Τα «ματωμένα Χριστούγεννα» του 1963 απαρχή του διαμελισμού της Κύπρου

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 953, στις 23/12/2023

Έχουν μείνει στην ιστορία ως «ματωμένα Χριστούγεννα». Από την ελληνική πλευρά αποκαλούνται «τουρκική ανταρσία». Το αποτέλεσμα των αιματηρών γεγονότων του Δεκέμβρη του 1963 στην Κύπρο, που διήρκεσαν λίγες μόνο μέρες αλλά εξελίχθηκαν σε ωμές σφαγές αμάχων, ήταν η χάραξη της «Πράσινης Γραμμής» στη Λευκωσία από τον Άγγλο στρατηγό Γιανγκ. Λίγα χρόνια αργότερα θα χαραχθούν τα 180 χιλιόμετρά της, διχοτομώντας το έδαφος του πολύπαθου νησιού.

 

Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου

Δεν ήταν η πρώτη φορά που γίνονταν συμπλοκές μεταξύ των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο. Αμέσως μετά το διαβόητο «σχέδιο Μακμίλαν» της Μ. Βρετανίας (1958) που ουσιαστικά επέβαλε τριπλή κατοχή στο νησί (βρετανική, ελληνική και τουρκική) και κινούνταν στην κατεύθυνση της διχοτόμησης, ξέσπασαν πολύ σοβαρές συγκρούσεις μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων. Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, πίσω από τα γεγονότα βρίσκονταν οι Άγγλοι που ήθελαν να αποδυναμώσουν τον αντιαποικιακό αγώνα του κυπριακού λαού. Οι συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου το 1959 (αγγλικής και αμερικανικής έμπνευσης) ήταν το αποτέλεσμα του εκβιασμού που δέχτηκε η κυπριακή ηγεσία ώστε να αποφύγει τη διχοτόμηση. Υπήρχε ταυτόχρονα και μυστική συμφωνία για ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ.

Οι όροι των συμφωνιών καθιστούσαν ουσιαστικά μη βιώσιμη τη διακυβέρνηση του νησιού. Το βέτο, που μπορούσε να αξιοποιήσει η τουρκοκυπριακή ή η ελληνοκυπριακή πλευρά σε οποιαδήποτε απόφαση, έφερε το αναμενόμενο αδιέξοδο. Βέβαια το σημαντικότερο ήταν ότι έλειπε η βούληση από τη μεριά των δύο ηγεσιών για ενιαία και ανεξάρτητη πολιτική, έξω από τις ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις και η αδυναμία του αντιαποικιακού κινήματος να απαντήσει στα ιμπεριαλιστικά σχέδια, αφού μέσα σε αυτό κυριαρχούσαν εθνικιστικές απόψεις.

Τα αλλεπάλληλα βέτο που έθεσε ο τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος της κυπριακής κυβέρνησης Φαζίλ Κιουτσούκ με τελευταίο αυτό της 30^ης Νοέμβρη του 1963 για την ψήφιση του προϋπολογισμού, έδωσαν την αφορμή που περίμεναν οι Άγγλοι να προτρέψουν τον Μακάριο ώστε να καταθέσει στον Κιουτσούκ και στις κυβερνήσεις των τριών εγγυητριών δυνάμεων -αγγλική, τουρκική και ελληνική- πρόταση 13 σημείων αναθεώρησης του Συντάγματος, με αλλαγές στον τρόπο λήψης των αποφάσεων της κυβέρνησης. Μάλιστα η παρότρυνση έγινε από τον Άγγλο Υπουργό Κοινοπολιτειακών Υποθέσεων, Ντάνκαν Σάντις και το Ύπατο Αρμοστή της Μεγάλης Βρετανίας στην Κύπρο, Άρθουρ Κλαρκ που φέρεται να συνέβαλε και στη σύνταξή τους. Τα 13 σημεία αφαιρούσαν όμως το δικαίωμα του βέτο, καθιστώντας ουσιαστικά την τουρκοκυπριακή πλευρά μια μειονότητα με ισχνή συμμετοχή στις αποφάσεις. Ήταν φυσικό η τουρκική κυβέρνηση να απορρίψει την πρόταση, πράγμα που έγινε στις 16 Δεκέμβρη και να απειλεί μάλιστα με στρατιωτική επέμβαση, σε περίπτωση εφαρμογής τους. Οι επόμενες μέρες ήταν μια περίοδος προετοιμασίας και των δύο πλευρών και κυρίως των παραστρατιωτικών οργανώσεων για την επικείμενη σύγκρουση.

 

Τα γεγονότα

Η αφορμή δόθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 21^ης Δεκέμβρη, όταν ελληνοκύπριοι αστυνομικοί της Λευκωσίας προχώρησαν σε έλεγχο οχήματος που επέβαινε μια παρέα Τουρκοκυπρίων. Ο οδηγός αρνήθηκε τον έλεγχο με αποτέλεσμα να προκληθεί ένταση και με άλλους Τουρκοκύπριους, να τραυματιστεί ένας ελληνοκύπριος αστυνομικός και δύο Τουρκοκύπριοι να σκοτωθούν.

Ο νέος κύκλος του αίματος στο μαρτυρικό νησί είχε ήδη ανοίξει. Οι εθνικιστικοί κύκλοι και από τις δύο πλευρές είχαν από καιρό εξοπλιστεί και σύντομα ξεκίνησαν οι συμπλοκές. Από την πλευρά των Ελληνοκυπρίων ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης (Υπουργός Εξωτερικών και πράκτορας της CIA που είχε σχέσεις με τον ΙΔΕΑ), ο Βάσος Λυσσαρίδης (διαγραμμένος από το ΑΚΕΛ με την κατηγορία του πράκτορα των Άγγλων) και ο Νικόλαος Σαμψών (πράκτορας της CIA και μελλοντικός διορισμένος πρόεδρος του νησιού μετά το πραξικόπημα Ιωαννίδη το 1974) είχαν οργανώσει ελληνοκυπριακές παραστρατιωτικές ομάδες. Από την άλλη ο Ραούφ Ντενκτάς είχε δημιουργήσει την ακροδεξιά ομάδα ΤΜΤ (Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης) που εξοπλίστηκε από την Τουρκία.

Την ημέρα της κηδείας των δύο νεκρών (22 Δεκέμβρη) ένοπλες ελληνοκυπριακές παραστρατιωτικές ομάδες πυροβολούσαν ανεξέλεγκτα στους δρόμους της Λευκωσίας. Αντίστοιχα έδρασαν και ένοπλες ομάδες Τουρκοκυπρίων, στήνοντας και οδοφράγματα. Οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σε πολλές συνοικίες της Λευκωσίας αλλά και στη Λάρνακα.

Το βόρειο τμήμα της Λευκωσίας καταλήφθηκε από Τουρκοκυπρίους. Η ΤΟΥΡΔΥΚ παρατάχθηκε κατά μήκος του δρόμου Λευκωσίας - Κερύνειας, με στόχο την ασφαλή διέλευση τουρκικών στρατευμάτων σε περίπτωση απόβασης και άλλες τουρκοκυπριακές ομάδες δημιούργησαν προγεφυρώματα σε καίρια σημεία του νησιού.

Στις 23 Δεκεμβρίου η ομάδα του Σαμψών εισέβαλε στην Ομορφίτα (προάστιο της Λευκωσίας με πλειοψηφία Τουρκοκυπρίων) και προχώρησαν σε μια ωμή σφαγή αμάχων, εκτελώντας γυναίκες και παιδιά. Είχε προηγηθεί η περικύκλωση της ελληνικής συνοικίας στην Ομορφίτα από Τουρκοκυπρίους που λειτούργησε ως αφορμή για την επέμβαση του Σαμψών και την κτηνωδία που ακολούθησε.

Οι πιο σκληρές μάχες διεξήχθησαν την ημέρα των Χριστουγέννων κυρίως στις τουρκοκυπριακές συνοικίες. Οι επιθέσεις των ελληνοκυπριακών ομάδων συνεχίστηκαν και σε άλλα χωριά, αναγκάζοντας εκατοντάδες Τουρκοκύπριους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Μέχρι τις 31 Δεκέμβρη είχαν σκοτωθεί εκατοντάδες κι από τις δύο πλευρές, στην πλειοψηφία τους Τουρκοκύπριοι.

Οι συγκρούσεις δε σταμάτησαν ούτε τον επόμενο χρόνο με ακόμα περισσότερους νεκρούς. Το αποτέλεσμα ήταν 25.000 Τουρκοκύπριοι -περίπου το ένα τέταρτο του τουρκοκυπριακού πληθυσμού- να φύγουν από τα χωριά τους λόγω των διαρκών απειλών αλλά και της πολιτικής του Ντενκτάς για δημιουργία αμιγώς τουρκοκυπριακών θυλάκων. Τα σπίτια και οι περιουσίες τους καταστράφηκαν ή λεηλατήθηκαν. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ τα λεηλατημένα σπίτια ανέρχονταν σε 2.000. Αντίστοιχα 500 Ελληνοκύπριοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους.

 

Η στάση της ελληνικής και της τουρκικής κυβέρνησης

Η πρόσφατα εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου (Νοέμβρης 1963) -αλλά και υπό παραίτηση γιατί αναγκάστηκε να τη σχηματίσει μειοψηφικά, με τη στήριξη της ΕΔΑ- φαίνεται πως δεν ήταν ενήμερη για τις κινήσεις του Μακάριου και τα 13 σημεία. Αν και στη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας-Τουρκίας μετά τη Διάσκεψη του ΝΑΤΟ στις 19 Δεκέμβρη υποστήριξε τις θέσεις του Αρχιεπίσκοπου, αντιλαμβανόταν ότι η παραπέρα όξυνση δεν τη συνέφερε. Μάλιστα ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου είπε ότι θεωρούσε άκαιρη την πρωτοβουλία του Μακάριου και ότι έπρεπε κάθε ενέργεια στην Κύπρο να γίνεται σε συνεννόηση με την ελληνική κυβέρνηση. Υποστήριζε ότι το κυπριακό θα λυθεί όχι μέσα στον ΟΗΕ αλλά μέσα στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, κάτι που ευνοούσε τις ΗΠΑ. Ήθελε να αποφύγει κάθε ευθύνη, γι’ αυτό και στις 24 Δεκέμβρη παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από την υπηρεσιακή τού Ι. Παρασκευόπουλου που θα διενεργούσε νέες εκλογές.

Η τουρκική κυβέρνηση με μηνύματα προς τις ΗΠΑ, Αγγλία, Δυτ. Γερμανία και Ελλάδα κατηγόρησε την κυπριακή κυβέρνηση για γενοκτονία σε βάρος των Τουρκοκυπρίων. Στις 25 Δεκέμβρη τουρκικά αεροπλάνα πέταξαν πάνω από τη Λευκωσία και άλλες πόλεις. Ο τουρκικός στόλος αντίστοιχα άρχισε να μετακινείται απειλητικά, παραβιάζοντας τα χωρικά ύδατα της Κύπρου. Ήταν φανερό ότι η Τουρκία απειλούσε να κάνει χρήση του δικαιώματός της από τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου για επέμβαση στην Κύπρο, ως εγγυήτρια δύναμη, ακόμα και μονομερώς.

 

Η στάση των ιμπεριαλιστών

Οι εξελίξεις ευνοούσαν τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ, παρά τις σοβαρές μεταξύ τους διαφορές (οι Αμερικανοί ήθελαν να κυριαρχήσουν στο νησί στη θέση των Άγγλων). Οι επίσημες στρατιωτικές δυνάμεις της Ελλάδας και της Τουρκίας στην Κύπρο (ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΔΥΚ) τέθηκαν κάτω από βρετανική διοίκηση. Βρετανικά τεθωρακισμένα πήραν θέσεις ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές μέσα στη Λευκωσία και βρετανικές στρατιωτικές ενισχύσεις έφτασαν από τη Λιβύη στις 26 Δεκέμβρη. Η ελληνική πλευρά ζήτησε ακόμα και την παρέμβαση του αμερικανικού 6^ου στόλου. Ο Ν. Χρουστσόφ προειδοποίησε την Τουρκία ότι σε περίπτωση επέμβασης εναντίον της Κύπρου, η ΕΣΣΔ δε θα μείνει αδιάφορη. Όλα λειτουργούσαν υπέρ των ιμπεριαλιστών. Η τουρκική επέμβαση αποφεύχθηκε και οι αγγλοαμερικάνοι, εδραίωσαν την παρουσία τους στο νησί. Οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων στη Μ. Ανατολή και Β. Αφρική (νασερισμός, εξέγερση στην Υεμένη, ανεξαρτησία Αλγερίας κ.α.) αλλά και η δυναμική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή καθιστούσε επιτακτική την ανάγκη για πλήρη έλεγχο της Κύπρου από τους Δυτικούς και πρόσδεσή της στο ΝΑΤΟϊκό άρμα.

 

Η συμφωνία της «πράσινης γραμμής»

Μετά την πρόσκαιρη κατάπαυση του πυρός, οι Τουρκοκύπριοι αποσύρθηκαν από τα χωριά που η πλειοψηφία ήταν ελληνική και εγκαταστάθηκαν σε θύλακες που προστατεύονταν από ενόπλους. Η λύση της διχοτόμησης ήρθε ακόμα πιο κοντά αφού οι εξελίξεις μετά τις εθνικιστικές εξάρσεις και τις ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις συνηγορούσαν στο γεγονός ότι οι δύο κοινότητες δεν μπορούσαν πλέον να συμβιώσουν ειρηνικά.

Στις 29 Δεκεμβρίου 1963, υπογράφθηκε από τον Μακάριο και τον Κουτσιούκ κατάπαυση του πυρός. Παρόντες φυσικά ήταν και οι Βρετανοί. Ο Βρετανός στρατηγός Γιανγκ, σε μια πρώτη επίσημη προσπάθεια διχοτόμησης της Κύπρου, χάραξε την Πράσινη Γραμμή στο χάρτη της Λευκωσίας, (ονομάστηκε έτσι από το χρώμα του μαρκαδόρου που χρησιμοποίησε) για να χωρίσει τις βόρειες τουρκοκυπριακές συνοικίες από τις νότιες ελληνοκυπριακές. Οι συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου απέφεραν καρπούς. Η υποτιθέμενη ανεξαρτησία του νησιού που προέβλεπαν αποδείχθηκε ότι ήταν ένας επιδέξιος χειρισμός των ιμπεριαλιστών για να προωθήσουν την θέση τους για τη διχοτόμηση και τη διπλή ένωση. Το αγγλοαμερικανικό σχέδιο για το διαμελισμό της Κύπρου είχε αρχίσει να υλοποιείται.

 

Πηγές

«Από τον εμφύλιο στη Χούντα», τ. Δ, 1961-1964, Σπ. Λιναρδάτος, εκδ. Παπαζήση

«Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», τ. τρίτος, Ν. Ψυρούκης, εκδ. Επικαιρότητα

«Ο κυπριακός κοινωνικός σχηματισμός (1191-2004). Από την συγκρότηση στην διχοτόμηση», Σπ. Σακελλαρόπουλος, εκδ. Τόπος 2017

Σ.Σ.