Μελιγαλάς - Σεπτέμβρης του 1944. Οι δωσίλογοι των Ταγμάτων Ασφαλείας συντρίβονται από τον λαϊκό στρατό του ΕΛΑΣ

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φ. 969, στις 21/9/2024

Όσα διαδραματίστηκαν στον Μελιγαλά της Μεσσηνίας στις 13-15 Σεπτέμβρη του 1944 αποτέλεσαν για την επίσημη ιστορία της αστικής τάξης ένα από τα εμβληματικά γεγονότα που καταδείκνυαν δήθεν την «αγριότητα» των ανταρτών του ΕΛΑΣ και μια ακόμα υποτιθέμενη απόδειξη της «κόκκινης τρομοκρατίας» που επέβαλε το ΕΑΜ. Έτσι ο Μελιγαλάς κατέληξε να γίνει ένα σύμβολο αντικομμουνισμού που αξιοποιείται ακόμα και στις μέρες μας από νεοφασιστικά και ναζιστικά μορφώματα τύπου Χρυσής Αυγής και όχι μόνο.

Η περίφημη «Πηγάδα», που μέσα της έριξαν οι ΕΛΑΣίτες τους νεκρούς τής μάχης αλλά και όσους εκτελέστηκαν αμέσως μετά, τιμήθηκε δεόντως μέχρι και το 1982 από τη Χούντα αλλά και από τη Δεξιά ακόμα και με την παρουσία βουλευτών της στα μνημόσυνα και στις αντικομμουνιστικές φιέστες που διοργανώνονταν.

Ποιοι ήταν τελικά αυτοί που σκοτώθηκαν και θάφτηκαν στον Μελιγαλά; Ήταν «εθνικόφρονες πατριώτες» που αγωνίστηκαν για να σώσουν την Ελλάδα από τους «ΕΑΜοβούλγαρους κομμουνιστές»; Ήταν «εθνικιστές αντιστασιακοί» όπως έχει γραφεί σε… σοβαρές αστικές φυλλάδες; Τα τελευταία χρόνια αποσιωπάται η ταυτότητα των σκοτωμένων. Ήταν απλώς Έλληνες που βρήκαν φριχτό θάνατο από άλλους Έλληνες. Και το συμπέρασμα που εξάγεται αβίαστα είναι ότι ο αλληλοσπαραγμός και τα μίση έπρεπε κάποτε να ξεπεραστούν. Έτσι η αστική τάξη μέσω του πολιτικού της προσωπικού, παραποιώντας ή αποκρύπτοντας την αλήθεια, επιχειρεί να συγκαλύψει εγκλήματα που βαρύνουν την ίδια και παρουσιάζεται στα μάτια του λαού ως υπερασπιστής της… συμφιλίωσης και του… ξεπεράσματος των αντιπαραθέσεων του παρελθόντος.

Ας δούμε τι έγινε τις μέρες εκείνες στη μεσσηνιακή κωμόπολη.

Μετά την επικράτηση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ σε ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου, την ίδρυση της ΠΕΕΑ αλλά κυρίως τη διαφαινόμενη ήττα της ναζιστικής Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την προέλαση του Κόκκινου στρατού στην ανατολική Ευρώπη, ξεκίνησε στην Ελλάδα το Σεπτέμβρη του 1944 η αποχώρηση των γερμανών Ναζί. Έτσι οι ντόπιοι συνεργάτες τους, τα Τάγματα Ασφαλείας αλλά και όλα εκείνα τα ένοπλα σώματα που είχαν δημιουργηθεί για να συνδράμουν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής (Ειδική Ασφάλεια, Χωροφυλακή, Αστυνομία Πόλεων, Μπουραντάδες κ.ά.) βρέθηκαν χωρίς τα ξένα αφεντικά τους, εκτεθειμένα στη λαϊκή οργή. Ήταν πλέον ζήτημα χρόνου να συγκρουστούν σε μεγάλες μάχες με τον ΕΛΑΣ και να ηττηθούν, όπως έγινε στον Μελιγαλά στα μέσα Σεπτεμβρίου αλλά και στο Κιλκίς δύο μήνες αργότερα.

Όλο το προηγούμενο διάστημα οι Ταγματαλήτες (όπως τους αποκαλούσε ο απλός λαός) είχαν γίνει ο φόβος και ο τρόμος των άοπλων χωρικών της Πελοποννήσου. Δεν άφησαν κανενός είδους έγκλημα που να μη το πραγματοποιήσουν. Συλλήψεις, βασανιστήρια, βιασμοί, εκτελέσεις και κάψιμο σπιτιών ήταν η τιμωρία για όσους συμμετείχαν στην Αντίσταση, σε αυτούς που υπήρχε ακόμα και η υπόνοια ότι συνεργάζονταν με το ΕΑΜ ή στους συγγενείς των ανταρτών. Πολλοί από τους αιχμαλώτους τους στέλνονταν στα στρατόπεδα εργασίας της Γερμανίας.

Παρόλα αυτά, το 1944 ήταν η χρονιά που και στην Πελοπόννησο αναπτύχθηκε ραγδαία το αντάρτικο και ο ΕΛΑΣ κατάφερε να απελευθερώσει πολλές περιοχές. Η επικράτησή του μετά την αποχώρηση των Γερμανών ήταν βέβαιη. Αυτός ήταν και ο λόγος που η «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου και οι Άγγλοι προσπαθούσαν στις περισσότερες περιπτώσεις να αποτρέψουν την σύγκρουση των ταγματασφαλιτών με τον ΕΛΑΣ και να καθυστερήσουν την παράδοσή τους, η οποία ήθελαν να γίνει στην επίσημη κυβέρνηση. Είναι γνωστό ότι στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1944 ο αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας Ι. Πλυτζανόπουλος (ο επικεφαλής του μπλόκου της Κοκκινιάς) πήρε διαβεβαιώσεις από την πλευρά των φιλοβρετανικών αστικών κομμάτων ότι οι Άγγλοι επιδιώκουν τη διατήρηση των Ταγμάτων μέχρι να φτάσει στην Ελλάδα η κυβέρνηση Παπανδρέου. Και φυσικά ούτε φυλακίστηκαν ούτε λογοδότησαν μετά την Απελευθέρωση αλλά πολύ σύντομα μαζί με τους «Συμμάχους» πήραν μέρος στη σύγκρουση του Δεκέμβρη του ’44 και εντάχθηκαν στον ελληνικό Στρατό και πρωταγωνίστησαν στο μεταπολεμικό τρομοκρατικό καθεστώς.

Καλαμάτα 10-9-1944 - κηδεία ανταρτών

Η πόλη της Καλαμάτας ήταν μια από τις βάσεις που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες για τις επιχειρήσεις τους. Εκεί έγινε η μάχη με τον ΕΛΑΣ στις 9 του Σεπτέμβρη. Ο Θ. Χατζης περιγράφει: «Στην πόλη της Καλαμάτας, όταν με μάχη διώχτηκαν οι Γερμανοί, στους οχυρωμένους καταυλισμούς είχαν αφήσει 1.500 ταγματασφαλίτες. Στην πρόσκληση του ΕΛΑΣ να παραδοθούν και να αφεθούν ελεύθεροι, αυτοί αρνήθηκαν και αποφάσισαν να αντισταθούν. Στο πλευρό του ΕΛΑΣ βρέθηκε όλος ο λαός της πόλης. Έγινε μάχη. Μικρό τμήμα απ’ αυτούς μαζί με τον κατοχικό νομάρχη, κατόρθωσε να διαφύγει στο Μελιγαλά». (σελ. 356). Ουσιαστικά αυτό που έγινε στην Καλαμάτα ήταν μια λαϊκή εξέγερση. Πολλοί ταγματασφαλίτες σκοτώθηκαν από τους εξεγερμένους.

Βλέπουμε, όμως, ότι η πρόθεση των ΕΛΑΣιτών ήταν να μην οδηγηθούν σε σύγκρουση αλλά να επιδιώξουν την παράδοση των αντιπάλων τους. Να σημειώσουμε εδώ ότι είχε προηγηθεί το Συνέδριο του Λιβάνου τον Μάη του ίδιου έτους με την υποχώρηση του ΕΑΜ και η συμμετοχή ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ στην κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου (Εθνικής Ενότητας) από τις 2 Σεπτεμβρίου. Αυτός είναι και ο λόγος που η κυβέρνηση Παπανδρέου και οι Άγγλοι αναγκάστηκαν να καταδικάσουν έστω και στα λόγια και πολύ προσωρινά τα Τάγματα Ασφαλείας -μέχρι τότε η στάση απέναντί τους ήταν διαφορετική- και να εγκρίνουν την επίθεση που θα εξαπέλυε ο ΕΛΑΣ στο Μελιγαλά. Βέβαια, προσδοκούσαν και αυτοί σε νίκη των Ταγμάτων αφού θεωρούσαν ότι σε αυτή την περίπτωση ο αριθμητικός συσχετισμός αλλά και καλύτερος εξοπλισμός (γερμανικός) των Ταγμάτων ήταν ενάντια στον ΕΛΑΣ. Άλλωστε η απόφαση που πήραν οι οχυρωμένοι στον Μελιγαλά να μην παραδοθούν σίγουρα δεν ήταν μόνο δική τους.

Ο Μελιγαλάς ήταν η άλλη μεγάλη βάση των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Βέρμαχτ στη Μεσσηνία από την οποία επέδραμαν και τρομοκρατούσαν επί έναν ολόκληρο χρόνο την ευρύτερη περιοχή. Είχε ήδη περί τους 800 ενόπλους οχυρωμένους και υπολογίζεται ότι ξεπέρασε του 1200 μαζί με αυτούς που διέφυγαν από την Καλαμάτα και τα γύρω χωριά. Υπήρξε νέα πρόταση από την ηγεσία του ΕΛΑΣ να παραδοθούν αλλά οι ταγματασφαλίτες αρνήθηκαν για άλλη μια φορά, θεωρώντας ότι είχαν τις δυνατότητες να νικήσουν.

Ο Μελιγαλάς θεωρούνταν απόρθητο φρούριο. Έτσι, στις 13 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η σκληρή μάχη. Οι ταγματασφαλίτες είχαν διοικητή τον ταγματάρχη Διον. Παπαδόπουλο και τον νομάρχη Δημ. Περρωτή. Απέναντί τους παρατάχθηκαν περίπου 1000 ΕΛΑΣίτες. Μετά από 3 μέρες σφοδρών μαχών οι πρώην συνεργάτες των Ναζί αναγκάστηκαν να παραδοθούν.

Στη συνέχεια πολλοί αιχμάλωτοι ταγματασφαλίτες εκτελέστηκαν μετά από απόφαση των ανταρτοδικείων, παρουσία του ίδιου του Αρη Βελουχιώτη. Πολλοί όμως ήταν και αυτοί που λιντσαρίστηκαν από άοπλους πολίτες που έφτασαν από τα διπλανά χωριά, παρά τις προσπάθειες των ανταρτών να τους εμποδίσουν. Ήταν από τα χωριά που αιματοκυλίστηκαν το προηγούμενο διάστημα από τη δράση των Ταγμάτων. Το ίδιο συνέβη και στην πόλη της Καλαμάτας όπου μεταφέρθηκαν οι δωσίλογοι τοπικοί άρχοντες για να δικαστούν και λιντσαρίστηκαν από το πλήθος. Ο Μαζάουερ αναφέρει χαρακτηριστικά: «… ο πρώην νομάρχης Μεσσηνίας και άλλοι αξιωματούχοι μεταφέρονταν με φρουρά του ΕΛΑΣ από τον Μελιγαλά στην Καλαμάτα. Μόλις τους οδήγησαν στην κεντρική πλατεία, πολλοί παρευρισκόμενοι διέσπασαν ξέφρενοι την πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ και μέσα σε δέκα λεπτά ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου μερικούς από τους αιχμαλώτους, ενώ τους άλλους τους κρέμασαν από τα φανάρια των δρόμων. Ένας αμερικανός ασυρματιστής είχε καλή θέα προς το πλήθος: "Όλοι [τους] ήθελαν να δώσουν ένα χτύπημα. Μπαστούνια, ρόπαλα, μαχαίρια, παπούτσια, πέτρες και οτιδήποτε μπορούσε ο καθένας να έχει για να χτυπήσει, χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της ομάδας. Ήταν η πρώτη τους ευκαιρία να εκδικηθούν, και δεν την άφησαν"» (σελ. 389)

Τα πτώματα των νεκρών ταγματασφαλιτών του Μελιγαλά πετάχτηκαν σε ένα ξεροπήγαδο της περιοχής, την «Πηγάδα». Υπολογίζεται ότι συνολικά οι νεκροί ήταν περίπου 800-1000.

Η μάχη του Μελιγαλά και η τελική έκβασή της με τις εκτελέσεις και το λιντσάρισμα των γερμανοντυμένων από τον λαό της περιοχής δεν ήταν τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από μια απόδοση δικαιοσύνης. Ο ΕΛΑΣ αλλά και ο απλός λαός τιμώρησε σκληρά τους δήμιους και τους βασανιστές του, ξέσπασε την οργή του απέναντι σε αυτούς που λυμαίνονταν τα χωριά της περιοχής για περισσότερο από έναν χρόνο, καταδίκασε σε θάνατο αυτούς που τρομοκρατούσαν αθώους υπό τις διαταγές των γερμανών Ναζί. Ήταν η ολοκληρωτική νίκη ενός αντάρτικου λαϊκού στρατού ενάντια στους μισητούς ένοπλους δωσίλογους.

 

Πηγές

Θ. Χατζής, «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε», τ. Γ, εκδ. Δωρικός

Μ. Μαζάουερ, «Στην Ελλάδα του Χίτλερ», εκδ. Αλεξάνδρεια

Τ. Κωστόπουλος «Η αυτολογοκριμένη μνήμη» εκδ. Φιλίστωρ

Κείμενα στο διαδίκτυο

Σ.Σ.