Εκκλησία: Διαχρονικό βαρίδι για την κοινωνική πρόοδο, σταθερός σύμμαχος των καταπιεστών

του Διαμαντή Νίτσα

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» τ. 49, άνοιξη 2018

Στήριγμα της αστικής τάξης

Η σχέση κράτους-εκκλησίας είναι ένα ζήτημα αρκετά παλιό. Σχετίζεται με τους πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς όρους που συνέβαλαν στη δημιουργία των σημερινών κρατών. Όσον αφορά, συγκεκριμένα, το ελληνικό κράτος, είναι εμφανής η στενή σχέση του με την εκκλησία, από την αρχή της δημιουργίας και συγκρότησης του. Ή, όπως οι παράγοντες του συστήματος επικαλούνται, πρόκειται για τον ρόλο που «διαδραμάτισε η ορθοδοξία στο πλάι του έθνους μας»!

Σε πρώτο βαθμό, ας έχουμε λυμένο το εξής ζήτημα: η θρησκεία έχει ιστορικά ξεπεραστεί και διαδραματίζει πλέον αντιδραστικό ρόλο για τους λαούς. Εξάλλου, ως κοινωνικό φαινόμενο, εδραιώθηκε, με τις διάφορες σημερινές μορφές της, πάνω στην καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και επικράτησε κοινωνικά όπου υπηρέτησε το status quo της κοινωνίας, στηρίζοντας την άρχουσα τάξη και στηριζόμενη απ' αυτή. Ειδικότερα στη χώρα μας, η εκκλησία (ο «διαμεσολαβητής του θεού στη γη»!) αποτέλεσε εξαρχής στήριγμα της αστικής τάξης, ως κομμάτι του εποικοδομήματος, σ' ένα κράτος που στήθηκε και στηρίχτηκε πάνω στην εξάρτηση από τους ιμπεριαλιστές.

Τι ρόλο, όμως, έπαιξε βασικά η εκκλησία (και πέρα από ορισμένες εξαιρέσεις) στις κρίσιμες καμπές της ελληνικής ιστορίας; Στην Ελλάδα, η εκκλησία ήταν αντίθετη στην επανάσταση για την ανεξαρτησία από τους Οθωμανούς (1821), τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της. Στη δικτατορία του Μεταξά, την κατοχή και τη χούντα, η εκκλησία ευλόγησε και στάθηκε στο πλευρό των πιο σκοταδιστικών και αιματοβαμμένων καθεστώτων που γνώρισε ο ελληνικός λαός. Μάλιστα, η αμέριστη συνεισφορά στην άρχουσα τάξη δε θα μπορούσε να μην σχετίζεται και με τον αντιδραστικό ρόλο απέναντι στο κομμουνιστικό κίνημα (πχ ο «ιερός» αντικομμουνιστικός πόλεμος στον εμφύλιο). Έφτασε, έτσι, στην τροφοδότηση του εθνικιστικού κλίματος στα συλλαλητήρια του '92 για το Μακεδονικό (ενώ στα φετινά εθνικιστικά συλλαλητήρια, οι παπάδες κράτησαν διαφορετική θέση, υπακούοντας βέβαια τα μεγάλα αφεντικά, τους Αμερικάνους).

Ο αντιδραστικός ρόλος της θρησκείας, φυσικά, δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο ιμπεριαλισμός αξιοποίησε τον ρόλο αυτόν για να αιματοκυλήσει χώρες και λαούς για τα συμφέροντα του (βλ. ISIS), ή που χρησιμοποίησε τον θρησκευτικό σκοταδισμό για να ξεδοντιάσει κινήματα και να προωθήσει τις βλέψεις του (π.χ. Αραβική άνοιξη). Από την άλλη, εξίσου χαρακτηριστική είναι η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, πριν από λίγους μήνες, για την εισβολή της Τουρκίας στο Αφρίν: «Προσευχόμαστε ότι οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις θα καταφέρουν επιτυχία και η "Επιχείρηση Κλάδος Ελαίας" θα φέρει ειρήνη στην περιοχή όπως το όνομα της υπόσχεται». Εδώ, οι θρησκευτικές διαφορές μπήκαν στην άκρη χάριν των συμφερόντων της τούρκικης αστικής τάξης!

Για τον διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας

Πού βρίσκεται σήμερα αυτός ο ριζοσπαστικός στόχος, που βρισκόταν μάλιστα στις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ; Η αθώωση του φασίστα μητροπολίτη Αμβρόσιου, παρά τα ρατσιστικά του σχόλια για τους ομοφυλόφιλους, καθώς και η απόφαση του ΣτΕ περί αντισυνταγματικότητας των αλλαγών Φίλη στα θρησκευτικά, είναι δύο πρόσφατοι μόνο σταθμοί της... «ανάποδης» πορείας του. Ακολούθησε η προσφυγή της Εκκλησίας στο ΣτΕ κατά του νέου Οργανισμού του Υπ. Παιδείας, από την αποστολή του οποίου αφαιρέθηκε η «ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης» ενώ συγχρόνως, όπως ισχυρίζεται, περιορίστηκε το δικαίωμα αυτοδιοίκησης της.

Βέβαια, στ' αλήθεια, αφενός ο ΣΥΡΙΖΑ ούτε θέλει ούτε μπορεί να αναιρέσει τον ρόλο της θρησκείας για το ελληνικό κράτος. Αφετέρου, η εκκλησία, όλα αυτά τα χρόνια, έχει συμβάλλει τα μέγιστα στην εμπέδωση της αστικής κυριαρχίας στον ελληνικό λαό. Οι δεσμοί της με τη ντόπια αστική τάξη είναι διαχρονικά ισχυροί: η μία στηρίζει την άλλη. Αυτός είναι ο λόγος που η εκκλησία είναι πανταχού παρούσα: από τη Βουλή, τα δικαστήρια, τις δημόσιες υπηρεσίες μέχρι την εκπαίδευση.

Οι αντιπαραθέσεις, συνεπώς, που προκύπτουν για τον ρόλο της εκκλησίας δεν έχουν σκοπό τον «αστικό εκσυγχρονισμό», όπως καμώνονται οι λογής-λογής ΣΥΡΙΖέοι. Αφορούν στην προσπάθεια του «νεοφερμένου» ΣΥΡΙΖΑ να εδραιωθεί στο σύγχρονο πολιτικό σκηνικό «βάζοντας τα» με τους βασικούς αστικούς πυλώνες (ΝΔ- ΠΑΣΟΚ), να αποδεχτούν τα ντόπια τζάκια το δικαίωμα του να στήσει συμμαχίες στο κράτος και διαπλοκές στην οικονομία. Γι' αυτό, οι αντιπαραθέσεις με την Εκκλησία, όταν η συζήτηση στρέφεται στον λαό, γίνονται πλήρη σύμπνοια. Δεν είναι τυχαίο ότι τελευταία συνοδεύονται από τον... απαραίτητο ντόρο, για να περνούν αθόρυβα τα αντιλαϊκά μέτρα. Όμως, όπως δύσκολα λησμονούνται οι τακτικές χαιρετούρες-απευθύνσεις Τσίπρα σε Ιερώνυμο, έτσι δεν πρέπει να αγνοηθεί η επίδραση τους: η απώλεια κάθε υπόνοιας αριστεροσύνης του ΣΥΡΙΖΑ και η δεξιότερη μετατόπιση του πολιτικού κλίματος.

Ειδικά για την εκπαίδευση

Το κράτος γνωρίζει καλά τις υπηρεσίες που του προσφέρει η εκκλησία όταν διδάσκει στα παιδιά το «πίστευε και μη ερεύνα», το «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι» και πολλές άλλες αντιδραστικές γνώσεις, που καταλήγουν στο «να τα 'χεις καλά με τον Θεό και με την εσωτερική σου ζωή, να αφήνεις αδιατάραχη την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων», μιας και που... υπάρχει και η μετά θάνατον ζωή και «εκεί θα ανταμειφθείς». Σε αυτό το φόντο, αναφερόμενος στον προσφάτως αποβιώσαντα αστροφυσικό Χόκινγκ, ο Μητροπολίτης Κύριλλος είπε: «[..] Θαμπωμένος από τα επιστημονικά του επιτεύγματα, γεμάτος έπαρση και αλαζονεία ισχυριζόταν ότι δεν χρειάστηκε το χέρι του Θεού, για να δημιουργήσει το σύμπαν, αλλά έγινε μόνο με τη δύναμη των νόμων της φύσης»... Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, η αλλαγή των συσχετισμών εις βάρος του νεολαιίστικου κινήματος και τα κενά που αφήνει έχουν δώσει πάτημα στη διείσδυση περαιτέρω σκοταδιστικών αντιλήψεων. Μάλιστα, τη στιγμή που βασικές επιστημονικές αλήθειες για τη φύση και την κοινωνία λοιδορούνται ή δεν διδάσκονται καν, σε διάφορα πανεπιστήμια πραγματοποιούνται σεμινάρια με θέμα τα οφέλη της προσευχής στην παραγωγικότητα!

Το ζήτημα από αριστερή σκοπιά

Ο Λένιν το 1905 έγραφε: «Το κράτος δεν πρέπει να αναμιγνύεται στις υποθέσεις της θρησκείας, οι θρησκευτικές οργανώσεις πρέπει να είναι ανεξάρτητες από την κρατική εξουσία. Ο καθένας πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερος να ασπάζεται οποιαδήποτε θρησκεία ή να μην αναγνωρίζει καμιά, δηλαδή να είναι άθεος όπως και είναι συνήθως, ο κάθε σοσιαλιστής. Δεν επιτρέπεται καμιά διάκριση στα δικαιώματα των πολιτών, που να έχει σχέση με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις». Η φράση αυτή έγινε πράξη μέσω του διατάγματος του 1918 του σοβιετικού κράτους, που μεταξύ άλλων αναφέρει: «Στους πολίτες της ΕΣΣΔ εξασφαλίζεται η ελευθερία συνείδησης, δηλαδή το δικαίωμα να πιστεύουν σε οποιαδήποτε θρησκεία είτε να μη πιστεύουν σε καμιά θρησκεία, να εκτελούν τις θρησκευτικές τελετές, να κάνουν αθεϊστική προπαγάνδα. Η καλλιέργεια εχθρότητας και μίσους για λόγους θρησκευτικών πεποιθήσεων απαγορεύεται. Η εκκλησία στην ΕΣΣΔ είναι χωρισμένη από το κράτος και το σχολείο από την εκκλησία».

Φυσικά σήμερα απέχουμε πολύ από τα παραπάνω. Παρ' όλα αυτά, οι προοδευτικές απόψεις πρέπει να ανοίξουν σοβαρό μέτωπο αντιπαράθεσης με τη θρησκεία, τον ιδεαλισμό και φυσικά με τους φορείς της, την εκκλησία. Και κύρια να επιδιώξουν την αναζωογόνηση των αγώνων, που σίγουρα απέναντι τους θα βρουν σύσσωμο το μέτωπο κράτος- ΜΜΕ- δικαστήρια- μηχανισμοί καταστολής, με την... ευλογία της εκκλησίας. Γιατί η ζωή που μας ανήκει δε βρίσκεται σε κανένα επουράνιο βασίλειο αλλά είναι αυτή που όλοι μας αρνούνται και θα κατακτήσουμε με την πάλη μας!