Οι εργάτες στα ναυπηγεία Σύρου κάνουν την αρχή. 140 χρόνια από την πρώτη εργατική απεργία στην Ελλάδα

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 840, στις 9/2/2019

Αν και στο πρώτο μισό του 19^ου αι. υπήρξαν διάσπαρτες απεργίες μικρών ομάδων εργαζομένων, οι απεργίες του 1879 στη Σύρο είναι ουσιαστικά η αφετηρία των οργανωμένων εργατικών αγώνων στη χώρα μας. 

 Την εποχή εκείνη οι συνθήκες εργασίας των περισσότερων εργατών στην Ελλάδα ήταν άθλιες. Δούλευαν μέχρι 15 ώρες την ημέρα και οι μισθοί τους ήταν εξευτελιστικοί. Η Ερμούπολη ήταν μια εργατούπολη με πληθυσμό 21.000 κατοίκους από τους οποίους οι 2.500 ήταν εργάτες. Ήταν ένα βασικό αστικό κέντρο με σημαντική βιομηχανική, βιοτεχνική και εμπορική δραστηριότητα.

 Μεγάλο μερίδιο στο εμπόριο κατείχαν οι εξαγωγές. Επίσης αξιόλογη ανάπτυξη παρουσίαζε η ναυτιλία, υπήρχαν ναυπηγεία, βυρσοδεψεία, αλευρόμυλοι κ.α. Το νησί θεωρούνταν εκείνη την εποχή «κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολής» και «το πρώτο λιμάνι σε όλη τη νοτιοανατολική Μεσόγειο». Πολλοί εξειδικευμένοι εργάτες από την Ιταλία και τη Γαλλία δούλευαν στα ναυπηγεία της Σύρου και μετέφεραν στους Έλληνες συναδέλφους τους το επαναστατικό πνεύμα που κυριαρχούσε τότε στην Ευρώπη.

Επιχειρώντας να ανιχνεύσουμε τις αιτίες του πρώτου αυτού απεργιακού ξεσπάσματος από το Φλεβάρη ως τον Απρίλη του 1879 στη Σύρο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν δύο πολύ σημαντικά διεθνή γεγονότα που αφορούσαν την εργατική τάξη εκείνης της εποχής και άσκησαν μεγάλη επίδραση και στο ελληνικό εργατικό κίνημα που βρισκόταν τότε ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση. Ήταν η ίδρυση της Α’ Διεθνούς το 1864 και τα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας το 1871 που επηρέασαν καθοριστικά τους εργάτες σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο. Στο ζήτημα αναφέρεται χαρακτηριστικά ο Κωστής Μοσκώφ: «Η επαφή με την προηγμένη Ευρώπη θα είναι πάλι ο κύριος συντελεστής της αλλαγής στην κοινωνική αίσθηση αυτών των εργατικών στρωμάτων. Η εξέγερση του Παρισιού στα 1871 με το να πραγματώσει -έστω και στο διάστημα των 70 ημερών που κυριάρχησε- για πρώτη φορά στην ιστορία ένα σοσιαλιστικό κοινωνικό σχηματισμό, κατάφερε να αναστατώσει τις εξεγερμένες συνειδήσεις».

Αφορμή για τα γεγονότα του 1879 ήταν μια παγκόσμια νομισματική κρίση στις αρχές του ίδιου χρόνου. Μέσα σε λίγες μέρες πολλά ξένα νομίσματα υποτιμήθηκαν. Οι εργάτες στα ναυπηγεία της Ερμούπολης πληρώνονταν σε ρωσικό νόμισμα. Η υποτίμηση είχε ως άμεση επίπτωση τη σημαντική αύξηση στα είδη πρώτης ανάγκης και αντίστοιχη υποτίμηση των αμοιβών των εργατών. Ο Γ. Κορδάτος αναφέρει: «Στις αρχές του 1879 ξέσπασε μεγάλη νομισματική κρίση. Οι συναλλαγές στη Σύρα γίνονταν με ρωσικά κέρματα των 45 λεφτών. Τα ελληνικά κέρματα είχαν τραβηχτεί στο εξωτερικό από τους διάφορους σπεκουλάντες χρηματιστές κι έτσι οι έμποροι κι ο κοσμάκης αναγκάζονταν ν’ αγοράσουν και να πουλούνε με ξένο νόμισμα. Από τα μέσα όμως του Φλεβάρη (1879) άρχισαν τα ξένα νομίσματα (και κυρίως τα ρωσικά) να ξεπέφτουν… Μονομιάς τα μεροκάματα ξέπεσαν κατά 25%-27%. Επειδή μάλιστα και το ψωμί και τ’ άλλα είδη πρώτης ανάγκης ακρίβαιναν κατά 25%-27%, ουσιαστικά τα μεροκάματα κατέβηκαν στο 50%, δηλαδή η αγοραστική ικανότητα της εργατιάς ελαττώθηκε στο μισό».

Πρώτοι απ’ όλους οι εργάτες στο ναυπηγείο -περίπου 400- αποφάσισαν στις 14 Φλεβάρη να στήσουν το σωματείο «Αδελφικός Σύνδεσμος Ξυλουργών του Ναυπηγείου Σύρου» και να απεργήσουν ζητώντας μεγαλύτερα μεροκάματα, μείωση των ωρών εργασίας από 12 στις 10, δουλειά για όλους, να πληρώνονται σε γερό νόμισμα, κατάργηση της κατ’ αποκοπή εργασίας (κουτουράδα) και να καταργηθεί η δίωρη απλήρωτη εργασία της Κυριακής (αγγαρεία). Αρχικά οι εργοδότες υποχώρησαν στα αιτήματα των εργατών αλλά μόλις λύθηκε η απεργία και βρήκαν εργάτες από άλλα νησιά καταπάτησαν τη συμφωνία και απέλυσαν πολλούς απεργούς.

Στις 19 Φλεβάρη κατέβηκαν σε απεργία περίπου 1.000 εργάτες στα βυρσοδεψεία, θέτοντας εκ νέου τα εργατικά αιτήματα. Η απεργία αυτή ήταν πιο μαχητική, συνοδεύτηκε από διαδηλώσεις και συγκρούσεις. Μάλιστα στην προσπάθεια της εργοδοσίας να δουλέψουν τα βυρσοδεψεία με απεργοσπάστες, οι απεργοί απάντησαν αποφασιστικά. Ο Κορδάτος περιγράφει παραστατικά τα γεγονότα: «Οι απεργοί όλοι μαζί κάνουν διαδήλωση. Κρατούν μεγάλα καρτόνια, όπου έχουν γραμμένα τα αιτήματά τους. Φωνάζουν, ζητωκραυγάζουν, απειλούν. Η αστυνομία επεμβαίνει για να τους διαλύσει κι αρχίζει εμπλοκή και πετροπόλεμος. Ένας αστυνομικός από μια πετριά πέφτει χάμω ξύλο ξερό. Η απεργία με τη συμπλοκή αυτή παίρνει επαναστατικό χαρακτήρα… Την άλλη μέρα έρχονται 50 σκαπανείς και "η τάξις αποκαθίσταται" κατά το αστυνομικό ανακοινωθέν».

Υπήρξαν πολλές συλλήψεις χωρίς όμως οι εργάτες να υποχωρήσουν. Η απεργία σταμάτησε σε μια εβδομάδα όταν κάποια από τα αιτήματα των βυρσοδεψεργατών έγιναν δεκτά.

Θορυβημένη η άρχουσα τάξη του νησιού ζητούσε επίμονα την απαγόρευση των απεργιών ως… αντικοινωνικών μεθόδων πάλης. Ακολούθησε κύμα καταστολής και πολλοί από τους πρωτεργάτες της απεργίας απολύθηκαν και αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε άλλες περιοχές για δουλειά. Οι εργάτες στα ναυπηγεία ξεκίνησαν νέα απεργία στις 27 Φλεβάρη που κράτησε περισσότερο από 3 μήνες χωρίς όμως να καταφέρουν κάτι σημαντικό.

Τα επόμενα χρόνια τα ναυπηγεία της Σύρου συρρικνώθηκαν λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού από τα σύγχρονα ατμόπλοια που κατέκτησαν τη ναυτιλία. Το 1882 εργάζονταν μόλις 200 εργάτες και στο τέλος του 19^ου αι. υπολειτουργούσαν για να ξεκινήσουν ξανά μερικά χρόνια αργότερα.

Τα επόμενα χρόνια ένα ρωμαλέο εργατικό κίνημα άρχισε να αναπτύσσεται στη χώρα μας. Μεγάλος αριθμός εργατών οργανώθηκε σε σωματεία και πραγματοποιήθηκαν πολλές απεργίες όπως η απεργία στα μεταλλεία Λαυρίου το 1896 και στα μεταλλεία Σερίφου το 1916, των ναυτοθερμαστών του Πειραιά το 1910 κ.α. Σταθμός στην ιστορία του εργατικού κινήματος ήταν ο πρώτος εορτασμός της Πρωτομαγιάς το 1894, η ίδρυση της Φεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη το 1909 και φυσικά η ίδρυση του ΣΕΚΕ και της ΓΣΕΕ το 1918. Λαμπρές σελίδες γράφτηκαν τις επόμενες δεκαετίες από το εργατικό - επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα. Σημαντικές ήταν οι κατακτήσεις που κατάφερε να αποσπάσει, μέσα σε δύσκολες συνθήκες, με πολέμους, δικτατορίες, φυλακίσεις, εξορίες, εκτελέσεις. Μεγαλειώδεις στιγμές όπως ο Μάης του '36 στη Θεσσαλονίκη που έμειναν ανεξίτηλες στην μνήμη του ελληνικού λαού, φώτισαν και φωτίζουν ακόμα τους σύγχρονους εργατικούς αγώνες. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε εκείνους τους πρωτοπόρους εργάτες της Σύρου που μόνοι τους άνοιξαν το δρόμο, με την ιστορική απεργία που πραγματοποίησαν και σφράγισαν την είσοδο του προλεταριάτου της χώρας μας στο στίβο της ταξικής πάλης.

Βιβλιογραφία

«Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος», Γ. Κορδάτος, εκδ. Μπουκουμάνη

«Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας» τόμος 12^ος, Γ. Κορδάτος, εκδ. 20ός αιώνας

«Εισαγωγή εις την Ιστορίαν της Ελληνικής Κεφαλαιοκρατίας», Γ. Κορδάτος, εκδ. Επικαιρότητα.

«Εισαγωγικά στην Ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης», Κ. Μοσκώφ, εκδ. Καστανιώτη.

«Βασικοί σταθμοί του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001», Δ. Κατσορίδας, εκδ. ΑΡ.ΙΣΤΟ.Σ./Γ.Σ.Ε.Ε.