Το παγκόσμιο προλεταριάτο οργανώνεται - 1864. Ίδρυση της Α’ Διεθνούς

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 856, στις 19/10/2019

«Το ένα από τα στοιχεία που εξασφαλίζουν την επιτυχία -η αριθμητική δύναμη- το έχουν οι εργάτες. Αλλά η αριθμητική δύναμη τότε μόνο λύνει το ζήτημα όταν είναι οργανωμένη και καθοδηγείται από τη γνώση». Καρλ Μαρξ, «Το Ιδρυτικό Μανιφέστο της Διεθνούς Ένωσης Εργατών».

Η άνοδος του καπιταλισμού από της αρχές του 19^ου αι. συνοδεύεται από σειρά επαναστατικών γεγονότων. Λαϊκές και εργατικές εξεγέρσεις ξεσπούν σε όλη την Ευρώπη. Εξέγερση στη Γαλλία το 1830, εργατική εξέγερση στη Λυών το 1831 και το 1834, Χαρτιστικό κίνημα στην Αγγλία (1837-1848) που αποσπά σημαντικές κατακτήσεις για τους εργάτες, εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Ιρλανδών εναντίον των Άγγλων το 1841, εξέγερση των υφαντουργών στη Σιλεσία (περιοχή μεταξύ της σημερινής Πολωνίας και Τσεχίας). 

 

Στα 1846 ξέσπασε η πρώτη κρίση υπερπαραγωγής που διήρκεσε δύο χρόνια. Το 1847 ο Μαρξ ιδρύει την «Ένωση Κομμουνιστών» και ο μαρξισμός κάνει την εμφάνισή του ως επιστημονική θεωρία.

Το 1848 ήταν η χρονιά που συνοδεύτηκε από σημαντικές λαϊκές εξεγέρσεις σε Γαλλία, Αυστρία, Ιταλία, Ουγγαρία, Πολωνία, Γερμανία κ.α. που πνίγηκαν όμως στο αίμα. Την ίδια χρονιά οι Μαρξ και Ένγκελς εκδίδουν στο Λονδίνο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο με το οποίο τίθεται η αναγκαιότητα δημιουργίας κομμουνιστικών κομμάτων για την οργάνωση των πρωτοπόρων εργατών.

Μετά τη νίκη της αντεπανάστασης στην Ευρώπη (1849) ο Μαρξ αναγκάζεται να καταφύγει στο Λονδίνο. Εκεί με μια σειρά συγγραφικών έργων θα πραγματοποιήσει μια αποτίμηση των επαναστατικών γεγονότων και θα διατυπώσει την άποψη ότι το προλεταριάτο πρέπει να πάρει την εξουσία, να τσακίσει την αστική κρατική μηχανή και να καταργήσει τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Απώτερος στόχος, η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και των τάξεων.

Στα τέλη του 1850 παρουσιάζονται σοβαρές διαφωνίες στην ΚΕ της «Ένωσης Κομμουνιστών» γύρω από το ζήτημα των σχέσεων με τη μικροαστική τάξη αλλά και στο ζήτημα του συσχετισμού δυνάμεων και του κατά πόσο ήταν έτοιμο το προλεταριάτο να προχωρήσει άμεσα σε μια νέα επανάσταση. Η «Ένωση Κομμουνιστών» διασπάται και δυο χρόνια μετά, (1852) διαλύεται. Ήταν η πρώτη απόπειρα να οργανωθεί η εργατική τάξη σε διεθνή βάση.

Εργατικοί αγώνες όμως εξακολουθούσαν να ξεσπούν σε όλη την Ευρώπη αλλά και τις ΗΠΑ. Είναι ολοφάνερο ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για την ίδρυση μια νέας οργάνωσης που θα συντονίζει τους αγώνες αυτούς. Αυτό θα πραγματοποιηθεί στα 1864 με την ίδρυση της «Διεθνούς Ένωσης Εργατών» («Α’ Διεθνής» όπως θα καθιερωθεί αργότερα). Σημαντική είναι η συμβολή του Μαρξ και του Ένγκελς στην ίδρυσή της. Οι διεθνείς επαφές που είχαν αποκτήσει με κέντρα σε Ευρώπη και Αμερική συνέβαλλαν καταλυτικά.

Η ίδρυση

Στα τέλη της δεκαετίας του 1850 και μετά, υπήρξε μια αναζωπύρωση των εθνικοαπελευθερωτικών και αστικοδημοκρατικών κινημάτων (Γερμανία και Ιταλία για ενιαία κράτη, πολωνική εξέγερση του 1863, εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ). Η εργατική τάξη δεν έμεινε αμέτοχη. Επιτακτική όμως ήταν η ανάγκη της συσπείρωσης του παγκόσμιου προλεταριάτου. Στις 10 Νοέμβρη του 1863 οι Άγγλοι εργάτες απευθύνουν στους Γάλλους έκκληση για την ίδρυση παγκόσμιας εργατικής οργάνωσης. Οι Γάλλοι εργάτες θα απαντήσουν θετικά και στις 28 Σεπτέμβρη του 1864 στο Σεντ Μάρτινς Χολ του Λονδίνου αποφασίζεται η ίδρυση της Διεθνούς Ένωσης Εργατών. Συμμετέχουν εργάτες από Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Πολωνία και Ιρλανδία. Εκλέγεται Γενικό Συμβούλιο και επιτροπές με γραμματέα σε κάθε χώρα. Ο Τζορτζ Ότζερ (Άγγλος συνδικαλιστής) εκλέγεται πρόεδρος της Διεθνούς και γραμματέας στη Γερμανία ο Μαρξ.

Σχεδόν αμέσως εκδίδεται το Ιδρυτικό Μανιφέστο και το Καταστατικό της Διεθνούς. Και τα δύο κείμενα γράφτηκαν από τον Μαρξ. Στο πρώτο περιγράφεται η εξαθλίωση μέσα στην οποία ζει το προλεταριάτο στις αναπτυγμένες χώρες και αποκαλύπτεται η εκμετάλλευση ως αναπόσπαστο στοιχείο του καπιταλιστικού συστήματος. Στο δεύτερο τονίζεται πως για να πετύχει η εργατική τάξη το στόχο της πρέπει να αγωνίζεται πολιτικά. Μόνο μέσα από τον πολιτικό αγώνα θα πραγματοποιηθεί η κατάργηση της εκμετάλλευσης και η κοινωνική απελευθέρωση.

Η δράση

Η πρώτη Συνδιάσκεψη θα γίνει το 1865 στο Λονδίνο και τα τρία πρώτα Συνέδρια στη Γενεύη (1866), τη Λωζάνη (1867) και τις Βρυξέλλες (1868). Σ’ αυτά αντιπαρατέθηκε σκληρά η γραμμή του Μαρξ με απόψεις των προυντονιστών, των λασσαλικών και των Άγγλων τρεϊντγουνιστών για μια σειρά ζητήματα όπως ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του πολωνικού λαού, η οργάνωση των συνεταιρισμών και η σημασία του οικονομικού αγώνα της εργατικής τάξης. Ειδικά στο τελευταίο η άποψη του Μαρξ ήταν πως δεν έπρεπε ούτε να υπερβάλλουν στη σημασία του (όπως υποστήριζαν οι Άγγλοι εργάτες των τρεϊντγιούνιονς) ούτε να τον υποτιμούν (άποψη των Γάλλων και Γερμανών λασσαλικών).

Η οικονομική κρίση του 1866-67 προκάλεσε κύμα απεργιών σε πολλές χώρες της δυτικής Ευρώπης. Η Διεθνής έριξε όλες της τις δυνάμεις στην ενίσχυση και την ανάπτυξή τους.

Μεγάλης σημασίας επίσης ήταν και η πάλη της Διεθνούς ενάντια στον αστικό πασιφισμό (θεωρία που υποστήριζε ότι η ειρήνη θα επικρατήσει μόνο με την ειρηνιστική προπαγάνδα). Το Γενικό Συμβούλιο θα υιοθετήσει και σε αυτό το ζήτημα την άποψη του Μαρξ πως η αιτία των πολέμων είναι το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα και πως μόνο με την εξάλειψη του καπιταλισμού θα καταργηθούν και οι πόλεμοι.

Το 1867 εκδίδεται ο πρώτος τόμος του σπουδαιότερου έργου του Μαρξ («Το Κεφάλαιο») με το οποίο περιγράφεται ο τρόπος κίνησης της καπιταλιστικής οικονομίας και αποδεικνύεται ότι η πηγή της εκμετάλλευσης των εργατών είναι η απλήρωτη εργασία που δημιουργεί την υπεραξία.

Τα επόμενα χρόνια 1867-69 το εργατικό κίνημα αναπτύσσεται ακόμα περισσότερο σε Ευρώπη και Αμερική και η Διεθνής δυναμώνει. Μεγάλες απεργίες πραγματοποιούνται και η εργατική τάξη αποσπά σημαντικές κατακτήσεις. Ταυτόχρονα όμως δυναμώνει και η τρομοκρατία εναντίον των μελών της Διεθνούς με διώξεις, δίκες και καταδίκες.

Η Διεθνής όμως είχε να αντιμετωπίσει και την διαλυτική δράση των αναρχικών (Μπακούνιν) που είχαν σημαντική επιρροή στο εργατικό κίνημα. Δεν παραδεχόταν καμιά κρατική εξουσία (ούτε την εργατική) και αρνούνταν την οργάνωση του προλεταριάτου και τη συμμετοχή του σε πολιτικούς αγώνες. Πολεμούσαν ενάντια στον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό στον οποίο στηριζόταν η Διεθνής, υπονομεύοντας τη λειτουργία της.

Το 4^ο Συνέδριο έγινε στη Βασιλεία το 1869. Σφοδρή ήταν η αντιπαράθεση με τους οπαδούς του Μπακούνιν που ήθελαν να ελέγξουν πλήρως το Γενικό Συμβούλιο, χωρίς να το καταφέρουν τελικά.

Στα 1871 η Διεθνής έπαιξε καθοριστικό ρόλο στα γεγονότα με την Κομμούνα του Παρισιού. Η πρώτη απόπειρα παρσίματος της εξουσίας από την εργατική τάξη, διήρκεσε μερικές εβδομάδες αλλά έδωσε πολύτιμα συμπεράσματα σχετικά με την ανάγκη δημιουργίας κομμουνιστικών κομμάτων σε κάθε χώρα που θα έχουν ως στόχο όχι μόνο την επανάσταση και την κατάληψη της εξουσίας αλλά και το τσάκισμα της παλιάς κρατικής μηχανής.

Η διάλυση

Μετά την πτώση της Παρισινής Κομμούνας, οι διώξεις εναντίον των μελών της Διεθνούς εντάθηκαν σε όλη την Ευρώπη. Το Νοέμβρη του 1871 οι οπαδοί του Μπακούνιν κατήγγειλαν το Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς προχωρώντας ουσιαστικά σε διάσπαση. Μετά το 1872 (συνέδριο της Χάγης) η Διεθνής σταδιακά σταμάτησε τη λειτουργία της κάτω από το βάρος της εσωτερικής κρίσης και το 1876 (συνέδριο της Φιλαδέλφειας) αποφασίστηκε η αυτοδιάλυσή της.

Η κύρια όμως αιτία της αυτοδιάλυσής της ήταν το γεγονός ότι ο καπιταλισμός, εκείνη την εποχή, περνούσε στο στάδιο του ιμπεριαλισμού και η Διεθνής είχε πλέον ξεπεραστεί και αδυνατούσε να ανταποκριθεί στα νέα καθήκοντα που έμπαιναν. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από την ανακοίνωση του τελευταίου συνεδρίου: «Εγκαταλείψαμε την οργάνωση της Διεθνούς για λόγους που έχουν σχέση με την τωρινή πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη, αλλά σε αντάλλαγμα βλέπουμε ότι η αρχή της οργάνωσης αναγνωρίζεται και υπερασπίζεται από τους προοδευτικούς εργάτες όλου του πολιτισμένου κόσμου. Ας δώσουμε στους συντρόφους μας εργάτες της Ευρώπης μια ανάπαυλα για να σταθεροποιήσουν τις θέσεις τους στις ίδιες τους τις χώρες και θα είναι με βεβαιότητα σε θέση να παραμερίσουν τα εμπόδια που τους χωρίζουν από τους εργάτες άλλων περιοχών του κόσμου».

Η Α’ Διεθνής έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην ιστορία του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Το διάστημα μετά τη διάλυσή της δεκάδες εργατικά και σοσιαλιστικά κόμματα δημιουργήθηκαν σε όλο τον κόσμο. Παρά τη μικρή διάρκεια ζωής της, άφησε μια τεράστια κληρονομιά στις επόμενες γενιές των εργαζομένων.

Βιβλιογραφία:

1. «Παγκόσμια Ιστορία», Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, τ. ΣΤ2, εκδ. Μέλισσα

2. «Ιστορία των τριών Διεθνών», Ουίλιαμ Φόστερ, εκδ. Γνώσεις

3. «Ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος» τ. Α, Ουίλιαμ Φόστερ, εκδ. Μόρφωση

4. «Οι ταξικοί αγώνες στην εποχή του καπιταλισμού», τ. Α, Ν. Ψυρούκης, εκδ. Επικαιρότητα