Πειραιάς, Ιούνης 1933. Η απεργία των εργατριών στο εργοστάσιο Ρετσίνα

 Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 942, στις 17/6/2023

Στις 23 Ιούνη του 1933 ξεκινάει μια απεργία 300 εργατριών στο εργοστάσιο υφαντουργίας Ρετσίνα, στο Φάληρο. Θα κρατήσει περίπου ένα μήνα και παρά την καταστολή, τους εκβιασμούς και τη δύσκολη πολιτικά περίοδο, οι εργάτριες θα καταφέρουν να αποσπάσουν την ικανοποίηση πολλών αιτημάτων τους.

 

Το εργοστάσιο στο οποίο πραγματοποιήθηκε η απεργία ήταν ένα από τα 5 εργοστάσια των αδερφών Ρετσίνα στον Πειραιά. Το πρώτο δημιουργήθηκε το 1872 και μετά το 1890 κατασκευάστηκαν συνολικά πέντε εργοστάσια (δύο νηματουργεία και τρία υφαντουργεία) στα οποία εργάζονταν περίπου 2000, κυρίως εργάτριες. Σύντομα τα εργοστάσια κατέληξαν στα χέρια του ενός αδερφού, του Θεόδωρου, που εκλέχτηκε το 1887 δήμαρχος Πειραιά και το 1899 βουλευτής με το κόμμα του Χ. Τρικούπη. Οι επιχειρήσεις Ρετσίνα γιγαντώθηκαν τα επόμενα χρόνια κατακτώντας την κορυφή στην κλωστοϋφαντουργία της χώρας και των Βαλκανίων, με εξαγωγές σε όλη την Ευρώπη. Στα εργοστάσια δούλευαν χιλιάδες εργαζόμενοι από τις λαϊκές περιοχές του Πειραιά. Τα υφάσματα που παρήγαγε ήταν γνωστά με το όνομα «ρετσίνες» και βρήκαν μεγάλη απήχηση στην ελληνική αγορά και κυρίως στη νεολαία της εποχής και στα πιο φτωχά στρώματα, εξαιτίας της ποιότητας και της προσιτής τιμής τους. Μάλιστα τον Οκτώβρη του 1888, φοιτητές της Αθήνας πραγματοποίησαν διαδηλώσεις υπέρ των ελληνικών ενδυμάτων και ενάντια στα εισαγόμενα, φορώντας σχεδόν όλοι τους ρούχα Ρετσίνα.

Όμως αυτή η ανάπτυξη των εργοστασίων Ρετσίνα και η τεράστια κερδοφορία τους βασίστηκε στην στυγνή εκμετάλλευση των εργατριών, οι οποίες δούλευαν χωρίς δικαιώματα, σε άθλιες συνθήκες μέχρι και 14 ώρες την ημέρα και με ευτελή μεροκάματα κάτω από το 50% του ημερομισθίου των ανδρών. Μάλιστα ανάμεσά τους εργάζονταν και πολλά κορίτσια από την ηλικία των 10 ετών. Οι ανάγκες για φθηνά εργατικά χέρια στον Πειραιά ήταν μεγάλες εκείνη την εποχή και πολλοί ήταν αυτοί που μετοικούσαν από άλλα μέρη της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δημιουργώντας τη μεγάλη εργατούπολη.

Αξίζει να κάνουμε μια σύντομη αναφορά σε μια άλλη ιστορική απεργία των εργατριών του Ρετσίνα στις 13 Απρίλη του 1892, την πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα, με αφορμή τη μείωση του μεροκάματου κατά 20% που προσπάθησαν να επιβάλλουν τα αφεντικά. Οι εργάτριες του δευτέρου εργοστασίου Ρετσίνα χωρίς να έχουν συμμετάσχει ποτέ τους σε σωματεία και οργανωμένες συλλογικές διαδικασίες, εντελώς αυθόρμητα, απέργησαν και πραγματοποίησαν πορεία διαμαρτυρίας μέχρι τη διεύθυνση του εργοστασίου. Ήταν η περίοδος που ξεκινούσε μια μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία θα κατέληγε, ένα χρόνο μετά, στο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Τρικούπη και η ελληνική αστική τάξη, συνεπής πάντα με τον χαρακτήρα της, φόρτωνε τα βάρη της κρίσης στους εργαζομένους. Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για την κατάληξη αυτή της πρώτης απεργίας των εργατριών. Έτσι κι αλλιώς τέτοια γεγονότα περνούσαν πολλές φορές απαρατήρητα, αν συνυπολογίζουμε και τις κοινωνικές προκαταλήψεις τής εποχής για τον ρόλο της γυναίκας. Όμως η ιστορική αυτή απεργία, που δεν έχει καν καταγραφεί ολοκληρωμένη στα έντυπα της εποχής, ήταν βγαλμένη από το μέλλον του εργατικού κινήματος. Σε λίγα χρόνια οι γυναίκες προλετάρισσες της χώρας μας θα μπουν κι αυτές δυναμικά στο στίβο της ταξικής πάλης δίπλα στους εργάτες και θα διεκδικήσουν το δίκιο τους.

Τα επόμενα χρόνια, οι επιχειρήσεις Ρετσίνα σημείωσαν άνθηση. Αντίστοιχη όμως ανάπτυξη είχε και το εργατικό κίνημα. Η ίδρυση του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ υπήρξε ορόσημα στην οργανωμένη πάλη του προλεταριάτου. Τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αι. στήθηκαν παντού εργατικά σωματεία και ομοσπονδίες και το εργατικό κίνημα ανδρώθηκε μέσα σε αντίξοες συνθήκες (πολέμους, καταστολή, απαγορεύσεις, φυλακίσεις εξορίες κ.α.) Ήδη από το 1929 ψηφίζεται το Ιδιώνυμο και νομιμοποιείται το ανελέητο κυνηγητό κομμουνιστών και οργανωμένων εργατών.

Στα 1932 η χώρα κηρύσσεται για ακόμη μια φορά σε πτώχευση και η οικονομική κρίση επιφέρει συνεχείς αλλαγές κυβερνήσεων αλλά και απόπειρες πραξικοπημάτων όπως το αποτυχημένο του Πλαστήρα (με συγκατάθεση Βενιζέλου). Δεν είναι τυχαία επίσης και η εμφάνιση φασιστικών οργανώσεων όπως αυτή της ΕΕΕ, με πλούσια δράση στη βόρεια Ελλάδα. Μάλιστα τον Ιούνη του 1933, χιλιάδες μέλη της πραγματοποίησαν την κάθοδο στην Αθήνα (κατά το πρότυπο του Μουσολίνι με την πορεία προς τη Ρώμη) χτυπώντας εργάτες ακόμα και με πυροβόλα όπλα.

Η απεργία των εργατριών του Ρετσίνα ξεκίνησε στις 23 Ιούνη του 1933 στο πέμπτο εργοστάσιο. Τα αιτήματα ήταν η αύξηση στο μισθό κατά 40%, η κατάργηση των προστίμων, η εφαρμογή του 8ωρου και η αναγνώριση του σωματείου. Αφορμή στάθηκε η επιβολή βαριών προστίμων σε 30 υφαντουργίνες.

Στον Ριζοσπάστη της 28/6/1933 περιγράφονται πολύ παραστατικά οι συνθήκες εργασίας τους: «Το εργοστάσιο είναι σωστό μπουντρούμι. Οι πόρτες είναι κλειστές όλη τη μέρα και δε μπαίνει λίγος καθαρός αέρας κι έτσι οι εργάτριες αναπνέουν όλη τη σκόνη. […] Από τη 12ωρη ορθοστασία στη δουλειά έχουν πρηστεί τα πόδια τους. Τα μεροκάματα είναι 15-20 δραχμές τη μέρα με δουλειά κατ’ αποκοπή. Τα πρόστιμα πέφτουν βροχή […] Ο διευθυντής βρίζει τις εργάτριες με τις χυδαιότερες λέξεις…».

Η απεργία ήταν καθολική. Παρά τις απειλές για απολύσεις και επέμβαση της αστυνομίας, συμμετείχαν και οι 300 εργάτριες. Καμιά δεν έσπασε την απεργία. Αλλά και στο πρώτο και τρίτο εργοστάσιο ήδη τα πνεύματα ήταν οξυμένα και συζητιόταν η συμμετοχή στην απεργία. Σε λίγες μέρες απεργεί και το πρώτο εργοστάσιο με 450 εργάτριες. Η αστυνομία της κυβέρνησης Τσαλδάρη προσπαθεί με κάθε τρόπο να τις τρομοκρατήσει. Περικυκλώνει το εργοστάσιο και επιχειρεί να βάλει με τη βία εργάτριες μέσα σε αυτό για δουλειά. Σε συνεργασία με χαφιέδες του Ρετσίνα ξυλοκοπούν απεργούς της περιφρούρησης. Μάλιστα προχώρησε και στη σύλληψη τριών απεργών.

Οι εργάτριες είχαν να αντιμετωπίσουν και την προδοτική στάση ηγετικών στελεχών του Εργατικού Κέντρου που όχι μόνο δε συγκάλεσαν συνέλευση για να προκηρυχθούν απεργίες αλληλεγγύης από άλλα σωματεία αλλά παρότρυναν τις απεργούς να σταματήσουν την απεργία και απέκλεισαν πολλές από αυτές στο Εργ. Κέντρο ώστε να αδυνατίσει η περιφρούρηση. Η απεργιακή φρουρά όμως βρισκόταν καθημερινά έξω από τα εργοστάσια, αποτρέποντας την απεργοσπασία. Ήδη η εργοδοσία άρχισε να υποχωρεί σε μερικά αιτήματα.

Μετά από 15 μέρες απεργίας οι εργάτριες επιμένουν. Η εργοδοσία αλλάζει τακτική. Ο Ριζοσπάστης της 6/7/1933 περιγράφει την προσπάθεια των διευθυντών να δωροδοκηθούν απεργοί: «…για να σπάσουν την απεργία στέλνουν τα τσιράκια τους, επόπτες και επιστάτες στα σπίτια των απεργών και τους καλούν να δουλέψουν υποσχόμενοι χιλιάρικα. Οι εργάτριες αρνήθηκαν να προδώσουν τον αγώνα τους και δήλωσαν πως προτιμούν να πεθάνουν από την πείνα…»

Στον Ριζοσπάστη της 7/7/1933 δημοσιεύονται νέα στοιχεία για τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας: «Μα εκεί που η ατμόσφαιρα είναι πιο αποπνιχτική είναι τα βαφεία. Εκεί μέσα η βρώμα ξεχύνεται παντού απ’ τα καζάνια κι έχει χλωμιάσει τα πρόσωπα των βαφέων. Ανεμιστήρας ή προφυλακτήρας δεν υπάρχει πουθενά. Η βαριά δουλειά κάνει τις εργάτριες φυματικές και τότε πετιούνται στο δρόμο χωρίς καμιά περίθαλψη…».

Τις επόμενες μέρες η κατάσταση οξύνεται. Σημειώνονται καθημερινές συμπλοκές απεργών με απεργοσπάστες που μεταφέρονται με αυτοκίνητα της αστυνομίας. Σε πολλές περιπτώσεις η αστυνομία συλλαμβάνει εργάτες από άλλα κλωστοϋφαντουργεία που επιδιώκουν την προσέγγιση των απεργών, για να ενημερωθούν για την απεργία και να τους στηρίξουν. Τα πιο σοβαρά επεισόδια έγιναν στην Κοκκινιά, όπου οι απεργοσπάστες ξυλοκοπήθηκαν από τους απεργούς. Μετά την επέμβαση της αστυνομίας, το εργοστάσιο περικυκλώθηκε από χιλιάδες εργάτες που προσέτρεξαν σε συμπαράσταση των απεργών. Μετά από ώρες σκληρής μάχης (σε πολλές περιπτώσεις σώμα με σώμα) κατάφεραν να απελευθερωθούν ακόμα και μέσα από τα χέρια της αστυνομίας οι περισσότεροι απεργοί που επιχειρήθηκε να συλληφθούν. Μάλιστα 3000 διαδηλωτές με ξύλα στα χέρια περικύκλωσαν και το κτήριο της αστυνομία στην προσπάθεια να απελευθερώσουν και οι τελευταίοι συλληφθέντες. Ήταν μια πολύ σημαντική πράξη εργατικής αλληλεγγύης, όπως και αυτή της δημιουργίας ταμείου για ενίσχυση των απεργών από εράνους, αφού οι εργάτριες του Ρετσίνα είχαν φτάσει στα πρόθυρα της πείνας.

Τελικά μετά από 27 μέρες ηρωικού και επίμονου αγώνα, οι εργάτριες του Ρετσίνα απέσπασαν την ικανοποίηση ενός μέρους των αιτημάτων τους. Κέρδισαν την εφαρμογή του 8ωρου, τη διευθέτηση του ζητήματος των προστίμων με εσωτερικό κανονισμό, το σταμάτημα κάθε τρομοκράτησης στη δουλειά και την αύξηση κατά 10% στο μεροκάματο.

Θα λέγαμε ότι ήταν μια «μερική νίκη». Μπορεί να μην ικανοποιήθηκαν στο 100% τα αιτήματα που έθεσαν αλλά η απεργία τους έδειξε τη μεγάλη δύναμη που διαθέτει η εργατική τάξη όταν αγωνίζεται ενωμένη. Παρά τους εκβιασμούς, παρά την καταστολή, παρά τις προσπάθειες εξογοράς, οι εργάτριες του Ρετσίνα συνέχισαν τον αγώνα τους μέχρι εκεί που επέτρεπαν οι συσχετισμοί της εποχής. Και αν δεν υπήρχε η προδοτική στάση των εργατοπατέρων του Εργ. Κέντρου, ίσως η επιτυχία τους να ήταν ευρύτερη. Σε κάθε περίπτωση είναι μεγάλη τιμή για το εργατικό κίνημα της χώρας μας το γεγονός ότι σε εκείνους τους δύσκολους καιρούς, μερικές εκατοντάδες γυναίκες προλετάρισσες, αψήφησαν όλες τις αντιξοότητες και πάλεψαν παλικαρίσια.

Σ.Σ.