωμενίδης, από την ΕΛΔ ο Ηλίας Τσιριμώκος και από το ΑΚΕ ο Αποστόλης Βογιατζής.

Στο ιδρυτικό κείμενο αναφερόταν ότι σκοπός του ΕΑΜ είναι η απελευθέρωση της Ελλάδας και η απόκτηση πλήρους ανεξαρτησίας, ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης και η προκήρυξη ελεύθερων εκλογών για συντακτική εθνοσυνέλευση. Για τη επίτευξη αυτών των σκοπών, μεταξύ άλλων, θα επιδιώξει τη συνεργασία με άλλους λαούς που αγωνίζονταν εναντίον των φασιστικών δυνάμεων του Άξονα.

Η είδηση της ίδρυσης του ΕΑΜ είχε τεράστια απήχηση στον ελληνικό λαό. Ήδη από τις αρχές του Οκτώβρη άρχισαν να συγκροτούνται στην Αθήνα και τον Πειραιά επιτροπές του Μετώπου. Πρώτο μέλημά τους ήταν η οργάνωση συσσιτίων. Με ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις, τα μέλη του ΕΑΜ κατάφεραν να εξασφαλίσουν τροφή ώστε να διαφυλαχτεί η ύπαρξη πολλών μελλοντικών μαχητών.

Πολύ σύντομα ξέσπασαν οι πρώτες εξεγέρσεις και συγκρούσεις με τους κατακτητές. Το Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), που ένωσε όλες τις ένοπλες ομάδες και αποτέλεσε το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ. Μετά από ένα χρόνο (Φλεβάρης 1943) ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και λίγο αργότερα το Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ). Στις 20 Απρίλη του 1942 ξεκινάει η έκδοση της «Ελεύθερης Ελλάδας», οργάνου της ΚΕ του ΕΑΜ.

Μέσα στους ηρωικούς αγώνες που έδωσε το ΕΑΜ θα πρέπει να αναφέρουμε τις λαϊκές διαμαρτυρίες για το φλέγον ζήτημα της πείνας, τις δεκάδες απεργίες που έγιναν στη διάρκεια της κατοχής, μέσα σε δύσκολες συνθήκες και με την απειλή της ποινής του θανάτου για τους απεργούς, τις τεράστιες διαδηλώσεις στις μεγάλες πόλεις που σχεδόν πάντα κατέληγαν σε συγκρούσεις με πολλά αθώα θύματα, τη μάχη για την ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης και της αποστολής εργαζομένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, τις διαδηλώσεις ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία και τη Θράκη.

Ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ ήταν η ίδρυση της ΠΕΕΑ και η οργάνωση των λαϊκών θεσμών αυτοδιοίκησης στις απελευθερωμένες περιοχές. Ήταν τα πρώτα έμπρακτα δείγματα λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα.

Τρία χρόνια μετά την ίδρυση του ΕΑΜ η χώρα καταφέρνει να απελευθερωθεί. Οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τη Ελλάδα. Δυστυχώς όμως οι λανθασμένες εκτιμήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ για το ρόλο των Άγγλων και των αστικών κομμάτων θα καταλήξει στις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας. Ο ΕΛΑΣ μπαίνει κάτω απ’ τις διαταγές της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου η οποία μετά από λίγο θα τις έθετε υπό τις διαταγές του αγγλικού στρατηγείου της Μέσης Ανατολής και του Σκόμπι και αργότερα θα επιτρέψει στους Άγγλους να αποβιβαστούν στην Ελλάδα και να ματοκυλίσουν το λαό της Αθήνας το Δεκέμβρη του ’44.

 

Πηγές:

Θ. Χατζής, «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» τ. Α’, εκδ. Δωρικός

Δ. Γληνός, «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», εκδ. Ο Ρήγας

Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα 1940-1945, τ. 5^ος , εκ. Σύγχρονη Εποχή

Σ.Σ.