Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 972, στις 2/11/2024
Τέτοιες μέρες, πριν από 100 χρόνια,
η Καβάλα ζούσε μια από τις μεγαλύτερες εργατικές εξεγέρσεις, την απεργία των
καπνεργατών. Συμπλοκές, καταστολή, φασιστικές ομάδες, αντικομμουνισμός, τραυματίες
και νεκροί συνέθεταν το σκηνικό μιας ακόμη μεγάλης απεργίας ενός κλάδου που δε
θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη συγκρότηση και
οργάνωση του εργατικού κινήματος της βόρειας Ελλάδας. Με αφορμή αυτό το γεγονός,
θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά στους αγώνες των καπνεργατών της Καβάλας.
Ο καπνός ήταν ένα προϊόν που
ευδοκιμούσε σε Μακεδονία και Θράκη αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως
το Αγρίνιο. Το κλίμα της βόρειας χώρας ευνόησε τις καλύτερες ποικιλίες οι
οποίες εξάγονταν σε όλο τον κόσμο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η
καπνοβιομηχανία και το καπνεμπόριο από τα μέσα ακόμα του 19ου αιώνα.
Η Καβάλα πολύ γρήγορα αναδείχτηκε
στο μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού σε όλα τα Βαλκάνια. Σ’
αυτό συνετέλεσε το γεγονός ότι ευδοκιμούσε στην περιοχή μια από τις αρωματικότερες
ποικιλίες καπνού (μπασμάς) αλλά και η ύπαρξη του λιμανιού που λειτούργησε ως
πύλη εξόδου χιλιάδων προϊόντων σε όλο τον κόσμο. Στην πόλη αυτή ξεκίνησε και η
ιστορία του καπνεργατικού κινήματος το 1896 με την πρώτη απεργία καπνεργατών
στα Βαλκάνια. Πάνω από 5.000 καπνεργάτες απέργησαν, με οικονομικά κυρίως
αιτήματα, και κατάφεραν να αποσπάσουν κάποιες αυξήσεις στα μεροκάματα. Από τότε
άρχισε μια ανοδική πορεία για το καπνεργατικό κίνημα, με αποτέλεσμα τη βελτίωση
των συνθηκών εργασίας, τη μείωση του ωραρίου και την αύξηση του μεροκάματου. Να
σημειώσουμε ότι η ιδιαιτερότητα της δουλειάς στα εργοστάσια επεξεργασίας καπνού,
με τον ελλιπή αερισμό και τη συγκέντρωση πολλών εργατών σε κλειστούς χώρους,
είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών ασθενειών, όπως η φυματίωση.
Το 1908 ιδρύθηκε το πρώτο
καπνεργατικό σωματείο και σύντομα κατακτήθηκε το 9ωρο. Από το 1913 το σωματείο απέκτησε
επαφές με τη Φεντερασιόν στην Θεσσαλονίκη και την επόμενη χρονιά (1914)
πραγματοποιήθηκε απεργία καπνεργατών σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Περισσότεροι από
30.000 καπνεργάτες από Θεσσαλονίκη, Καβάλα και Δράμα συμμετείχαν στην απεργία
που διοργάνωσε η Φεντερασιόν, με επικεφαλής τον Αβραάμ Μπεναρόγια και τον Σαμουήλ
Γιονά. Ήταν μια ιστορική απεργία, με οικονομικά κυρίως αιτήματα, που ξεκίνησε
τον Μάρτη του 1914 και κράτησε περίπου 20 μέρες. Οι απεργοί κατασυκοφαντήθηκαν
από την κυβέρνηση και τα ΜΜΕ της εποχής αλλά βρήκαν μεγάλη αλληλεγγύη από
άλλους κλάδους. Η απεργοσπασία και η καταστολή δεν κατάφεραν να κάμψουν τους
καπνεργάτες και η απεργία έληξε με νίκη τους και πολλές παραχωρήσεις από την
εργοδοσία. Όμως, λίγους μήνες αργότερα, η κυβέρνηση, σε έναν ρεβανσιστικό
παροξυσμό, συνέλαβε τον Μπεναρόγια και τον Γιονά και τους εξόρισε. Μια νέα
απεργία ξέσπασε το 1919 -που ήταν μάλιστα και πανελλαδική- με αφορμή την
πρόθεση των καπνεμπόρων να εξάγουν ανεπεξέργαστο καπνό.
Ο μικρασιατικός πόλεμος και η ήττα
του 1922 έφερε στη βόρεια Ελλάδα μεγάλο αριθμό προσφύγων που οι καπνοβιομήχανοι
προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν. Ο αγώνας, όμως, των καπνεργατών και η ένταξη των
προσφύγων στα σωματεία απέτρεψε τις μειώσεις στα μεροκάματα που επιχείρησε να
επιβάλει η εργοδοσία. Άλλωστε, η περίοδος σημαδεύτηκε από την ανάπτυξη εργατικών
αγώνων εμπνευσμένων από την πρόσφατη Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά και την ίδρυση
του ΣΕΚΕ.
Η αιτία που προκάλεσε κινητοποιήσεις
στο διάστημα αυτό ήταν και πάλι η προσπάθεια των καπνεμπόρων να εξάγουν
ακατέργαστο καπνό για να περιορίσουν το κόστος. Αυτό θα σήμαινε για τους
εργάτες μείωση στα μεροκάματα αλλά και στο απαιτούμενο εξειδικευμένο προσωπικό.
Από την άλλη, υπήρχε το αμερικάνικο μονοπωλιακό κεφάλαιο που είχε τη δυνατότητα
να παρεμβαίνει και να ελέγχει την επεξεργασία και το εμπόριο καπνού, με αποτέλεσμα
να υποβαθμίζεται το ελληνικό προϊόν, με ό, τι μπορούσε αυτό να σημαίνει για τα
μεροκάματα, τις θέσεις και τους όρους εργασίας. Την ασάφεια του νόμου που
ψηφίστηκε το 1922 και επέτρεπε την εξαγωγή ανεπεξέργαστου καπνού για ορισμένες ποικιλίες
εκμεταλλεύτηκαν οι εργοδότες και για πρώτη φορά στην Καβάλα, στις 10/11/1924 ο
καπνέμπορος Γρηγοριάδης επιχείρησε να μεταφέρει ανεπεξέργαστο καπνό με πλοία
στον Βόλο. Η κινητοποίηση του σωματείου ήταν άμεση. Η Καπνεργατική Ένωση
Καβάλας αποφάσισε απεργία και όταν έφτασαν τα πλοία στο λιμάνι, οι καπνεργάτες προσπάθησαν
να σταματήσουν το φόρτωμα. Η επέμβαση της Χωροφυλακής ήταν άμεση και οι
συμπλοκές γενικεύτηκαν σε όλη την πόλη. Τέσσερις ήταν οι νεκροί από τις πέτρες
των απεργών και τους πυροβολισμούς των χωροφυλάκων (δύο χωροφύλακες και δύο
απεργοί) και δεκάδες ήταν οι τραυματίες. Η κατάσταση ήταν ανεξέλεγκτη και μόνο
μετά την επέμβαση δυνάμεων της χωροφυλακής και του στρατού από τη Δράμα και το
Πράβι (σημ. Ελευθερούπολη) σταμάτησαν τα επεισόδια. Τις επόμενες μέρες η Καβάλα
στρατοκρατούνταν.
Η κυβέρνηση του Α. Μιχαλακοπούλου, που
είχε σχηματιστεί λίγες μέρες νωρίτερα με τη στήριξη του κόμματος του Γ. Κονδύλη
-πρωτεργάτη του αντικομμουνισμού την εποχή εκείνη-, προσπάθησε να συκοφαντήσει
τον αγώνα των καπνεργατών, κάνοντας λόγο για «κομμουνιστικό κίνημα» και «ρωσικό
δάκτυλο». Προχώρησε σε εκατοντάδες συλλήψεις και οι δίκες που ακολούθησαν
επέφεραν βαριές καταδίκες.
Η αλήθεια αποκαλύφθηκε λίγο αργότερα
όταν καταγγέλθηκε ακόμα και μέσα στη Βουλή ότι ο υπουργός Εσωτερικών Γ.
Κονδύλης είχε οργανώσει ένοπλες παρακρατικές φασιστικές ομάδες για να χτυπήσουν
τους καπνεργάτες και να προκαλέσουν τα αιματηρά επεισόδια. Ο Κονδύλης
αναγκάστηκε να αποκαλύψει ότι «από της
πρώτης Δημοκρατικής Κυβερνήσεως απεφασίσθη να καταρτισθή ιδιαίτερον Σωματείον
εργατών, το οποίον να χρησιμοποιηθή εν περιπτώσει απεργίας των κομμουνιστών».
(Θ. Καμπαγιάννης). Μάλιστα, ο Αλ. Παπαναστασίου, στην κυβέρνηση του οποίου
αναφέρεται ο Κονδύλης, όντας υπουργός Στρατιωτικών, παραδέχτηκε τα όσα αποκαλύφθηκαν.
Μετά από αυτά, ο Μιχαλακόπουλος αναγκάστηκε να ανασκευάσει τις συκοφαντίες περί
«κομμουνιστικού δακτύλου».
Τελικά, οι καπνεργάτες πέτυχαν μια
σημαντική νίκη, αφού κατάφεραν να σταματήσουν την εξαγωγή ανεπεξέργαστων καπνών.
Επίσης, ένα χρόνο μετά, δημιουργήθηκε το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών (ΤΑΚ),
που εκτός των άλλων κατέβαλε και επιδόματα ανεργίας.
Οι αγώνες του καπνεργατικού
κινήματος της Καβάλας συνεχίστηκαν σε όλο το διάστημα του Μεσοπολέμου. Μια νέα
μεγάλη απεργία ξέσπασε το καλοκαίρι του 1928 με αιτήματα την αύξηση στα
μεροκάματα, το 8ωρο και την ασφάλιση. Από την αρχή του χρόνου οι καπνέμποροι
προχώρησαν σε απολύσεις απεργών και προσλήψεις γυναικών για την τελική διαλογή
καπνού (τόγκα), με μικρότερο μεροκάματο, ώστε να μειώσουν το κόστος παραγωγής. Η
απεργία κράτησε σχεδόν ένα μήνα (11 Ιουνίου – 9 Ιουλίου) και συνοδεύτηκε από
άγριες συγκρούσεις, δολοφονίες εργατών, τραυματισμούς, φυλακίσεις απεργών και
εξορίες. Η απεργία αυτή δεν ήταν νικηφόρα για τους εργάτες.
Μια νέα απεργία, όμως, που
πραγματοποιήθηκε τον Ιούλη του 1933 οργανώθηκε καλύτερα, βρήκε στήριξη από
ολόκληρη την πόλη με γενική απεργία και τελικά οι καπνέμποροι υποχώρησαν σε όλα
τα αιτήματα. Από τον Ριζοσπάστη της 26/7/1933 διαβάζουμε: «Μια περίλαμπρη νίκη, ένας πρωτοφανής θρίαμβος ήταν το επιστέγασμα της
γιγάντιας μάχης του προλεταριάτου και όλου του εργαζόμενου λαού της Καβάλας.
[…] Μπάσιμο των καπνεργατών κατά 50% στην τόγκα με 65 δραχμές κατώτερο
μεροκάματο. Μεροκάματο σύμφωνα με το κόστος ζωής. 8ωρο. Για ίση δουλειά ίσο
μεροκάματο στις γυναίκες. Ενίσχυση του ΤΑΚ από την κυβέρνηση. Επιδόματα
ανεργίας […] Πλήρης ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη».
Οι αγώνες των καπνεργατών
συνεχίστηκαν. Πρωταγωνιστικός ήταν ο ρόλος των καπνεργατών στην εξέγερση του
Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη. Η περίοδος του Μεσοπολέμου ήταν αυτή στην οποία
ωρίμασε η εργατική συνείδηση, οργανώθηκαν οι προλετάριοι γύρω από τα σωματεία
τους, εντάχθηκαν μαζικά στο ΚΚΕ και αναδείχθηκαν οι αστείρευτες δυνάμεις που
διέθετε η εργατική τάξη.
Πηγές
Ριζοσπάστης 12/11/1924
Ριζοσπάστης 26/7/1933
Θανάσης Καμπαγιάννης, «Το εργατικό
συνδικαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα 1918-1926», Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Σ.Σ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου