Το «Θαύμα της Δουνκέρκης» ή άλλη μια ιμπεριαλιστική επιδίωξη;

της Αλεξάνδρου Χρύσας και της Ηλέκτρας Δέδε

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα», τ. 48, φθινόπωρο 2017

Στην καινούρια ταινία του σκηνοθέτη Christopher Nolan, Δουνκέρκη (Dunkirk), παρακολουθούμε τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην περιοχή της Δουνκέρκης, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα, από τα τέλη του Μαΐου έως τις αρχές Ιουνίου του 1940, τα συμμαχικά στρατεύματα (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο) βρέθηκαν περικυκλωμένα στη Δουνκέρκη, το βορειότερο λιμάνι της Γαλλίας, από τη Ναζιστική Γερμανία.

Στην ταινία παρουσιάζονται οι Άγγλοι στρατιώτες περικυκλωμένοι απ' τους Ναζί, να αναζητούν τρόπο διαφυγής. Το ποιος είναι ο εχθρός από τον οποίο είναι περικυκλωμένοι οι Άγγλοι ωστόσο δεν αναφέρεται από τον σκηνοθέτη. Αντίθετα, ο τελευταίος προσπαθεί να αποχρωματίσει τη μάχη αυτή και να κάνει τον θεατή, μέσα από τις πολεμικές σκηνές, να βιώσει τη φρίκη του πολέμου, χωρίς να εμβαθύνει στις αιτίες του. Παράλληλα με τη μάχη που βλέπουμε να εκτυλίσσεται σε γη, αέρα, και θάλασσα, ο σκηνοθέτης, για να αναδείξει τον ηρωισμό και την αυτοθυσία του αγγλικού λαού, δείχνει τα αγγλικά καΐκια που στέλνονται στην περιοχή της Δουνκέρκης προκειμένου να διασωθούν οι Άγγλοι στρατιώτες. Αφού έχει παρουσιαστεί το τετελεσμένο της συγκεκριμένης μάχης, με τη διαφυγή των Άγγλων στρατιωτών να μοιάζει αδύνατη, έρχεται η κορύφωση της ταινίας, κατά την οποία τα γερμανικά στρατεύματα αποχωρούν από το πεδίο του πολέμου. Αφήνοντας τον θεατή με την απορία για την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, η ταινία παρουσιάζει το «Θαύμα της Δουνκέρκης», το ιστορικό αυτό «παράδοξο» για τη ναζιστική Γερμανία, η οποία εάν είχε επιλέξει τη μάχη θα είχε συντρίψει τον αγγλικό στόλο.

Ξεκινώντας, οφείλουμε να τονίσουμε πως ολόκληρη η ταινία διαποτίζεται από έναν βρετανικό πατριωτισμό, που πουθενά δεν εξηγείται το πώς ακριβώς προέκυψε αλλά και πού στηρίχτηκε. Σκηνές όπου απλοί πολίτες επανδρώνουν καΐκια, πλοιάρια και κάθε λογής μεταγωγικό με σκοπό να βοηθήσουν και να μεταφέρουν τραυματισμένους Άγγλους στρατιώτες επιβεβαιώνουν αυτή την τοποθέτηση, παρ' όλο που παράλληλα στο σύνολο σχεδόν της προσπάθειας συνέβαλε το Βασιλικό Ναυτικό της Βρετανίας. Αλλά το πατριωτικό στοιχείο δεν είναι το μοναδικό στοιχείο που αποπροσανατολίζει τον θεατή από τα πραγματικά επίδικα και τους υποκινητές τους. Σε πολλές σκηνές τονίζεται η αυτοθυσία των στρατιωτών «για την πατρίδα» ενώ αψηφούν τον κίνδυνο και τον εχθρό. Βασικό ερώτημα: ο εχθρός ποιος είναι; Αναδεικνύεται; Η απάντηση είναι όχι, φυσικά. Ο ίδιος ο Nolan επέλεξε να μην τοποθετήσει οποιοδήποτε ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο στην ιστορία, καθώς ήθελε να της προσδώσει μια κάποια διαχρονικότητα. Το αποτέλεσμα; Καμία αναφορά σε ναζί, κανένα πολιτικό υπόβαθρο και ένα συνονθύλευμα από πλάνα και σκηνές αχρωμάτιστες, πέραν του ρεαλιστικού.

Η έκβαση της μάχης αυτής έχει χαρακτηριστεί από θαύμα μέχρι λάθος κίνηση του Χίτλερ, καθώς με την επικράτηση στη Δουνκέρκη η Ναζιστική Γερμανία θα μπορούσε να οδηγηθεί εκείνη την περίοδο και σε ολοκληρωτική επικράτηση έναντι της Αγγλίας.

Παρά την απολιτίκ προβολή των γεγονότων από μια χολιγουντιανή παραγωγή, οφείλουμε και έχει αξία να εξετάσουμε με περισσότερη διαύγεια τα ιστορικά δρώμενα, ώστε να κατανοήσουμε σε ποια κατάσταση βρισκόταν ο κόσμος κατά την περίοδο εκείνη και να εξάγουμε τα καλύτερα δυνατά συμπεράσματα.

Ποια ήταν λοιπόν η αιτία που η Βέρμαχτ προχώρησε σε (προσωρινή) παύση πυρών; Την άνοιξη του 1940 και λίγες ημέρες πριν από επονομαζόμενο «θαύμα της Δουνκέρκης», προηγήθηκε η ολοκληρωτική ήττα της Γαλλίας από τα ναζιστικά στρατεύματα, μάχη η οποία εδραίωσε την κυριαρχία της Γερμανίας στην Ευρώπη. Η εν λόγω νίκη άνοιγε τον δρόμο στον Χίτλερ για την επέκτασή του στη Δύση με βασικό «προορισμό» την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση. Σε αυτή την πορεία, ο Χίτλερ σαφώς θα ισχυροποιούνταν αποκτώντας έναν σύμμαχο όπως η Αγγλία. Στην τελική, παρά τις αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών της περιόδου, υπήρχε ως κοινή τους επιδίωξη η εξάλειψη της Σοβιετικής Ένωσης, που έθετε σε κίνδυνο συνολικά την εξουσία του κεφαλαίου. Η επιδίωξη αυτή αναδεικνύεται ήδη από την ίδρυση του σοβιετικού κράτους, με την υποστήριξη των δυτικών ιμπεριαλιστών στις αντιδραστικές δυνάμεις στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, αλλά και από τις προσπάθειες τους να καταπνίξουν την Επανάσταση που συντελούνταν.

Η Βρετανία ωστόσο αρνούνταν να συρθεί πίσω από τις επιδιώξεις της Γερμανίας, καθώς μια τέτοια απόφαση θα είχε δυσμενή αποτελέσματα για τη δική της υπόσταση. Συνεπώς, ο Χίτλερ αποφάσισε να ασκήσει πίεση στη Βρετανία με απώτερο σκοπό τη διαπραγμάτευση. Έτσι, στις αρχές του Μαΐου του 1940, τα γερμανικά στρατεύματα περικύκλωσαν τη Δουνκέρκη, στην οποία βρίσκονταν εγκλωβισμένοι και Άγγλοι στρατιώτες. Η βασική επιδίωξη του Χίτλερ δεν ήταν να εναντιωθεί στην Αγγλία, αλλά να εξασφαλίσει τη στήριξη της έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν, εν ολίγοις, «θαύμα» η αποχώρηση των στρατευμάτων από την Δουνκέρκη; Φυσικά και όχι. Κάθε κίνηση εξυπηρετούσε το αντίστοιχο συμφέρον, και ιδιαίτερα η ένταση του Β' Παγκοσμίου όχι μόνο δεν επέτρεπε καμία απόκλιση αλλά απαιτούσε την πλήρη στοίχιση σε αυτό. Η Γερμανία, λοιπόν, γνώριζε πως η Αγγλία ήταν αρκετά αποδυναμωμένη για να συνεχίσει να αντιστέκεται και έπαιξε το χαρτί της διαπραγμάτευσης: αποχώρησε από τη Δουνκέρκη.

Προς τι λοιπόν η εξυγίανση και το ξέπλυμα των φασιστών καθ' όλη τη διάρκεια της ταινίας; Μα είναι πάγια τακτική του συστήματος να αθωώνει και να ωραιοποιεί τέτοιου είδους ενέργειες, όπως πάγια είναι η απόκρυψη του ρόλου της ΕΣΣΔ στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικά της πάλης της ενάντια στον φασισμό. Πρόκειται για ωμή παραχάραξη της ιστορίας. Το σύστημα επιστρατεύει ό, τι μέσα διαθέτει, ακόμα και τον κινηματογράφο, προκειμένου να προωθήσει τη δική του ανάγνωση της ιστορίας. Είναι επομένως ζητούμενο να αποκαλύψουμε τέτοιες διαστρεβλώσεις, που συσκοτίζουν την επιθετικότητα του συστήματος απέναντι στους λαούς και το μένος του απέναντι στους αγώνες και τα ιδανικά τους.