Το «μισό τ’ ουρανού» πίσω από τα σύννεφα

της Αθηνάς Μακρυδάκη

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» τ. 46, φθινόπωρο 2016

Εδώ και λίγες εβδομάδες, έχει ανοίξει ξανά το γυναικείο ζήτημα, στα πλαίσια της Αριστεράς, με αφορμή τα γεγονότα σε Πολωνία και Αργεντινή. Από τη μία, η κυβέρνηση της Πολωνίας κατέθεσε νομοσχέδιο το οποίο απαγορεύει την άμβλωση και από την άλλη μία 16χρονη Αργεντινή δέχτηκε έναν δολοφονικό και βάναυσο βιασμό. Ως αντίδραση, οι γυναίκες ξεχύθηκαν στους δρόμους των δύο πόλεων. Θα θέλαμε και εμείς να πούμε την άποψή μας πάνω στο ζήτημα, πιάνοντας λίγο τα πράγματα από την αρχή.

Η είσοδος της μηχανής στη παραγωγή απλοποίησε την διαδικασία της εργασίας με αποτέλεσμα να περάσει το κατώφλι της καπιταλιστικής επιχείρησης η γυναίκα, ακόμη και το ανήλικο παιδί. Παρότι η γυναικεία εργασία ήταν ένα φαινόμενο βασικά προοδευτικό, η εκμετάλλευση της δημιούργησε ένα σωρό κοινωνικά προβλήματα. Άνιση αμοιβή της γυναίκας σε σχέση με αυτή των αντρών, δυσβάσταχτες συνθήκες εργασίας που προκαλούσαν χρόνια προβλήματα υγείας ή ακόμη και πρόωρο θάνατο, αδιαφορία για τα μητρικά καθήκοντα της γυναίκας, οι οποίες αναγκάζονταν να δουλεύουν ακόμη και ετοιμόγεννες, αλλά και σοβαρή ηθική επίδραση στις ίδιες και στην οικογένεια. Επίσης, την απλοποιημένη πλέον μηχανή μπορούσε να τη χειριστεί η γυναίκα, με αποτέλεσμα την αντικατάσταση του άντρα αλλά και την τρομερή συμπίεση των μισθών προς τα κάτω. Τα παραπάνω έκαναν επιτακτική την ανάγκη να μπει γυναικεία στρατιά εργασίας το εργατικό κίνημα.

Ωστόσο, πέρα από την άγρια εκμετάλλευση και σκλαβιά που υφίσταται από τον εργοδότη της, μια γυναίκα, γυρνώντας στο σπίτι της έχει να αντιμετωπίσει την «σκλαβιά» του νοικοκυριού, ως κατάλοιπο κοινωνιών του παρελθόντος. Η γυναίκα είναι υποχρεωμένη να ασχολείται και με τις μικροδουλειές του οικιακού νοικοκυριού αλλά και τα καθήκοντα της ως μητέρα, σε συνδυασμό με τη δυσβάσταχτη εργασία της. Ως αποτέλεσμα, δεν περισσεύει παρά ελάχιστος χρόνος για ξεκούραση, πνευματική ανάπτυξη και κοινωνική ή πολιτική συναναστροφή. Ακόμη κι αν δεν εργάζεται, η παραμονή της γυναίκας στο σπίτι για τη φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού, την αποβλακώνει αφού είναι ξεκομμένη από την κοινωνική παραγωγή.

Τον προηγούμενο αιώνα, η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, με τη δυναμική είσοδο των γυναικών, αλλά και η ανάδειξη των σοσιαλιστικών χωρών κατοχύρωσαν σοβαρές κατακτήσεις. Δικαίωμα ψήφου στη γυναίκα, ίση αμοιβή με τον άντρα, σεβασμό στην έγκυο γυναίκα και στη λεχώνα με άδειες κατά την περίοδο αυτή, ενεργή συμμετοχή στην πολιτική και πολιτιστική ζωή, ακόμη και την ανάδειξη τους σε πολιτικά όργανα. Κατακτήσεις που πριν ενάμιση αιώνα θα ακούγονταν αστείες. Βέβαια, όπως έγινε φανερό, η νομική ισότητα δεν σημαίνει ότι η γυναίκα δεν έχει ακόμα πολλά βήματα να κάνει για την ουσιαστική απελευθέρωση.

Σήμερα, με την παγκόσμια κυριαρχία του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος, την κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων και την αποσυγκρότηση του εργατικού κινήματος, τα πράγματα έχουν αλλάξει προς το χειρότερο. Το σύστημα παγκόσμια βρίσκεται σε βαθιά πολιτική κρίση, προσπαθώντας να πάρει τη ρεβάνς στις κατακτήσεις της εργατικής τάξης, με τη γυναίκα μέσα σε αυτή: ελαστικά ωράρια, εντατικοποίηση της εργασίας που οδηγεί ακόμη και σε θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα, μείωση μισθών, έλλειψη ασφάλισης. Η ανεργία χτυπάει κόκκινο ιδιαίτερα στις γυναίκες και τη νεολαία, έγκυες ή μητέρες απολύονται, γυναίκες δεσμεύονται ότι δεν θα κάνουν παιδιά για να προσληφθούν.

Δίπλα σε αυτά, υπάρχουν και άλλα προβλήματα για τη σύγχρονη γυναίκα: προβλήματα αναχρονιστικών καταλοίπων στις σχέσεις των δύο φύλων, στη βία του άνδρα προς τη γυναίκα, στη σεξουαλική παρενόχληση κλπ. Πιστεύουμε, όμως, ότι τα τελευταία τόσο θα βρίσκουν το δρόμο για την επίλυση τους, όσο η γυναίκα θα αναλαμβάνει την ευθύνη της στο πεδίο της ταξικής πάλης. Και να εξηγήσουμε.

Θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι η γυναικεία ανισοτιμία έχει διπλή διάσταση, την ταξική και την έμφυλη. Η ενασχόληση του φεμινιστικού κινήματος τις προηγούμενες δεκαετίες μόνο με την έμφυλη διάσταση το οδήγησε σε λαθεμένες και αδιέξοδες τακτικές. Αψηφούσε, δηλαδή, την ιστορική εξέλιξη της ισοτιμίας των δυο φύλων σε ανισοτιμία, με τομή την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, λόγω της δημιουργίας πλεονάσματος στον τομέα εργασίας του άντρα. Ακόμα κι η μονογαμία -για τη γυναίκα- στόχευε να είναι γνωστοί οι κληρονόμοι της περιουσίας του άντρα, μιας και είχε συντελεστεί αυτή η τομή.

Επιπλέον, η εξαφάνιση της ταξικής διάστασης δεν εξηγεί γιατί η γυναικεία ανισοτιμία δεν έχει τις ίδιες επιπτώσεις σε ολόκληρο το γυναικείο φύλο. Οι γυναίκες της κυρίαρχης τάξης, και σήμερα και σε όλα τα προηγούμενα εκμεταλλευτικά συστήματα, απολάμβαναν τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιοκτησία και την πολιτική εξουσία (υψηλό επίπεδο διαβίωσης, εκπαίδευση, ελεύθερος χρόνος, κάλυψη φροντίδας των παιδιών). Δεν μπορούσαν και δεν μπορούν, επομένως, ακόμα κι όταν ζητούν καλύτερη μεταχείριση, να υποστηρίξουν ουσιαστικά τα δικαιώματα σε εργασία, μητρότητα, εκπαίδευση, υγεία, φροντίδα των ηλικιωμένων/ της οικογένειας, την έλλειψη των οποίων βιώνουν στο πετσί τους οι εργάτριες και οι γυναίκες των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Από την άλλη, η ταξική διάσταση, αν και βασική, δεν είναι η μόνη. Κι αυτό, γιατί η έμφυλη πλευρά σχετίζεται με το εποικοδόμημα, είναι ριζωμένη σε θρησκείες, πολιτισμούς, παραδόσεις χρόνων. Τελικά, και οι δυο μονομερείς τοποθετήσεις αμφισβητούν την αναγκαιότητα ύπαρξης γυναικείου κινήματος.

Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι οι γυναίκες αποτελούν το πιο φθηνό αλλά και το πιο εκμεταλλεύσιμο τμήμα της εργατικής τάξης. Όμως η ιστορία του προηγούμενου αιώνα απέδειξε ότι οι μεγάλες κοινωνικές ανατροπές θα ήταν αδύνατες χωρίς τη γυναικεία συμβολή. Συνάμα απέδειξε ότι η γυναίκα, ή αλλιώς το «μισό τ' ουρανού» όπως την ονόμαζε ο Μάο, δεν μπορεί να χειραφετηθεί έξω από την απελευθέρωση της εργατικής τάξης και συνολικά της κοινωνίας.