Ένας Πάνθηρας στον Ασπροπόταμο

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φύλ. 997, στις 29/11/2025

Πυρπολημένη κατοικία στην Καλαμπάκα στο πλαίσιο της επιχείρησης "Πάνθηρας" (από τον ιστότοπο vlahoi.net)

Η περιοχή του Ασπροποτάμου Τρικάλων είναι μια ορεινή περιοχή της νότιας Πίνδου που συνορεύει βόρεια με το Μέτσοβο, δυτικά με τα Τζουμέρκα και νότια με το Περτούλι. Η ομορφιά της είναι γνωστή και προσελκύει πολλούς επισκέπτες κυρίως το καλοκαίρι, αλλά και τον χειμώνα. Η περιοχή ονομάζεται Ασπροπόταμος γιατί εκεί σχηματίζεται το ομώνυμο ποτάμι που κατηφορίζει νότια και είναι πιο γνωστός ως Αχελώος. Τα χωριά του έχουν πλούσια ιστορία από τα οθωμανικά χρόνια, με τους κατοίκους να ασχολούνται κυρίως με κτηνοτροφία και υλοτομία, κάνοντας αρκετά πλούσιο τον τόπο. Και ιστορικά όμως έχουμε αρκετούς αρματολούς και κλέφτες να δρουν σε αυτά, ενώ δεν λείπουν και όμορφα μνημεία, όπως η εκκλησία των Δολιανών, με τους 13 τρούλους της. Το πιο σημαντικό χωριό της περιοχής, η Κρανιά, ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός της περιοχής μετά την πόλη των Τρικάλων το 1881, όταν η περιοχή πέρασε στην ελληνική επικράτεια, ενώ έχει να υπερηφανεύεται ότι ο Κώστας Βίρβος κατάγεται από εκεί.

Αν και η πανίδα του είναι πλούσια σε άγρα ζώα, όπως αρκούδες και λύκους, δεν κατοικούν πάνθηρες στην περιοχή. Κι όμως, ένας πάνθηρας το φθινόπωρο του 1943 προκάλεσε ανυπολόγιστες ζημιές. Έτσι ονόμασαν οι Γερμανοί την αντιαντάρτικη εκστρατεία τους, προκειμένου να κρατήσουν ανοιχτό τον δρόμο Τρικάλων-Ιωαννίνων, αλλά και να εξοντώσουν τους αντάρτες, στην συγκεκριμένη περιοχή του ΕΛΑΣ, που είχαν στην κατοχή τους ολόκληρο τον ορεινό όγκο. Χαρακτηριστικό της κυριαρχίας του ΕΛΑΣ στην περιοχή είναι ότι σε ένα άλλο χωριό της περιοχής, την Καστανιά, πραγματοποιήθηκε το πανθεσσαλικό συνέδριο του ΕΑΜ, με την συμμετοχή βρετανών, αλβανών και γιουγκοσλάβων. Βρισκόμαστε λίγο μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών και οι Γερμανοί θέλουν να τακτοποιήσουν τις εκκρεμότητες τους.

Για τον λόγο αυτόν, συγκέντρωσαν επίλεκτες δυνάμεις από άλλες περιοχές, όπως την μεραρχία «Έντελβάις», η οποία είχε διαπρέψει σε Ουκρανία και Σερβία σε παρόμοιες επιχειρήσεις. Η εν λόγω μεραρχία ήταν τόσο σκληρή που ο Χέρμαν Μάγιερ, γράφοντας για την δράση της, την αποκάλεσε «το αιματοβαμμένο εντελβάις» και πήρε το όνομα της γιατί οι στρατιώτες έφεραν στην στολή τους ρο ομώνυμο λουλούδι. Παρομοίως, συγκεντρώθηκαν μεραρχίες «ορεινών κυνηγών». Μερικές μονάδες από αυτές είχαν πραγματοποιήσει την σφαγή των ιταλών στην Κεφαλονιά, είχαν λοιπόν αρκετή εμπειρία.

Το σχέδιο προέβλεπε επίθεση από τρεις πλευρές, από την Κόνιτσα βόρεια, από τα Γιάννενα δυτικά και από την Καλαμπάκα ανατολικά. Όσον δε αφορά τους στόχους του, αυτοί είναι εύγλωττοι, όπως τους μετέφρασε ο Δημήτρης Κωνσταντινίδης που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το θέμα και έγραψε βιβλίο με τίτλο «επιχείρηση Πάνθηρας, οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο»: Το 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού (όπως είχε ονομαστεί η ομάδα μεραρχιών που συγκεντρώθηκαν) κατά την ημέρα Χ εξορμά αιφνιδιαστικά σε 3 ομάδες μάχης ομόκεντρες εναντίον της κυρίας περιοχής των ανταρτοομάδων στην περιοχή του περάσματος Μετσόβου, εξουδετερώνει τις ανταρτοομάδες που βρίσκονται εκεί, συντρίβει την οργάνωσή τους και καταλαμβάνει τα καταφύγια τους, τις αποθήκες τους και τα στρατόπεδα τους. Όλα τα χωριά στις αντάρτικες περιοχές, στα οποία συναντάται αντίσταση, να καταστρέφονται εκτός από λίγα σπίτια για τα γυναικόπαιδα».

Όλα τα ζώα να διώχνονται για να αφαιρεθούν από τις ανταρτοομάδες οι βάσεις για τη διατροφή τους. Στο βαθμό που αυτό δεν είναι δυνατό να προσκομίζονται επί τόπου για τη διατροφή των στρατιωτών,

Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 18 Οκτωβρίου και από την πρώτη ημέρα ο πάνθηρας έδειξε τα νύχια του: Η Καλαμπάκα, στην οποία καμία αντίσταση δεν παρατηρήθηκε, κάηκε ολόκληρη και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της για έναν ολόκληρο χρόνο, μέχρι την απελευθέρωση του 1944. Οι κάτοικοι, προειδοποιημένοι από το ΕΑΜ, έφυγαν από τα χωριά τους, προκειμένου να γλιτώσουν. Όσοι όμως δεν κατάφεραν να φύγουν εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από τους κατακτητές. Η πιο φρικτή ιστορία εξελίχτηκε στην Καστανιά, όταν μία μητέρα έφυγε προς το δάσος με τα δύο της μωρά για να ξεφύγει. Την βρήκαν σκοτωμένη λίγο αργότερα, με τα μωρά να βυζαίνουν το στήθος της. Συνολικά, μόνο στην περιοχή του Ασπροπόταμου κάηκαν σε 17 χωριά 1624 σπίτια, 780 αχυρώνες και στάβλοι και 13 εκκλησίες. Οι ανθρώπινες απώλειες ανήλθαν σε 121 άτομα, αριθμός σχετικά μικρός σε σχέση με τον πληθυσμό των χωριών. Πολύ μεγάλες ήταν και οι απώλειες των ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων και μουλαριών, που ήταν απαραίτητα για την επιβίωση των χωρικών. Για τον λόγο αυτόν, αρκετά από τα χωριά αυτά ονομάστηκαν μαρτυρικά.

Ο ΕΛΑΣ βρέθηκε σε αρκετά δύσκολη θέση, καθώς είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο σημαντικές και έμπειρες γερμανικές δυνάμεις, αλλά και τον ΕΔΕΣ, με τον οποίο είχαν αρχίσει ένοπλες συγκρούσεις ήδη από τις αρχές Οκτωβρίου. Παρόλα αυτά, έδωσε αρκετές μάχες προσπαθώντας να σταματήσει ή να καθυστερήσει τους κατακτητές, όπως στο Περιβόλι Γρεβενών, στο Περτούλι και την Τύρνα (σημερινή Ελάτη), τα οποία κατόρθωσε να γλιτώσει από την μανία των Γερμανών. Σε γενικές γραμμές, θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχασε την μάχη, καθώς δεν μπόρεσε να αποκρούσει τις δυνάμεις του Πάνθηρα, κέρδισε όμως τον πόλεμο, διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό τις δυνάμεις του, διασώζοντας τους χωρικούς, όπως και το έδαφος, καθώς μετά την αποχώρηση των γερμανικών μεραρχιών δεν ξαναπάτησε ναζιστικό πόδι στα βουνά, εκτός από τον κεντρικό δρόμο Τρικάλων-Ιωαννίνων.

Οι κάτοικοι, με την βοήθεια και του ΕΑΜ έφτιαξαν πάλι τα σπίτια τους και συνέχισαν τις ζωές τους, προσμένοντας καλύτερες μέρες μετά την απελευθέρωση. Όμως ο εμφύλιος και η αναγκαστική μετακίνηση στις πόλεις, η σχεδόν βίαιη αστικοποίηση των επόμενων δεκαετιών, η πλήρης αδιαφορία του κράτους και η παντελής έλλειψη σχεδιασμού, οδήγησαν στην ερήμωση σχεδόν των χωριών αυτών. Δεν λειτουργεί κανένα σχολείο εδώ και δεκαετίες και χρησιμεύουν ως θέρετρα κυρίως το καλοκαίρι, ειδικά τον Αύγουστο βουλιάζουν από όσους κατάγονται από την περιοχή, αλλά και ως μέρη περιπατητών και ορειβατών ολόκληρο τον χρόνο.,

Σα να μην έφταναν όλα αυτά, η περιοχή χτυπήθηκε πολύ άσχημα το 2023 από τον Daniel, όταν κατέρρευσαν οι περισσότερες υποδομές του, ακόμα και το οδικό δίκτυο. Παρά τις υποσχέσεις, στην ουσία δεν έγινε καμία σοβαρή αποκατάσταση, ενώ από την άλλη ξεπροβάλλουν διάφοροι «επενδυτές» που θέλουν να εγκαταστήσουν ανεμογεννήτριες και υδροηλεκτρικά έργα που όχι μόνο δεν βοηθούν την περιοχή, αντίθετα καταστρέφουν έναν υπέροχο φυσικό βιότοπο. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα, κάθε φορά που μαζεύονται σύννεφα και αρχίζει να +βρέχει, οι κάτοικοι να κοιτούν με αγωνία τον ουρανό και να εύχονται να μη γίνουν ακόμα περισσότερες ζημιές, όπως συνέβη πριν μερικές ημέρες.

Το 1943, ενάντια στον Πάνθηρα, λαός και οργανωμένη αντίσταση όρθωσαν το ανάστημα τους και κατόρθωσαν να βγουν νικητές. Το 2025, μόνο ένα οργανωμένο λαϊκό κίνημα μπορεί να διατηρήσει αυτήν την περιοχή ζωντανή, ενάντια στα σχέδια κυβέρνησης-ΕΕ-Κεφαλαίου.

K.M.