Γνώση... από ποιον, για ποιον και με ποιο σκοπό;

της Χαρτζουλάκη-Θάνου Αθηνάς

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» τ. 46, το φθινόπωρο του 2017

Προσεγγίζοντας το ζήτημα

Είναι αλήθεια, ότι μία φιλολογικού τύπου συζήτηση επί του ζητήματος «γνώση - επιστήμη» μπορεί να καταλήξει ατέρμονη. Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε στην αναζήτηση, από πλευράς ορισμένων πολιτικών δυνάμεων, της καλύτερης δυνατής πρότασης, έτσι ώστε το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα να μας παρέχει «ολοκληρωμένη» γνώση, ολόπλευρη, δηλαδή το κάθε γνωστικό αντικείμενο να μην είναι περιορισμένο στα στενά όρια της επιστήμης του, αλλά να μπορεί να συνδυαστεί και με άλλες επιστήμες, με όλες τις πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

 

Οι απαντήσεις σε μία σειρά ζητήματα, όπως το πώς αντιλαμβάνεται κανείς τη γνώση σήμερα, αν είναι εφικτό αυτή να αποσπαστεί από το σύστημα που ζούμε, αν μπορεί να δράσει απελευθερωτικά για τον άνθρωπο, αν μπορεί η επιστήμη να είναι στην υπηρεσία του λαού και όχι του κεφαλαίου είναι μείζονος σημασίας. Γιατί με βάση αυτές τις απαντήσεις καθορίζεται το πλαίσιο πάλης και το οπλοστάσιο των αιτημάτων που κάθε αριστερή δύναμη διαμορφώνει και προτείνει στα πλαίσια του φοιτητικού κινήματος και της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των φοιτητών.

Η χαρά του συστήματος...

Μία τέτοιου είδους συζήτηση αποτελεί χαρά για το σύστημα. Στο όνομα αυτής της όμορφης λεξούλας που ονομάζεται γνώση και με υποτιθέμενο στόχο την ποιοτικότερη αναβάθμιση της, το τελευταίο οξύνει ακόμα περισσότερο την εντατικοποίηση των σπουδών μας, μετατρέπει τα μαθήματα σε υποχρεωτικά, αυξάνει τις ώρες των εργαστηρίων και την ύλη των μαθημάτων. Στο όνομα της ανάγκης να γίνουμε «ολοκληρωμένοι» επιστήμονες, μας λέει, πως δεν φτάνει το ένα σύγγραμμα, για να περάσουμε ένα μάθημα, αλλά πρέπει να αγοράσουμε επιπλέον συγγράμματα και σημειώσεις. Στο όνομα της επαρκέστερης κατάρτισης θεσμοθετήθηκε το πιστοποιητικό παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας, οδηγώντας απευθείας στον αποκλεισμό μίας μεγάλης μερίδας αποφοίτων καθηγητικών τμημάτων από τη διεκδίκηση θέσης εργασίας στις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Επιπρόσθετα, η γνώση, η μόρφωση και η κατάρτιση αποτελούν ιδεολογικό προκάλυμμα και επιχείρημα για τα έμφυτα προβλήματα του συστήματος. Επιχειρείται μια προσπάθεια να μας πείσουν, ότι για τα τεράστια ποσοστά ανεργίας φταίει η ελλιπής κατάρτιση μας. Έτσι, έχουμε οδηγηθεί στο σημείο, η πλειοψηφία των ανέργων-πτυχιούχων να ακολουθεί το αέναο κυνήγι πιστοποιητικών, σεμιναρίων, πτυχίων, μεταπτυχιακών μπας και «καθυστερήσει» την εγγραφή της στη λίστα του ΟΑΕΔ.

Όταν η χαρά του συστήματος γίνεται η χαρά της Αριστεράς

Το πρόβλημα με την κυρίαρχη Αριστερά είναι, ότι πατάει τις μπανανόφλουδες που βάζει το σύστημα, στο όνομα των οποίων εφαρμόζει τις πιο αντιδραστικές πολιτικές του. Μπανανόφλουδες αποτελούν όλα τα διλήμματα που προκύπτουν γύρω από την ποιότητα-ποσότητα της μόρφωσης που μας παρέχεται ή τον τρόπο διδασκαλίας και εξέτασης των μαθημάτων ή ακόμα και το περιεχόμενο αυτών. Προσπαθεί, λοιπόν, η Αριστερά να λύσει ζητήματα που δεν αφορούν τους φοιτητές και δεν σχετίζονται με τα δικαιώματα τους. Πιο συγκεκριμένα, δυνάμεις που θέτουν ως αίτημα το πιστοποιητικό παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας να ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών των καθηγητικών τμημάτων περιέχει την εξής αντίφαση. Από η μία, αντιλαμβάνονται, ότι η θεσμοθέτηση του αποτελεί ένα φραγμό για την εύρεση εργασίας (ειδικά, αν συνυπολογισθεί, ότι αυτή τη στιγμή το συγκεκριμένο πιστοποιητικό παρέχεται επί πληρωμή). Από την άλλη, «πατάνε» την μπανανόφλουδα της αναγκαιότητας αυτής της κατάρτισης και καταλήγουν να προσπαθούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα. Στο όνομα της ίδιας αναγκαιότητας, τα μεταπτυχιακά έχουν αναχθεί στο μείζον ζήτημα πάλης του φοιτητικού κινήματος, ή διαμορφώνεται αίτημα να «πάει όλη γνώση στο πτυχίο». Όταν, λοιπόν κάποιος προσπαθεί να δώσει λύση σε προβλήματα του συστήματος, αναγκαστικά καταλήγει να παίξει με τους όρους που θέτει ο δημιουργός του παιχνιδιού, το σύστημα. Δηλαδή, δεν μπορεί να ξεφύγει από τους όρους της εντατικοποίησης, των ταξικών φραγμών, των επιπλέον εμποδίων προς την κατάκτηση του πτυχίου. Τα παραπάνω αιτήματα στα πλαίσια αυτών των όρων διαμορφώνονται, με την εξής λογική: εφόσον υπολειπόμαστε αυτής την κατάρτισης, ας δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο οι σπουδές μας.

Στην ίδια μπανανόφλουδα εντάσσεται και η προτασεολογία για το περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών, η προτασεολογία για μαρξιστικά μαθήματα κ.ά. Στο αδιέξοδο της ανάγκης για περισσότερη γνώση καταλήγουν οι δυνάμεις της ρεφορμιστικής αριστεράς (ΠΚΣ-ΚΝΕ, ΕΑΑΚ), όταν προσπαθούν να απαντήσουν στον στόχο του συστήματος για κατάργηση του δωρεάν συγγράμματος και εφαρμογή του πολλαπλού. Οι μεν, της ΠΚΣ-ΚΝΕ, απαντάνε με αίτημα δωρεάν παροχή όλων των συγγραμμάτων ανά μάθημα, οι δε, της ΕΑΑΚ, με το ίδιο αίτημα ή με καταλήψεις πανεπιστημιακών φωτοτυπάδικων. Σε κάθε περίπτωση, αποδέχονται, ότι η ύλη των μαθημάτων δεν θα είναι ορισμένη και οριοθετημένη. Απόληξη αυτού είναι η νομιμοποίηση των καθηγητικών αυθαιρεσιών σε μαζικά κοψίματα. Αφού με αυτόν τον τρόπο μπορεί ποτέ να μην είμαστε επαρκώς καταρτισμένοι, για να περάσουμε ένα μάθημα ή ακόμα και να πάρουμε πτυχίο. Αναπόφευκτα, λοιπόν, αυτές οι δυνάμεις συνεχίζουν να είναι εγκλωβισμένες στην κατεύθυνση του συστήματος για παραπέρα εντατικοποίηση των σπουδών.

Αιτήματα, που δορυφοριοποιούνται γύρω από την ανάγκη για ποιοτικότερη γνώση ή γνώση για όλους, είναι αυτά που μιλούν για «προγράμματα σπουδών στις ανάγκες του λαού», για να «πάει όλη η γνώση στο πτυχίο», για «ένα πτυχίο ανά γνωστικό αντικείμενο», για «να γίνει η πρακτική άσκηση υποχρεωτική» κ.ά. Όλα αυτά τα αιτήματα, και κατ' επέκταση οι πολιτικές απόψεις που τα πλαισιώνουν, εμπίπτουν στο εξής σφάλμα: παραβλέπουν τον ρόλο του αστικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Ας γνωρίσουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει...

Ζούμε σε ένα καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα, που στόχο έχει ο διαρκώς αυξανόμενο κέρδος. Ο στόχος του αυτός υλοποιείται στη βάση του, που είναι η παραγωγή, και πατάει πάνω στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Για τη διαιώνιση αυτών των σχέσεων παραγωγής, άρα και για την πραγμάτωση του λόγου ύπαρξης του, διαθέτει ένα σύνολο από μηχανισμούς, οι οποίοι το υπηρετούν, είτε μέσω της ιδεολογικής χειραγώγησης είτε μέσω των κατασταλτικών μηχανισμών. Το σύνολο αυτό το μηχανισμών ονομάζεται εποικοδόμημα. Σε αυτό περιλαμβάνονται τα δικαστήρια, το κοινοβούλιο, οι μηχανισμοί καταστολής (αστυνομία, στρατός), ακόμα και το ίδιο το κράτος. Στη δομή του εποικοδομήματος εντάσσεται και το εκπαιδευτικό σύστημα, του οποίου ο ρόλος είναι να χειραγωγεί ιδεολογικά τη νεολαία, να την κατανέμει στην αγορά εργασίας, να την εκπαιδεύει με γνώμονα τις ανάγκες του στην παραγωγή (είναι αλήθεια, ότι το τελευταίο, λόγω του εξαρτημένου χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας πραγματοποιείται με πολλά σκαμπανεβάσματα). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού συστήματος, άρα και του πανεπιστημίου, δεν είναι να μορφώσει τις φοιτητικές μάζες.

Ποιος είναι ο εχθρός και ποιοι οι στόχοι του

Αφού προσδιορίσαμε ποιο είναι το εκπαιδευτικό σύστημα, επόμενο στάδιο είναι ο προσδιορισμός το στόχων του. Βασική κατεύθυνση είναι η υλοποίηση αυτού που ονομάζεται παιδεία για «λίγους και εκλεκτούς». Όλες οι μεταρρυθμίσεις, σε οποιαδήποτε βαθμίδα της εκπαίδευσης, αυτή τη βασική κατεύθυνση έρχονται να υπηρετήσουν. Όλα αυτά, για να μπορέσει επιτέλους και το εκπαιδευτικό σύστημα, συνεπώς και οι απαιτήσεις της νεολαίας, να ευθυγραμμιστούν με τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Δηλαδή την ανεργία, τα voucher, τα πεντάμηνα, την ανασφάλιστη και απλήρωτη εργασία.

Πώς σχετίζονται όλα αυτά με τη γνώση

Η επίκληση από μεριάς των εκπροσώπων του συστήματος στη γνώση γίνεται, γιατί αυτή αποτελεί το περιποιημένο και εμφανίσιμο περιτύλιγμα, με το οποίο παρουσιάζονται τα πιο αντιδραστικά νομοσχέδια στην εκπαίδευση. Το σύστημα με πρόσχημα την γνώση εντατικοποιεί παραπέρα τις σπουδές μας, θέτει έναν ακόμα ταξικό φραγμό στο δικαίωμα μας στις σπουδές, στα δικαιώματα μας στην εργασία. Η αναβάθμιση του γνωστικού μας επιπέδου δεν εξασφαλίζει ευνοϊκότερους όρους για την εργασιακή μας αποκατάσταση. Δεν φταίει το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των αποφοίτων για τα υψηλά ποσοστά ανεργίας. Φταίει η ίδια η φύση του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού συστήματος. Ο παραλογισμός όμως σε απόψεις όπως της ΠΚΣ-ΚΝΕ και της ΕΑΑΚ, έχει βαθύτερο ιδεολογικό-πολιτικό υπόβαθρο. Σχετίζεται με τις αυταπάτες αυτών των δυνάμεων για τον χαρακτήρα της γνώσης ή για το πώς αυτή μπορεί να δράσει προωθητικά στην πολιτικοποίηση της νεολαίας, στην ανάπτυξη κινήματος και στην απελευθέρωση του ατόμου.

Τι είδους γνώση μας παρέχεται

Αν αναγνωρίζουμε τη φύση του συστήματος στην παραγωγή και τον ρόλο του εποικοδομήματος, αβίαστα αντιλαμβανόμαστε, ότι το δεύτερο υπάρχει, για να υπηρετεί το πρώτο. Συνεπώς, ακόμα και το περιεχόμενο των μαθημάτων που διδασκόμαστε σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται. Αυτό αποδεικνύεται εύκολα με το ξεφύλλισμα ενός βιβλίου ιστορίας. Αλλά η ιδεολογική παρέμβαση του συστήματος σε επίπεδο περιεχομένου της παρεχόμενης γνώσης δεν περιορίζεται μόνο στην παραποίηση ιστορικών γεγονότων. Όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης, σε όλα τα διδασκόμενα μαθήματα είναι εμποτισμένες από αυτήν την παρέμβαση. Από τις θεωρητικές επιστήμες μέχρι τις θετικές, οικονομικές ακόμα και τις επιστήμες υγείας. Ακόμα και ο τρόπος διδασκαλίας είναι κατάλληλα διαμορφωμένος, για να αναπαράγεται η αστική ιδεολογία και να μεταλαμπαδεύεται η αστική γνώση.

Ας μας πουν οι δυνάμεις που απαιτούν περισσότερη και ποιοτικότερη γνώση, αυτή την αστική γνώση επιθυμούν; Γιατί είναι βαθιά γελασμένες ότι το σύστημα θα επιτρέψει την αλλαγή του περιεχόμενου της γνώσης. Είναι βαθιά γελασμένες, ότι ο εχθρός θα παραδώσει έναν από τους πιο σημαντικούς μηχανισμούς του στην υπηρεσία μας. Είναι βαθιά γελασμένες ότι η εκπαίδευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο αποκάλυψης της εκμετάλλευσης που βιώνει η ανθρωπότητα, ως μέσο αποκάλυψης του σάπιου χαρακτήρα αυτού του συστήματος, ως μέσο ανάδειξης της κατεύθυνσης και του τρόπου ανατροπής του.

Η βαθύτερη αιτία των αυταπατών

Είναι αλήθεια, ότι το «διάβασμα» της πραγματικότητας, η γνώση των νόμων που διέπουν την κοινωνία που ζούμε, η αναγνώριση των κοινωνικών σχέσεων, των σχέσεων εκμετάλλευσης είναι το πρώτο βήμα για την αμφισβήτηση, την αντίσταση στην υπάρχουσα κατάσταση και την ανατροπή της. Ταυτόχρονα, είναι γνώση που υποσκάπτει την ίδια τη φύση του συστήματος. Για αυτό το λόγο, το σύστημα ούτε θέλει ούτε πρόκειται ποτέ να παρέχει τέτοιου είδους γνώση. Θα ήταν σαν το ίδιο να έσκαβε τον λάκκο στον εαυτό του. Επιπλέον, κανένα αμφιθεατρικό μάθημα δεν μπορεί να τη διδάξει. Γιατί είναι γνώση που κατακτιέται στο πεδίο της ταξικής πάλης. Οι δυνάμεις που έχουν στο πλαίσιο πάλης τους τα προαναφερθέντα αιτήματα έχουν ενδόμυχα την αυταπάτη, ότι το υπάρχον σύστημα διορθώνεται, βελτιώνεται, εξανθρωπίζεται και με μία διαδικασία σταδιακού ελέγχου των μηχανισμών του είναι εφικτή και η πλήρης ανατροπή του. Από αυτή τη θεωρητική βάση εκπορεύονται αιτήματα, όπως ο φοιτητικός-εργατικός έλεγχος, η επιστήμη στην υπηρεσία του λαού κ.α.

Ποια γνώση εν τέλει θέλουμε...

Οι φοιτητές και η νεολαία συνολικά έχουν να διεκδικήσουν το δικαίωμα τους στη ζωή. Αυτό περνάει από τη διεκδίκηση του δικαιώματος στις σπουδές, τη δουλειά, τις ελευθερίες. Από την εναντίωση στην εντατικοποίηση, στις αλλαγές στα προγράμματα σπουδών, που το μόνο που επιδιώκουν είναι να δυσκολέψουν την αποφοίτηση μας. Δεν αφορίζουμε την αστική γνώση που μας παρέχεται, δεν έχουμε αυταπάτες για τον χαρακτήρα της, γι' αυτό έχουμε αίτημα: το πτυχίο μας να αποτελεί μοναδική προϋπόθεση για δουλειά!