Αίγυπτος 1882. Η πρώτη φορά που έστειλε η Ελλάδα πολεμικά πλοία στη Μέση Ανατολή

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 958, στις 9/3/2024

Η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να στείλει πολεμικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα ξαναφέρνει στη μνήμη την συμμετοχή της χώρας μας, μερικά χρόνια πριν, στον Πόλεμο του Ιράκ του 2003. Ήταν τότε που μια ελληνική φρεγάτα και ένα υποβρύχιο πήραν μέρος στον αποκλεισμό και την περικύκλωση του Ιράκ, ενόψει της αμερικανικής επίθεσης. Δεν ήταν όμως αυτή η πρώτη φορά. Στο μακρινό 1882, η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη έστειλε δύο πολεμικά πλοία στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για να συμμετάσχουν μαζί με τον αγγλογαλλικό στόλο στην κατάπνιξη μιας εθνικής εξέγερσης που είχε ξεσπάσει στη χώρα του Νείλου.

 

Αντιαποικιακή εξέγερση

Το γεγονός δεν είναι και τόσο γνωστό στην εποχή μας. Συνέβη στα χρόνια που το μοναδικό όραμα που μπορούσε να δώσει η ελληνική άρχουσα τάξη ήταν αυτό της Μεγάλης Ιδέας. Μια Ιδέα επικίνδυνη, τυχοδιωκτική και απατηλή που μόνο δεινά εγκυμονούσε για τον ελληνικό λαό.

Η Αίγυπτος στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, αν και τυπικά θεωρούνταν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην πράξη ήταν ένα αυτόνομο κράτος. Το Ανατολικό Ζήτημα, δηλαδή το μοίρασμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την έβαζε μέσα στη δίνη των αποικιακών βλέψεων των ευρωπαϊκών χωρών και κυρίως της Μ. Βρετανίας. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1873, σε συνδυασμό με τα τεράστια δάνεια που είχε πάρει από την Ευρώπη για την κατασκευή μεγάλων έργων όπως η Διώρυγα του Σουέζ καθώς και η αδυναμία πληρωμής τους, έβαλαν την Αίγυπτο κάτω από έναν διεθνή οικονομικό έλεγχο, κυρίως αγγλικό και γαλλικό. Μάλιστα οι δύο αποικιοκρατικές χώρες κατάφεραν, το 1879, να αναδειχθεί στην ηγεσία της χώρας ο Τεουφίκ, άνθρωπος πειθήνιος σ’ αυτές.

Μέσα σε διάστημα μικρότερο από δύο χρόνια ξέσπασε μια αντιοθωμανική αλλά και αντιαποικιακή εξέγερση υπό την ηγεσία ενός στρατιωτικού, του Αχμέντ Αραμπί. Ο Αραμπί εξέφραζε κυρίως τη νεαρή αιγυπτιακή αστική τάξη, στρατιωτικούς κύκλους, την προοδευτική διανόηση και τμήματα της φεουδαρχίας με εθνικά χαρακτηριστικά. Είχε μεγάλη λαϊκή στήριξη, κυρίως από τον αγροτικό πληθυσμό. Τα κεντρικά αιτήματα που συνένωσαν αυτά τα στρώματα της αιγυπτιακής κοινωνίας ήταν ο εκσυγχρονισμός της χώρας, η καθιέρωση εκλογών και η ψήφιση Συντάγματος για την κατοχύρωση των πολιτικών ελευθεριών. Υπό την πίεση των εξεγερμένων ο Τεουφίκ αναγκάστηκε να ικανοποιήσει τα αιτήματά τους. Έτσι στις εκλογές που ακολούθησαν αναδείχθηκε πρώτο το Εθνικό Κόμμα του Αραμπί.

 

Η ξένη επέμβαση

Ο κίνδυνος να βγει εντελώς η Αίγυπτος από την επιρροή των Αγγλογάλλων ήταν περισσότερο από ορατός. Μόνο το γεγονός της απώλειας ελέγχου της Διώρυγας του Σουέζ ήταν ικανό να τους κάνει να χάσουν τον ύπνο τους. Οι επικίνδυνες για τους αποικιοκράτες εξελίξεις τούς ανάγκασαν να πάρουν την απόφαση της στρατιωτικής επέμβασης.

Συνολικά 7 αγγλικά και γαλλικά πλοία μπήκαν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και απαίτησαν με τελεσίγραφο την παραίτηση της κυβέρνησης. Μόλις έγιναν γνωστές οι απαιτήσεις των ξένων εισβολέων χιλιάδες λαού βγήκαν στους δρόμους της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου, υποστηρίζοντας τη νόμιμη κυβέρνηση. Ακολούθησαν σοβαρά επεισόδια με νεκρούς και τραυματίες. Η Αλεξάνδρεια, που είχε υποτυπώδη άμυνα στο λιμάνι της, βομβαρδίστηκε άγρια από τα σύγχρονα ευρωπαϊκά πλοία στις 11 Ιουλίου του 1882 και υπέστη μεγάλες υλικές καταστροφές. 25.000 άγγλοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν στην ακτή και κυρίευσαν την πόλη. Η εξέγερση τελικά κατεστάλη. Μέχρι τον Σεπτέμβρη, η αντίσταση του αιγυπτιακού λαού είχε συντριβεί και ο αρχηγός της εξορίστηκε. Η χώρα βρέθηκε ουσιαστικά υπό αγγλική κατοχή. Η νέα κυβέρνηση υποσχέθηκε να τηρήσει τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας. Άλλωστε στη συμφωνία που ακολούθησε οι Άγγλοι απείλησαν με νέα επέμβαση, αν χρειαστεί…

 

Η ελληνική εμπλοκή

Όσο κι αν φαίνεται αναντίστοιχο με τις δυνατότητες της Ελλάδας, μιας χώρας που ακόμα είχε τα μισά εδάφη από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να στείλει στην Αίγυπτο δύο πολεμικά πλοία, το «Βασιλεύς Γεώργιος» και το «Ελλάς», προς ενίσχυση του αγγλογαλλικού στόλου. Η αναχώρησή τους έγινε τον Μάιο του 1882 και μόλις έφτασαν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας τέθηκαν υπό αγγλική διοίκηση.

Ήταν ολοφάνερο ότι ο Τρικούπης με αυτή του την απόφαση ήθελε να βρεθεί στη «σωστή πλευρά τής ιστορίας» -για να χρησιμοποιήσουμε κι έναν επίκαιρο όρο. Η ίδρυση του ελληνικού κράτους σημαδεύτηκε από την εξάρτηση της χώρας από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία. Τα περίφημα «δάνεια της ανεξαρτησίας», η επιβολή των ξένων βασιλιάδων, οι συνεχείς ωμές παρεμβάσεις κυρίως των Άγγλων και των Γάλλων στα πολιτικά πράγματα της χώρας αλλά και ο τυχοδιωκτικός και εξαρτημένος χαρακτήρας της ελληνικής άρχουσας τάξης δεν άφηναν περιθώρια για μια διαφορετική εξωτερική πολιτική. Η ελληνική συμβολή στην καταστολή της αιγυπτιακής εξέγερσης ήταν δεδομένη.

Φυσικά υπήρχαν και οι ιδιαίτερες βλέψεις τού τότε ελληνικού κράτους, αφού μια στρατιωτική εμπλοκή σε μια γειτονική χώρα με έντονο το ελληνικό στοιχείο και μάλιστα με ισχυρές θέσεις στην οικονομία της, αναζωπύρωσαν τις μωροφιλοδοξίες της άρχουσας τάξης που φανταζόταν κατακτήσεις πάνω στα βήματα του «μεγάλου στρατηλάτη» των αρχαίων χρόνων. Πράγματι, όσο κι αν φαίνεται γελοίο, γίνονταν αναφορές ακόμα και στον Μ. Αλέξανδρο μέσα στις σελίδες εντύπων της εποχής εκείνης. Μάλιστα είχαν ξεκινήσει οι προετοιμασίες για την αποστολή κι άλλων πλοίων στην Αίγυπτο, ακόμα και εκστρατευτικού σώματος για χερσαία επέμβαση. Η επίσημη αιτιολογία για αυτή την απόφαση του Τρικούπη ήταν η προστασία της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο. Ουσιαστικά όμως η ελληνική κυβέρνηση υπολόγιζε στη μετέπειτα βοήθεια της Μ. Βρετανίας σε ό,τι αφορούσε την ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό και τη διεκδίκηση περισσότερων εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για την επέκταση του ελληνικού κράτους.

 

Τα αποτελέσματα

Βέβαια το μεγάλο αφεντικό, οι Άγγλοι, όταν ολοκληρώθηκε η καταστολή της εξέγερσης, διέταξαν τα ελληνικά πλοία να αποχωρήσουν. Θεώρησαν ότι η παραπέρα εμπλοκή τους ίσως να εγείρει αξιώσεις για οικονομικά οφέλη της ελληνικής παροικίας. Πράγμα που συνέβη. Πολλοί Έλληνες της Αιγύπτου απέσπασαν τα επόμενα χρόνια οικονομικό όφελος με τις εμπορικές συμβάσεις που υπογράφηκαν, όμως στις μεγαλύτερες και πιο καίριες επενδύσεις που αφορούσαν τα μεγάλα έργα κυριάρχησαν οι Άγγλοι. Η καταστολή της εξέγερσης και η εδραίωση της βρετανικής κυριαρχίας στην Αίγυπτο ήταν η αιτία για ανακατανομή πλούτου ακόμα και μέσα στην ελληνική παροικία. Νέα φιλοαγγλικά τζάκια αναδείχθηκαν όπως και πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Όλα υπό την υψηλή εποπτεία των Άγγλων.

Αν και υπήρξαν κάποια οφέλη για την ελληνική αστική τάξη της Αιγύπτου από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην καταστολή της εξέγερσης, δε θα λέγαμε ότι συνέβη κάτι αντίστοιχο σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες προσδοκίες του ελληνικού κράτους. Ούτε καν στην κόντρα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία δε βρήκε τη στήριξη που ανέμενε από τους Άγγλους. Πολύ γρήγορα η μεγαλύτερη αποικιοκρατική δύναμη του κόσμου τάχθηκε με το μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφού μια πιθανή διάλυσή της την εποχή εκείνη θα μπορούσε να καταστεί μη ελεγχόμενη για αυτούς. Ήδη υπήρχαν πολλές δυνάμεις που ενδιαφέρονταν για τη λεία όπως η Γαλλία, η Ρωσία, οι ΗΠΑ ακόμα και η Ιταλία.

 

Συμπεράσματα

Η εμπλοκή της χώρας μας σε επεμβάσεις στο πλευρό των αποικιοκρατικών και ιμπεριαλιστικών δυνάμεων βλέπουμε ότι έχει τις απαρχές της στον 19^ο αιώνα. Η Ελλάδα από τη γέννηση του ελληνικού κράτους τάχθηκε στη «σωστή πλευρά τής ιστορίας». Και τα αποτελέσματα ήταν οικτρά.

Ούτε μια 20ετία δεν είχε κλείσει από την «ανεξαρτησία» της χώρας μας με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 και ο ελληνικός λαός έζησε τον βρετανικό ναυτικό αποκλεισμό του Πειραιά και άλλων λιμανιών το 1849-50 με αφορμή την υπόθεση Πατσίφικο. Την ίδια περίοδο, δεκάδες ήταν οι περιπτώσεις που Βαυαροί και Άγγλοι κατέστειλαν εξεγέρσεις ανταρτών στα βουνά της πατρίδας μας. Αντίστοιχα γεγονότα είχαμε με την τρίχρονη κατάληψη του λιμανιού του Πειραιά από αγγλογαλλικά στρατεύματα το 1854-57.

Η ιστορία όμως επαναλήφθηκε πολλές φορές. Μετά τους τυχοδιωκτισμούς στην Αίγυπτο και τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ακολούθησε η χρεωκοπία και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος του 1898.

Μετά την Εκστρατεία της Κριμαίας του 1919 και τον Μικρασιατικό Πόλεμο, ακολούθησε η ήττα και η καταστροφή του 1922.

Μετά τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο της Κορέας το 1950-53, ακολούθησε η ενίσχυση της αμερικανοκρατίας και στη συνέχεια η Χούντα και η τουρκική επέμβαση στην Κύπρου.

Αλλά και στην πιο πρόσφατη περίοδο, μετά τις νέες «μεγάλες ιδέες», την είσοδος της «ισχυρής» Ελλάδας στο σκληρό πυρήνα του ευρώ, τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων αλλά και τη συμμετοχή ελλήνων στρατιωτών στον πόλεμο του Ιράκ και του Αφγανιστάν, ακολούθησαν τα μνημόνια, η επιτήρηση, η φτώχεια και η εξαθλίωση.

Η ιστορία έδειξε ξανά και ξανά μία και μοναδική αλήθεια: Ο ελληνικός λαός πλήρωσε ακριβά τη συμμετοχή της εξαρτημένης Ελλάδας σε ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις. Οι επεμβάσεις των αμερικανονατοϊκών στην ευρύτερη περιοχή και η ενεργός εμπλοκή της χώρας μας με την αποστολή ελληνικών φρεγατών και ό,τι άλλο ζητηθεί στη Μέση Ανατολή θέτουν για άλλη μια φόρα τον λαό μπροστά σε σοβαρούς κινδύνους. Οφείλουμε να συμβάλουμε στην ανασυγκρότηση του αντιπολεμικού-αντιιμπεριαλιστικού κινήματος ώστε να μην ξαναζήσουμε, για ακόμα μια φορά, τραγικές πλευρές της ιστορίας.

 

Πηγές

«Παγκόσμια Ιστορία τομ. Ζ₁», Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, εκδ. Μέλισσα

«Ιστορία της αποικιοκρατίας τόμ. Γ, Δ», Ν. Ψυρούκης, εκδόσεις Επικαιρότητα

Σ.Σ.