Φεβρουάριος 1945. Διάσκεψη της Κριμαίας (Γιάλτα). Το «μοίρασμα του κόσμου», τα «ποσοστά» και η πραγματικότητα

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φύλ. 980, στις 8/3/2025

Από τις 4 ως τις 11 Φεβρουαρίου του 1945 συναντήθηκαν στην Γιάλτα της Κριμαίας οι Στάλιν, Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ για να καθορίζουν τις λεπτομέρειες της οριστικής συντριβής του Άξονα και άλλα ζητήματα που αφορούσαν την μεταπολεμική κατάσταση όπως Γερμανία, Γιουγκοσλαβικό, Πολωνικό, συγκρότηση ΟΗΕ, είσοδος της Σοβιετικής Ένωσης (ΣΕ) στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας κ.ά. Η κυρίαρχη προπαγάνδα, όμως, κατάφερε να μείνει ως συμπέρασμα πως στη Γιάλτα, οι τρεις ηγέτες αντάλλασσαν χαρτάκια με ποσοστά και μοίραζαν τον κόσμο.

Η Διάσκεψη στην Κριμαία ήταν η συνέχεια δύο άλλων διασκέψεων που έγιναν στα τέλη του 1943, του Καΐρου και της Τεχεράνης. Επίσης, να θυμίσουμε ότι στο ενδιάμεσο διάστημα, ο Κόκκινος Στρατός σημείωνε μια σειρά από νίκες κατά της Βέρμαχτ, με αποκορύφωμα, στις αρχές του 1945, την επίθεσή του σε ένα τεράστιο μέτωπο 1.200 χιλιομέτρων από τη Βαλτική ως τα Καρπάθια. Η επίθεση αυτή πραγματοποιήθηκε μετά από επείγουσα έκκληση του Τσόρτσιλ προς τον Στάλιν επειδή τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν με επιτυχία στην Αλσατία και η διοίκηση των Δυτικών ήταν έτοιμη να εκκενώσει το Στρασβούργο, κάτι που απετράπη την τελευταία στιγμή. Να θυμίσουμε ακόμα την αποτυχία των Δυτικών στις αρχές Γενάρη στο μέτωπο των Αρδεννών. Το αποτέλεσμα της σαρωτικής επίθεσης των Σοβιετικών ήταν να καταρρεύσει η γερμανική στρατιωτική μηχανή στο ανατολικό μέτωπο, μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Ας δούμε, σύντομα, τι ακριβώς περιλαμβάνει η Συμφωνία της Γιάλτας.

Γερμανία: Αποφασίστηκε να συνεχιστούν οι πολεμικές επιχειρήσεις μέχρι την άνευ όρων συνθηκολόγηση της φασιστικής Γερμανίας. Στο ζήτημα της μεταπολεμικής Γερμανίας συμφώνησαν στην «εκμηδένιση του γερμανικού μιλιταρισμού και ναζισμού» και στην παραπομπή σε δίκη των Ναζί εγκληματιών πολέμου. Αποφασίστηκε η αποστρατιωτικοποίηση της Γερμανίας και ορίστηκαν οι ζώνες κατοχής από ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία και ΣΕ. Απορρίφθηκε, όμως, μετά από αντίρρηση της ΣΕ, η πρόταση Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ για διαμελισμό της Γερμανίας σε 5 κράτη. Στην τελική απόφαση πέρασε η πρόταση της ΣΕ ότι «δεν επιδιώκεται η εκμηδένιση του γερμανικού λαού». (Παγκόσμια Ιστορία)

Πολωνία: Οι Δυτικοί αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν την εθνική δημοκρατική κυβέρνηση η οποία είχε συγκροτηθεί μέσα στη χώρα και στηριζόταν από πλατιά λαϊκά στρώματα, με τον όρο ότι θα διευρυνόταν με δημοκράτες μέσα και έξω από την Πολωνία. Φυσικά οι Δυτικοί προσπάθησαν να στελεχωθεί η κυβέρνηση με εκπροσώπους αντιδραστικών και αντισοβιετικών κύκλων που βρίσκονταν στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επίσης, αποφασίστηκε ότι τα ανατολικά σύνορα της Πολωνίας θα ήταν η γραμμή Κόρζον (1919), ενώ τα δυτικά θα ήταν οι ποταμοί Όντερ και Νάισε.

Γιουγκοσλαβία: Για την Γιουγκοσλαβία αποφασίστηκε η δημιουργία μιας προσωρινής Βουλής με τη διεύρυνση του Αντιφασιστικού Συμβουλίου Εθνικής Απελευθέρωσης της Γιουγκοσλαβίας.

Ιαπωνία: Η ΣΕ δεσμεύτηκε να ανοίξει μέτωπο κατά της Ιαπωνίας στην Άπω Ανατολή μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, ώστε να τελειώσει όσο το δυνατόν νωρίτερα ο πόλεμος. Ο όρος που έβαλε η ΣΕ ήταν να αναγνωριστεί επίσημα η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μογγολίας και να επιστραφούν στη ΣΕ οι Κουρίλες και το νότιο τμήμα της Σαχαλίνης και να ισχύσει η μίσθωση του Πορτ Άρθουρ ως ναυτική βάση της ΣΕ.

ΟΗΕ: Αποφασίστηκε να γίνει η ιδρυτική διάσκεψη του ΟΗΕ στον Άγιο Φραγκίσκο των ΗΠΑ στις 25/4/1945, με στόχο την ειρήνη και την ασφάλεια των λαών.

Σε ό, τι αφορά την μεταπολεμική Ευρώπη, οι τρεις δυνάμεις θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να βοηθήσουν τους απελευθερωμένους λαούς και τις δημοκρατικές δυνάμεις και να διασφαλίσουν την ελευθερία. Βέβαια ο καθένας εννοούσε διαφορετικά αυτή τη δέσμευση, όπως αποδείχθηκε σύντομα.


Περί «ποσοστών» και «μοιράσματος του κόσμου»

Μέχρι και την τελευταία στιγμή του πολέμου υπήρχε σοβαρό ενδεχόμενο αναστροφής των συμμαχιών, με τη γερμανική πλευρά να ελπίζει σε μια διάσπαση της συμμαχίας Δυτικών-Σοβιετικών. Κάτι αντίστοιχο επεδίωκαν και κύκλοι μέσα στα δυτικά κράτη για χωριστή συμφωνία με τη Γερμανία ενάντια στη ΣΕ. Η εξέλιξη του πολέμου, με τις νίκες του Κόκκινου Στρατού, η αύξηση του γοήτρου της ΣΕ αλλά και η επιμονή του Στάλιν στη Γιάλτα να παρθούν συγκεκριμένες αποφάσεις απέτρεψαν τελικά αυτό το ενδεχόμενο.

Να σημειώσουμε όμως ότι μετά τη Γιάλτα υπήρξε μυστική συνάντηση των Δυτικών με Γερμανούς που είχε ως αποτέλεσμα την μετακίνηση πολλών γερμανικών μεραρχιών από το δυτικό μέτωπο στο ανατολικό. Ο ίδιος ο Στάλιν είχε επισημάνει στον Ρούζβελτ τη λυσσαλέα αντίσταση της Βέρμαχτ στο μέτωπο της Τσεχοσλοβακίας, σε αντίθεση με την χωρίς αντίσταση παράδοση βασικών γερμανικών πόλεων στους Δυτικούς. Όπως υπήρξαν και φανερές διαπραγματεύσεις μεταξύ των Δυτικών και της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης της Ιταλίας χωρίς τη συμμετοχή της ΣΕ.

Ο ισχυρισμός που καθιερώθηκε αργότερα με την έκφραση «στη Γιάλτα οι μεγάλες δυνάμεις μοίρασαν τον κόσμο» σε καμιά περίπτωση δεν ευσταθεί. Η Διάσκεψη ήταν αναγκαίο να γίνει επειδή ο πόλεμος αν και φαινόταν ότι βρισκόταν προς το τέλος του, δεν είχε λήξει ακόμα. Έπρεπε να υπάρξει μια ανταλλαγή απόψεων και -αν ήταν εφικτό- μια καταρχήν συμφωνία μεταξύ των δυνάμεων του αντιχιτλερικού συνασπισμού για τις επόμενες πολεμικές κινήσεις αλλά και για το μεταπολεμικό στάτους. Η Διάσκεψη της Γιάλτας αποτύπωσε τους υπαρκτούς συσχετισμούς μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων που διαμορφώθηκαν στο πολεμικό πεδίο και με βάση αυτούς αποτέλεσε μια επιτυχία της ΣΕ. Αυτό φαίνεται και απ’ τις μεγάλες αντιδράσεις στις ΗΠΑ εναντίον του Ρούσβελτ μετά τον θάνατό του. Και, φυσικά, ο Ψυχρός Πόλεμος που ακολούθησε ήταν μια προσπάθεια αναθεώρησης -από τη μεριά των Δυτικών- των αποφάσεων της Γιάλτας. Ήδη η αμφισβήτηση άρχισε από τη Διάσκεψη του Πότσνταμ, το καλοκαίρι του 1945, κατά τη διάρκεια της οποίας πραγματοποιήθηκε η πρώτη πετυχημένη δοκιμή της αμερικανικής ατομικής βόμβας. Σίγουρα η παρουσίαση υποτιθέμενων χαρτιών με ποσοστά για μοίρασμα του κόσμου ευνοεί και την δικαιολόγηση από τους Δυτικούς της έναρξης του Ψυχρού Πολέμου.

Αλλά για ποια μοιρασιά μιλάνε; Το περίφημο χαρτάκι του Τσόρτσιλ με το οποίο μοιράστηκαν τα Βαλκάνια με ποσοστά, μόνο στα δικά του απομνημονεύματα αναφέρεται. Και, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, δεν γράφτηκε στη Γιάλτα αλλά στη Μόσχα τον Οκτώβρη του 1944 όταν έγινε η σοβιετοβρετανική συνάντηση κορυφής.

Ας διατυπώσουμε κάποιες σκέψεις για τα ποσοστά.

Το 50/50% στη Γιουγκοσλαβία σε τι ακριβώς αντιστοιχεί; Γνωρίζουμε ότι μετά τον πόλεμο οι παρτιζάνοι και το λαϊκό κίνημα που απελευθέρωσαν τη χώρα αυτή, πήραν ολόκληρη την εξουσία. Είναι άλλη υπόθεση η μετέπειτα ρήξη του Τίτο με τον Στάλιν και η στροφή του προς τη Δύση.

Πώς ακριβώς μοιράστηκε 50/50% η Ουγγαρία σύμφωνα με το χαρτάκι ή 75/25% η Βουλγαρία;

Γιατί δεν υπάρχει η Αλβανία μέσα στη μοιρασιά;

Και φυσικά γιατί η Γιάλτα δεν εμπόδισε την δημιουργία του ΔΣΕ και την ένοπλη αντιπαράθεση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος με τον αστικό στρατό και τους Αμερικανούς στον εμφύλιο του 1946-1949;

Η ουσία βρίσκεται αλλού. Στις χώρες που μετά τον πόλεμο εντάχθηκαν στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο υπήρχε δυνατό αριστερό κίνημα, ένοπλη αντίσταση σε κάποιες περιπτώσεις και η παρουσία του Κόκκινου Στρατού απέτρεψε επεμβάσεις και πραξικοπήματα των Δυτικών και ευνόησε να εκφραστεί αυτός ο συσχετισμός και στην εξουσία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα των προσπαθειών των Δυτικών να επηρεάσουν τις εξελίξεις είναι η στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα τον Δεκέμβρη του 1944, χωρίς να είναι η μοναδική. Και για όσους ισχυριστούν ότι η αγγλική επέμβαση στην Ελλάδα έγινε μετά τη συνάντηση κορυφής στη Μόσχα, θα πρέπει να τους ενημερώσουμε ότι είχε αποφασιστεί πολύ νωρίτερα. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ αναφέρει πως από το 1943 ακόμα συζητούσε με τον Ρούσβελτ την πιθανότητα επέμβαση στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Μια τελευταία σημείωση που αφορά την Ελλάδα. Υπάρχει ο ισχυρισμός ότι η Συμφωνία της Βάρκιζας που υπογράφηκε στις 12 Φλεβάρη του 1945 ήταν αποτέλεσμα της Γιάλτας. Ας προσπεράσουμε την πρακτική δυσκολία την εποχή εκείνη να γνωρίζει το ΚΚΕ τι συμφωνήθηκε στη Γιάλτα την προηγούμενη μέρα της Βάρκιζας. Μήπως θα πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες της στο προφανές, δηλαδή στην ήττα που υπέστη ο ΕΛΑΣ της Αθήνας στη μάχη του Δεκέμβρη;



Πηγές

«Γιάλτα ή Πότσνταμ», Β. Σαμαράς, εκδ. Εκτός των τειχών

«Παγκόσμια Ιστορία, Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ», τ. Ι1-Ι2, εκδόσεις Μέλισσα

«Ιστορία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου» τ. Β, Ρ. Καρτιέ, εκδ. Πάπυρος - Λαρούς

Σ.Σ.